A Lù là xã vùng cao thuộc huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai từng là nơi mà cái nghèo bám rễ như đá núi bám đất. Khí hậu khắc nghiệt, địa hình chia cắt, dân trí còn hạn chế khiến cuộc sống của người dân nơi đây bao năm chỉ xoay quanh cái ăn, cái mặc. Nhưng giờ đây, từ chính những gốc chè Shan cổ thụ mọc dọc triền núi, xã A Lù đang bừng dậy sức sống mới. Từ một vùng đất nghèo, chè Shan tuyết đang giúp xã A Lù từng bước bước vào quỹ đạo phát triển kinh tế hàng hóa, gắn với sản xuất hữu cơ và chuỗi giá trị bền vững.
Giá bán chè ổn định, tiêu thụ thuận lợi đã góp phần nâng cao thu nhập cho người dân.
Khi người dân bắt đầu tin vào giá trị của cây chè
Câu chuyện chuyển mình của xã A Lù không bắt đầu từ một chương trình hỗ trợ quy mô lớn, mà từ những buổi họp dân đơn sơ, nơi người dân lần đầu dám nói ra nguyện vọng: muốn trồng chè, chăm chè, và sống bằng cây chè. Cán bộ xã đã kiên trì gõ cửa từng nhà, vận động từng hộ bỏ ngô, bỏ lúa nương để trồng chè. Bởi họ biết, dù cây chè Shan đã có mặt ở đây từ hơn chục năm trước, nhưng chỉ khi người dân thực sự hiểu và tin vào giá trị kinh tế dài hạn của nó, thì cây chè mới thực sự trở thành “của để dành” cho tương lai.
Ông Tẩn Láo Tả ở thôn Tả Suối Câu là một trong những người tiên phong. Trước đây, 1 ha đất nương nhà ông trồng ngô quanh năm chỉ đủ ăn. Từ ngày xã vận động chuyển sang chè, ban đầu ông chỉ trồng thử, nhưng rồi thấy cây chè hợp đất, hợp khí hậu, cho búp đều và được thu mua với giá cao lên tới 150.000 đồng/kg chè tươi, ông quyết định đầu tư chăm bón bài bản. "Giờ cây chè cho thu đều, có tiền lo cho con cái học hành, không còn cảnh đói giáp hạt như trước", ông Tả chia sẻ.
Bà Thào Thị Chao, hộ có gần 50 gốc chè Shan cổ thụ cũng thay đổi suy nghĩ. Trước đây, chè mọc tự nhiên, chỉ hái để uống. Nay, bà thu hái bán cho Hợp tác xã (HTX), chăm cây bài bản, bón phân hữu cơ, đốn tỉa theo hướng dẫn kỹ thuật. Nhờ vậy, sản lượng tăng, chất lượng búp tốt hơn, chè được giá hơn.
Người dân xã A Lù đồng thuận mở rộng diện tích thâm canh cây chè theo hướng hàng hóa.
Hợp tác xã mắt xích làm nên sự khác biệt
Chìa khóa quan trọng giúp cây chè Shan ở xã A Lù trở thành sản phẩm hàng hóa không nằm ở những gốc chè cổ, mà nằm ở cách thức tổ chức sản xuất. Sự vào cuộc của các HTX như Hướng Tâm (xã Mường Hum) hay HTX A Mú Sung đã thay đổi cuộc chơi. Thay vì để chè phát triển hoang dã, nay người dân trồng chè theo quy hoạch, được hỗ trợ giống, phân bón hữu cơ, kỹ thuật thâm canh, hướng dẫn cách hái búp đúng thời điểm để giữ trọn hương vị.
Không chỉ dừng lại ở đó, các HTX đầu tư nhà xưởng, máy móc chế biến hiện đại, bao tiêu đầu ra cho bà con. Điều này không chỉ tạo thu nhập ổn định mà còn giúp sản phẩm chè Shan A Lù nâng tầm giá trị, hướng tới tiêu chuẩn OCOP và sản phẩm hữu cơ chất lượng cao.
