Giữa núi rừng Tây Bắc hùng vĩ của tỉnh Tuyên Quang, những đồi chè Shan tuyết cổ thụ trải dài xanh mướt, trở thành biểu tượng của văn hóa, lịch sử và thiên nhiên nơi đây. Với tổng diện tích 28.326 ha chè, trong đó hơn 18.000 ha là chè Shan tuyết, Tuyên Quang không chỉ sở hữu nguồn gen quý hiếm mà còn là “vốn” tiềm năng để phát triển kinh tế nông nghiệp bền vững, đưa thương hiệu chè Việt Nam vươn ra thị trường quốc tế.
Thẻ chip định danh được gắn lên những cây chè shan tuyết cổ thụ.
Chè Shan tuyết Tuyên Quang nổi bật nhờ đặc điểm sinh trưởng trên những đỉnh núi cao 800–2.000 m, quanh năm sương phủ và đôi khi có băng tuyết. Những cây chè trăm tuổi vẫn vươn mình xanh tốt, cho ra những búp trà non tinh túy, nguyên liệu quý cho dòng trà cao cấp mang hương vị núi rừng Tây Bắc. Đây là sản vật quý không chỉ về mặt nông nghiệp mà còn gắn bó lâu đời với đời sống đồng bào các dân tộc thiểu số, phản ánh bản sắc văn hóa và phong tục truyền thống.
Nhận thức được giá trị đặc biệt của chè Shan tuyết, những năm qua, tỉnh Tuyên Quang đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp bảo tồn và phát triển vùng chè cổ thụ. Từ việc phục hồi giống chè bản địa, cấp mã số vùng trồng, xây dựng thương hiệu, nhãn hiệu, đến khuyến khích doanh nghiệp, hợp tác xã đầu tư chế biến sâu, mở rộng thị trường tiêu thụ, tất cả đều nhằm mục tiêu bảo vệ nguồn gen quý hiếm, đồng thời nâng cao giá trị kinh tế cho cộng đồng dân cư địa phương. Kết quả là nhiều sản phẩm chè đã đạt chứng nhận OCOP 3–4 sao, được tiêu thụ ổn định tại Hà Nội và xuất khẩu sang châu Âu, Nhật Bản, Mỹ, Nga, Đài Loan và các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất. Nhiều sản phẩm chè của tỉnh cũng được vinh danh tại các cuộc thi trà quốc tế và khu vực châu Á – Thái Bình Dương, khẳng định chất lượng và danh tiếng trên thị trường toàn cầu.
Một trong những bước tiến nổi bật là dự án định danh và truy xuất nguồn gốc 100 cây chè Shan tuyết cổ thụ tại vùng Núi Đèn, xã Thượng Sơn. Dự án được thực hiện bởi Công ty cổ phần Trà Dược Núi Đèn phối hợp cùng Công ty cổ phần Công nghệ chống giả Việt Nam (ACTIV), ứng dụng giải pháp TrueData tích hợp 3 công nghệ lõi: RFID, AI và Blockchain. Mỗi cây chè được gắn “hộ chiếu số”, ghi nhận đầy đủ thông tin về tuổi cây, vị trí, quá trình chăm sóc, thu hái và chế biến. Chỉ trong hai ngày, 100 cây cổ thụ với tuổi đời từ 200–500 năm đã được định danh, trở thành minh chứng sống động cho việc ứng dụng công nghệ vào bảo tồn nguồn gen quý và minh bạch chuỗi giá trị nông sản.
Việc áp dụng công nghệ số không chỉ giúp bảo vệ nguồn gen quý mà còn nâng cao giá trị thương hiệu chè Shan tuyết trên thị trường quốc tế. Nhờ “hộ chiếu số”, người tiêu dùng và đối tác có thể truy xuất thông tin sản phẩm từ gốc đến ngọn, đảm bảo tính minh bạch và độ tin cậy. Đây là yếu tố quan trọng để tiếp cận các thị trường tiêu chuẩn cao, nơi chứng nhận nguồn gốc và chất lượng sản phẩm được đặt lên hàng đầu, như Nhật Bản, EU hay Mỹ.
