Trong hàng vạn loại cây trồng, cây chuối rất gần gũi với mọi nhà, mọi người ở bất cứ vùng quê nào. Có nhiều loại chuối: chuối tiêu, chuối Sài Gòn (quả ngắn, thân to, tròn, vị ngọt đậm gắt hơn chuối tiêu), chuối lá - thân thường mỏng, có cạnh, mùi khác lạ, vị thanh, vỏ 2 lớp, khi ăn bóc tước nhẹ, ăn được cả lớp vỏ bên trong, có thể luộc rồi phơi cho quắt vỏ ăn sẽ ngon hơn; chuối hột (chuối hạt), không ngon bằng các loại chuối khác, nhưng hạt có thể dùng để chế thuốc chữa bệnh; chuối ngự quả nhỏ, ngắn như ngón tay, vị ngọt thanh, nải chuối rất đẹp nên hay để thờ cúng, có lẽ vì thế người ta gọi là chuối “tiến Vua”.
Với nhiều lợi thế, chuối tiêu được trồng phổ biến nhất: dễ trồng, dễ sống, nhanh cho trái và cây chuối chả bỏ phần nào trên “cơ thể” nó. Ở thế kỷ trước, cây chuối sau thu hoạch, lấy buồng, thân chuối được thái mỏng, băm nhỏ, trộn cám ngô, cám gạo cùng các loại thực phẩm khác như bỗng rượu, đầu cá thừa... làm thức ăn cho lợn. Lá chuối tươi, tước khỏi bẹ dùng vào gói các loại đồ ăn, làm vỏ bọc bên ngoài thực phẩm, đồ lót đáy nồi khi đồ xôi, bọc thức dùng hàng ngày cần độ mát (xôi, bánh nếp, bánh tẻ...). Giá trị nhất là quả chuối. Chuối tiêu, ở phía Bắc được trồng nhiều ở ven sông, trên bãi đất phù sa màu mỡ liên tục được bồi đắp hàng năm, diện tích rộng lớn, cho năng suất cao. Các vùng nông thôn, hầu như nhà nào cũng trồng vài cây chuối để ăn. Họ thường giấm chuối bằng cách cắt từng nải chuối khỏi buồng, chọn nải chất lượng, xếp trong chiếc chum sành to, phủ bao tải bằng vải thô, đắp kín nắp, thắp nén nhang (hoặc bỏ ít đất đất đèn trong bọc vải để cùng). Do nhu cầu thị trường ngày một cao, nay việc trồng chuối đã khác, giống ngắn ngày, cho quả to, dài. Chuối tiêu, chuối sài gòn chín được tiêu thụ hàng ngày nhiều nhất là ở các chợ truyền thống, bán rong khắp các trục đường, ngõ phố. Có loại được trồng theo công nghệ sạch, trong nhà kính... sẽ đưa vào siêu thị. Đương nhiên giá sẽ khác. Năm 2024, Việt Nam đã xuất khẩu được 3 triệu tấn chuối, là hàng xuất khẩu chủ lực với kim ngạch gần 300 triệu USD, lớn thứ 9 toàn cầu. Tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai hiện đang trồng 7.000 ha. Thế kỷ 21, vị thế của cây chuối đã khác xưa rất nhiều.
Những năm ở thế kỷ trước, đời sống bao cấp, ăn chưa đủ no, mặc chưa đủ ấm, ăn chuối tiêu với sắn luộc mỗi sáng là hạnh phúc lắm. Quê tôi lúc đó có nhà máy làm chuối khô. Quả chuối tiêu lột vỏ, tẩm chút mật, cho vào lò sấy khô quắt, đóng bao nilon cung cấp ra thị trường. Chuối đất miền Trung du có hương vị khác lạ, ăn vừa giòn, vừa dai vừa thơm. Vỏ chuối để làm phân bón ruộng. Bây giờ lá chuối xanh vẫn bán luôn được giá. Để làm món chuối ốc quan trọng nhất là người nấu phải chọn được chuối tiêu xanh, già tới độ vừa nhất (hay gọi là chuối bánh tẻ) nấu với ốc nhồi, đậu phụ, chút mẻ, thịt ba chỉ. Thế là ngon nhất. Chuối Sài Gòn, ngoài ăn chín, còn chế thành món bánh chuối Hà Thành. Người Hà Nội vô cùng khoái khẩu với món bánh chuối này, mỗi khi mùa Thu và Đông về. Quả chuối chín kỹ, bóc vỏ, bổ dọc thân, hòa bột gạo, thả vào nồi dầu sôi sùng sục, lật đi lật lại, chín tới thì bỏ lên vỉ nhôm cho bớt dầu, bớt nóng là khách ăn được. Muốn ngon thì đợi rán chín và thưởng thức tại chỗ. Bánh ngô, bánh khoai lang tẩm bột cũng thường được làm tương tự, bán cùng một hàng. Mỗi loại bánh có hương vị riêng, quan trọng vẫn là chọn nguyên liệu phải chuẩn theo con mắt người xưa. Nay, cuộc sống thời công nghệ 4.0, quan niệm về cái ngon đã khác, người mua và người bán đều thể tất cho muôn kiểu sáng tạo, cách tân trong làm món quà vặt này.
Ở Hà Nội có một con phố nhỏ xinh xắn, mát mẻ và yên tĩnh, ai đi qua cũng thấy yêu mến – đó là phố Hàng Chuối. Không rõ ngày xưa nơi đây có bán toàn chuối hay không, nhưng nay thì chẳng còn dấu vết gì liên quan đến loại quả này nữa. Vậy mà quanh quả chuối, vẫn có biết bao chuyện để nói, để bàn, để sẻ chia. Với những người duy tâm, chuối thậm chí còn gắn với quan niệm thi cử, sự nghiệp: trước khi đi thi hay làm việc trọng đại, tuyệt đối kiêng ăn chuối, chỉ nên ăn những món có “đỗ” – mà phải là đỗ xanh, đỗ đỏ, chứ đừng ăn đỗ đen. Quả chuối, hóa ra cũng mang theo cả một kho chuyện vừa dân gian vừa đời thường, phức văn tạp vô cùng.