Ông Trương Văn Hướng, Giám đốc HTX chè Hướng Tâm cho biết: “Chúng tôi thường xuyên cử cán bộ kỹ thuật giám sát từ khâu chăm sóc đến thu hái. Búp chè được chọn lọc kỹ càng để chế biến ra các dòng sản phẩm cao cấp. Mục tiêu của chúng tôi là nâng ‘sao’ OCOP cho chè A Lù, để chè không chỉ bán được giá mà còn chinh phục thị trường rộng lớn hơn”.
Mở rộng vùng nguyên liệu, hướng đến sản xuất hữu cơ
Không chỉ riêng xã A Lù, nhiều xã vùng cao khác của huyện Bát Xát như Mường Hum, Dền Thàng, Sàng Ma Sáo, Nậm Chạc… cũng đang vào cuộc phát triển cây chè như một sản phẩm chiến lược. Hiện toàn huyện có khoảng 244 ha chè, trong đó 209 ha đã cho thu hoạch, bao gồm cả các giống chè mới như Kim Tuyên, Long Vân 2000 lẫn chè Shan cổ thụ.
Đáng chú ý, xã A Lù đang hướng đến việc sáp nhập với xã Y Tý một trong những nơi cao nhất Lào Cai, với độ cao hơn 2.000m so với mực nước biển để mở rộng vùng nguyên liệu chè Shan chất lượng cao. Đây là bước đi chiến lược để hình thành vùng sản xuất chè đặc sản, gắn với phát triển du lịch, thương mại biên giới.
Theo đại diện lãnh đạo huyện Bát Xát, sản xuất nông nghiệp hữu cơ được xem là hướng đi tất yếu trong tái cơ cấu ngành nông nghiệp. Do đó, huyện phối hợp chặt chẽ với Liên minh HTX Việt Nam và các tổ chức hỗ trợ quốc tế để xây dựng chuỗi liên kết từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ. Bà con được tập huấn kỹ thuật canh tác hữu cơ, hướng dẫn sử dụng phân vi sinh, cây che bóng, kiểm soát sâu bệnh sinh học…
Cây chè biểu tượng mới cho giảm nghèo bền vững
Hiệu quả của cây chè trong cải thiện sinh kế đã được chứng minh bằng những con số: riêng tại xã A Lù, tỷ lệ hộ nghèo đã giảm xuống còn 40,6% trong năm 2024 la một kết quả rất đáng ghi nhận trong bối cảnh xã biên giới còn nhiều khó khăn. Không chỉ giúp bà con có thu nhập ổn định, cây chè còn tạo ra thay đổi lớn về tư duy: từ sản xuất tự cung tự cấp sang làm hàng hóa; từ canh tác theo kinh nghiệm sang làm nông nghiệp theo quy chuẩn.
Cũng chính cây chè Shan đã mở ra cơ hội để giữ chân người trẻ ở lại bản làng, không phải tha phương cầu thực. Nhiều thanh niên đã trở thành nhân lực kỹ thuật cho HTX, tham gia các khóa đào tạo chế biến, xúc tiến thương mại sản phẩm chè trên các sàn thương mại điện tử. Hình ảnh người Mông, người Dao ở A Lù khoác áo HTX, thu hái chè theo chuẩn hữu cơ, giao hàng cho khách Hà Nội hay TP.HCM… đang trở thành điều bình thường mới.
Từ gốc chè Shan đến tương lai bền vững
Cây chè Shan Tuyết ở xã A Lù không chỉ đơn thuần là cây trồng có giá trị kinh tế. Nó là biểu tượng cho một cách làm mới kiên trì, bài bản, gắn kết giữa chính quyền, HTX và người dân. Trong đó, người dân là chủ thể của sự đổi thay. Họ không chờ đợi, không trông đợi, mà hành động từ những điều nhỏ nhất như đốn tỉa đúng kỹ thuật hay bón phân hữu cơ thay vì thuốc hóa học.
Khi những đồi chè ở A Lù xanh rì mơn mởn, cũng là lúc hy vọng về một tương lai nông nghiệp xanh, kinh tế xanh cho vùng cao Lào Cai đang dần thành hiện thực. Và có lẽ, không ai khác chính những người từng nghèo nhất lại là những người làm nên sự chuyển mình đầy ngoạn mục ấy.