Các doanh nghiệp chè Tuyên Quang như Trà Dược Núi Đèn với thương hiệu Trà Dược Thiên Sơn Vân Long hay Công ty TNHH chè Thành Sơn đã tiên phong đưa công nghệ vào chế biến, sản xuất và mở rộng chuỗi giá trị. Từ Cao trà Shan tuyết, chỉ cần xịt vài giọt vào nước là có tách trà thơm nhẹ, vị ngọt hậu, đến dòng mỹ phẩm thuần chay Sancha chiết xuất từ hoa và vỏ quả chè Shan tuyết, tất cả đều được kiểm soát nghiêm ngặt nhờ dữ liệu từ “hộ chiếu số”. Điều này không chỉ bảo đảm chất lượng sản phẩm mà còn tôn vinh giá trị văn hóa trà Việt và nâng tầm thương hiệu trên thị trường quốc tế.
Bên cạnh đó, vùng chè Shan tuyết còn trở thành điểm nhấn của du lịch sinh thái và trải nghiệm văn hóa. Những đồi chè cổ thụ xanh mướt giữa sương núi, cùng hoạt động hái trà, pha trà, thưởng thức trà truyền thống, tạo cơ hội để du khách trải nghiệm văn hóa trà Việt một cách trọn vẹn. Du lịch trải nghiệm không chỉ tăng thu nhập cho cộng đồng dân cư mà còn lan tỏa giá trị văn hóa và quảng bá thương hiệu chè Shan tuyết rộng khắp.
Chất lượng chè Shan tuyết Tuyên Quang còn được khẳng định qua các giải thưởng quốc tế. Hồng trà Shan tuyết cổ thụ Tây Côn Lĩnh giành Giải Vàng tại cuộc thi trà quốc tế tại Pháp, cùng nhiều sản phẩm khác đạt giải thưởng tại các nước châu Á – Thái Bình Dương. Những thành tích này không chỉ nâng cao uy tín sản phẩm mà còn mở ra cơ hội hợp tác, xuất khẩu và phát triển lâu dài cho ngành chè tỉnh nhà.
Để hướng tới năm 2030, tỉnh Tuyên Quang đặt mục tiêu quản lý và bảo tồn hiệu quả vùng chè Shan tuyết cổ thụ, gắn kết với phát triển du lịch sinh thái và xây dựng thương hiệu đặc sản vùng cao. Việc kết hợp bảo tồn nguồn gen, ứng dụng công nghệ, phát triển doanh nghiệp và du lịch cộng đồng là chìa khóa để chè Shan tuyết trở thành biểu tượng nông sản Việt, vừa giữ gìn di sản, vừa nâng tầm giá trị thương hiệu quốc gia.
Chè Shan tuyết Tuyên Quang là minh chứng sống động cho sự kết hợp hài hòa giữa bảo tồn thiên nhiên, phát triển kinh tế và tôn vinh văn hóa. Từ những cây cổ thụ xanh mướt trên đỉnh núi Tây Bắc đến những sản phẩm trà cao cấp trên thị trường quốc tế, mỗi bước đi đều phản ánh giá trị kép: vừa là tài nguyên xanh, vừa là sinh kế bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số. Bảo tồn và phát triển chè Shan tuyết không chỉ là nhiệm vụ kinh tế mà còn là sứ mệnh văn hóa, khẳng định vị thế Tuyên Quang trên bản đồ trà Việt và quốc tế.
Nhìn tổng thể, hành trình từ nguồn gen quý đến thương hiệu quốc tế của chè Shan tuyết Tuyên Quang là minh chứng rõ ràng cho khả năng kết hợp giữa truyền thống và đổi mới sáng tạo. Với nền tảng vững chắc từ công nghệ, khoa học kỹ thuật, quản lý bền vững và phát triển du lịch, chè Shan tuyết Tuyên Quang không chỉ là niềm tự hào của tỉnh mà còn là biểu tượng sống động của ngành nông nghiệp hiện đại Việt Nam, nơi di sản văn hóa, thiên nhiên và kinh tế cùng song hành.