Trải qua hơn một thế kỷ hình thành và phát triển, hương vị chè Thái Nguyên đã chinh phục biết bao thế hệ người thưởng trà trong và ngoài nước. Để tiếp tục hành trình khẳng định vị thế và hướng tới sự phát triển bền vững, một diễn đàn quan trọng mang tên "Thái Nguyên - Trăm năm Đệ Nhất danh Trà" đã được tổ chức, quy tụ những tâm huyết và trí tuệ nhằm định hướng tương lai cho ngành chè, đặc biệt là trong việc kết hợp với du lịch và nâng tầm thương hiệu trên trường quốc tế.
"Đệ Nhất danh Trà": Di sản trăm năm và biểu tượng văn hóa của đất và người Thái Nguyên
Danh hiệu "Đệ Nhất danh Trà" không phải ngẫu nhiên mà có. Lịch sử đã ghi nhận những phẩm chất vượt trội của chè Thái Nguyên từ rất sớm. Ngay từ thời nhà Nguyễn, trong bộ sách địa dư học nổi tiếng "Đại Nam nhất thống chí" (được biên soạn từ năm 1848 đến năm 1883), đã có những dòng ghi chép quý giá về chè được trồng tại huyện Phú Lương (thuộc Thái Nguyên ngày nay) với nhận xét rằng "vị ngon hơn chè các nơi khác".
Bước sang đầu thế kỷ XX, người Pháp đã nhận thấy tiềm năng của vùng đất này và bắt đầu đưa cây chè, đặc biệt là tại khu vực Tân Cương, vào trồng với quy mô lớn hơn, áp dụng các tiêu chuẩn canh tác và chế biến nhằm mục đích xuất khẩu. Chính từ giai đoạn này, vị thế đặc sản của chè Tân Cương nói riêng và chè Thái Nguyên nói chung ngày càng được khẳng định, nổi bật với hương thơm cốm non đặc trưng, vị chát dịu nhẹ ban đầu nơi đầu lưỡi và hậu vị ngọt sâu lắng, đậm đà còn vương vấn mãi sau khi thưởng thức. Trải qua bao thăng trầm lịch sử, cây chè đã bén rễ sâu vào đời sống của người dân Thái Nguyên, trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa giao tiếp, trong những dịp lễ tết và là niềm tự hào của cả một vùng đất.
Kết nối di sản và định hướng tương lai phát triển
Nhân kỷ niệm 5 năm Ngày Trà thế giới (21/5/2020 - 21/5/2025) và với mục tiêu tìm kiếm những định hướng phát triển bền vững cho ngành chè Việt Nam nói chung và chè Thái Nguyên nói riêng, ngày 20 tháng 5 năm 2025, một sự kiện mang ý nghĩa đặc biệt đã diễn ra tại Không gian Văn hóa Trà của Hợp tác xã Chè Hảo Đạt, tại xã Tân Cương, thành phố Thái Nguyên. Đó chính là diễn đàn "Thái Nguyên - Trăm năm Đệ Nhất danh Trà", được Viện Nghiên cứu các vấn đề xã hội (thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam) phối hợp với Hội Chè tỉnh Thái Nguyên tổ chức.
Theo Tiến sĩ Đỗ Ngọc Văn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu các vấn đề xã hội, diễn đàn này không chỉ là một sự kiện đơn lẻ mà còn là một phần quan trọng trong khuôn khổ hành trình "Trà Việt - Văn hóa và Di sản". Hành trình này thuộc Dự án "Tôi yêu Văn hóa Du lịch Việt Nam" do chính Viện Nghiên cứu các vấn đề xã hội khởi xướng và dày công xây dựng. Ông Văn nhấn mạnh, chương trình diễn đàn được thiết kế như một cầu nối thiết thực giữa những kết quả nghiên cứu học thuật chuyên sâu về cây chè và văn hóa trà với thực tiễn sản xuất, kinh doanh và phát triển du lịch tại địa phương. Đồng thời, đây cũng là một cơ hội quý báu để quảng bá rộng rãi hơn nữa hình ảnh cây chè Thái Nguyên sau hành trình hơn một thế kỷ phát triển, góp phần hiện thực hóa mục tiêu lan tỏa những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp và thúc đẩy sự phát triển của du lịch bền vững, gắn liền với những sản phẩm đặc trưng của vùng đất này.
Tiếng nói từ các chuyên gia và cộng đồng: Chiều sâu văn hóa trà trong đời sống người Việt
Diễn đàn đã thu hút sự tham gia của đông đảo các chuyên gia, nhà nghiên cứu trong các lĩnh vực văn hóa, nông nghiệp, du lịch, cùng với đại diện các cơ quan quản lý nhà nước, các nghệ nhân làm trà giàu kinh nghiệm và một cộng đồng lớn những người yêu trà từ khắp nơi. Trong không khí cởi mở và xây dựng, các đại biểu đã cùng nhau trao đổi, thảo luận sôi nổi và chia sẻ những góc nhìn đa chiều về vai trò và vị trí của văn hóa trà trong đời sống tinh thần của người Việt qua các thời kỳ lịch sử. Nhiều ý kiến đã tập trung vào việc phân tích những giá trị cốt lõi của di sản chè Thái Nguyên, từ đó đưa ra những định hướng chiến lược cho việc phát triển du lịch gắn liền với cây chè và làm thế nào để định vị thương hiệu chè Thái Nguyên một cách hiệu quả hơn trên thị trường.
