Ở nhiều quốc gia trên thế giới, chợ truyền thống được xem như tấm gương phản ánh văn hoá bản địa và luôn được chú trọng bảo tồn, khai thác giá trị đa dạng, trong đó có hiệu quả kinh tế. Việt Nam hiện có 8.248 chợ truyền thống, trong đó 5.743 chợ ở khu vực nông thôn và 2.167 chợ tại đô thị. Con số này cho thấy mô hình chợ dân sinh vẫn giữ vai trò đáng kể trong nền kinh tế dựa trên nền tảng “tam nông”. Sự tiện lợi trong mua bán, sự cạnh tranh về giá, độ tươi mới của hàng hoá cùng thái độ phục vụ gần gũi khiến chợ truyền thống trở thành điểm đến quen thuộc, đặc biệt với những người nội trợ.
Ảnh minh họa
Tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, nhiều khu chợ nằm ở vị trí giao thương thuận lợi nhưng đã tồn tại hàng trăm năm, dẫn đến hạ tầng xuống cấp, không gian kinh doanh hạn chế và khó đáp ứng yêu cầu về mỹ quan hay an toàn. Do đó, chính quyền đã triển khai xây mới, cải tạo theo hướng hiện đại, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tham gia đầu tư. Tuy vậy, quá trình chuyển đổi cho thấy hiệu quả chưa đạt như kỳ vọng do thiếu mô hình thí điểm phù hợp. Một số chợ vốn rất sầm uất nay hoạt động trầm lắng, như chợ Hàng Da, chợ Đồng Xuân hay chợ Mơ, khiến tiểu thương gặp nhiều khó khăn.
Thời gian gần đây, Hiệp hội Phát triển chợ Việt Nam được thành lập, cùng với sự tham gia của doanh nghiệp vào việc xây dựng các chợ dân sinh theo hướng văn minh, chuyên nghiệp. Bộ mặt hệ thống chợ có thay đổi tích cực, song vẫn bộc lộ nhiều bất cập. Điển hình là sự tồn tại của các chợ nhỏ lẻ tại vỉa hè, ngõ phố nơi buôn bán diễn ra linh hoạt theo buổi, phục vụ nhu cầu mua sắm nhanh. Với ưu điểm tiện lợi, gần gũi và phù hợp nhiều thời điểm, các điểm bán hàng này vẫn có sức sống riêng, đáp ứng đúng quy luật “có cầu thì có cung”.
Các cơ quan quản lý thống nhất chủ trương chuyển đổi chợ truyền thống theo hướng hiện đại hơn nhưng không xoá bỏ mô hình chợ. Bộ Công Thương đang xây dựng chính sách mới liên quan đến hệ thống bán lẻ truyền thống, trong đó có việc sửa đổi Nghị định 60/2024 nhằm nâng cấp, tái cơ cấu chợ để khắc phục tình trạng xuống cấp, kém thu hút; đồng thời huy động nguồn lực xã hội theo hình thức đối tác công – tư. Bên cạnh đầu tư hạ tầng, việc nâng cao năng lực kinh doanh của tiểu thương cũng được xem là yếu tố quan trọng giúp chợ truyền thống duy trì sức cạnh tranh thay vì chỉ tập trung vào việc chuyển đổi mô hình.
Kinh nghiệm từ nhiều quốc gia châu Á cho thấy chợ truyền thống vẫn là không gian xã hội đặc sắc và là kênh bán lẻ có hiệu quả. Vì vậy, việc đổi mới chợ cần được cân nhắc kỹ lưỡng, đảm bảo hài hoà lợi ích của tiểu thương và nhu cầu mua sắm của người dân, để chợ tiếp tục là nét văn hoá bền vững trong đời sống đô thị hiện đại.
VĂN HÙNG