Các giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy di sản chè, xây dựng thương hiệu mạnh và phát triển ngành chè theo hướng bền vững, đảm bảo lợi ích cho người nông dân và bảo vệ môi trường cũng là những nội dung được quan tâm sâu sắc. Một điểm nhấn đặc biệt tại diễn đàn là phần trình diễn nghệ thuật nghi thức pha và mời trà trong đời sống văn hóa của người Việt, được thực hiện một cách trang trọng và tinh tế bởi các "trà nương" (những người phụ nữ am hiểu và có kỹ năng pha trà điêu luyện) của tỉnh Thái Nguyên. Những cử chỉ mềm mại, uyển chuyển, sự am hiểu về từng loại trà, từng loại trà cụ đã mang đến cho người tham dự những trải nghiệm thẩm mỹ sâu sắc và sự trân trọng hơn đối với nghệ thuật thưởng trà truyền thống. Bên cạnh đó, các tiết mục biểu diễn văn nghệ mang đậm bản sắc văn hóa địa phương cũng góp phần làm phong phú thêm không khí của diễn đàn.
Cam kết chiến lược: Khẳng định và nâng tầm chè Thái Nguyên trên bản đồ thế giới
Từ những thảo luận và chia sẻ quý báu tại diễn đàn, một chiến lược dài hạn nhằm nâng tầm vị thế của chè Thái Nguyên trên thị trường trong nước và quốc tế đã được định hình, đi kèm với những cam kết mạnh mẽ từ các bên liên quan, bao gồm Viện Nghiên cứu các vấn đề xã hội, Hội Chè tỉnh Thái Nguyên và đại diện chính quyền tỉnh.
Các cam kết này tập trung vào nhiều khía cạnh then chốt. Trước hết, đó là việc hỗ trợ bảo vệ các giống chè bản địa quý hiếm, gìn giữ và phát huy những bí quyết, nghệ thuật chế biến trà truyền thống độc đáo của địa phương, đồng thời chú trọng bảo vệ môi trường canh tác, đảm bảo sự phát triển bền vững của các vùng chè. Thứ hai, việc ứng dụng công nghệ cao vào quy trình sản xuất chè sạch, an toàn theo các tiêu chuẩn quốc tế sẽ được đẩy mạnh, song song với việc khuyến khích các hợp tác xã và doanh nghiệp không ngừng đổi mới, sáng tạo để cho ra đời những dòng sản phẩm đa dạng hơn như trà xanh chất lượng cao, trà ô long và các sản phẩm trà đặc biệt khác. Thứ ba, một định hướng quan trọng là xây dựng và phát triển các tour du lịch trải nghiệm tại các vùng chè nổi tiếng như Tân Cương, kết hợp một cách khéo léo với việc khám phá các di sản văn hóa đặc sắc khác của tỉnh Thái Nguyên nhằm thu hút đông đảo du khách. Cuối cùng, việc tăng cường phối hợp với các cơ quan truyền thông và các đối tác quốc tế để quảng bá mạnh mẽ hơn nữa thương hiệu chè Thái Nguyên, đưa sản phẩm tiếp cận các thị trường tiêu thụ lớn và tiềm năng như châu Á, châu Âu và Bắc Mỹ cũng là một ưu tiên hàng đầu.
Nỗ lực không ngừng của tỉnh Thái Nguyên và những thành tựu đáng tự hào trong ngành chè
Xác định cây chè là sản phẩm nông nghiệp chủ lực, đóng vai trò quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, trong những năm qua, tỉnh Thái Nguyên đã luôn dành sự quan tâm đặc biệt trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo và đầu tư cho ngành chè. Nhờ đó, các chỉ tiêu quan trọng về giá trị sản xuất chè, sản lượng chè búp tươi thu hoạch hàng năm, cũng như diện tích chè được canh tác theo tiêu chuẩn an toàn thực phẩm đều đã đạt và vượt kế hoạch đề ra. Việc tỉnh tập trung vào việc phát triển toàn diện cây chè, từ khâu tổ chức sản xuất, nâng cao chất lượng chế biến, xây dựng thương hiệu đến việc đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại và tiêu thụ sản phẩm chè Thái Nguyên đã mang lại những kết quả hết sức rõ rệt. Sản lượng và giá trị sản phẩm từ cây chè liên tục tăng qua các năm.
Theo số liệu thống kê đến năm 2024, tổng diện tích chè của toàn tỉnh đạt trên 22,2 nghìn héc ta; sản lượng chè búp tươi thu hoạch được là trên 272 nghìn tấn. Toàn tỉnh hiện có 193 sản phẩm trà đã được chứng nhận đạt tiêu chuẩn OCOP (Chương trình Mỗi xã một sản phẩm) từ 3 đến 5 sao, trong đó có 2 sản phẩm OCOP đặc biệt xuất sắc đạt hạng 5 sao. Tổng giá trị sản phẩm trà của tỉnh trong năm 2024 ước tính đạt trên 13,8 nghìn tỷ đồng, một con số minh chứng cho vị thế và đóng góp to lớn của ngành chè đối với kinh tế địa phương.
Với những cam kết và định hướng đã được đưa ra, cùng với sự nỗ lực không ngừng của chính quyền, doanh nghiệp và người dân địa phương, hình ảnh "Đệ Nhất danh Trà" sẽ không chỉ là một niềm tự hào về quá khứ lịch sử mà còn là một thương hiệu mạnh, có sức cạnh tranh cao trên thị trường toàn cầu trong tương lai. Việc phát triển du lịch gắn với văn hóa trà, kết hợp với việc không ngừng cải tiến chất lượng sản phẩm và đổi mới phương thức tiếp thị, hứa hẹn sẽ mở ra những cơ hội mới, đưa hương vị tinh túy của chè Thái Nguyên đến với nhiều người hơn nữa, đồng thời góp phần làm phong phú thêm bản sắc văn hóa Việt Nam và thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững của vùng đất Thái Nguyên.
Bảo An