Trên những triền núi cao Tây Bắc, màu xanh bạt ngàn của những nương chè Shan Tuyết không chỉ tạo nên cảnh sắc đặc trưng mà còn nuôi dưỡng khát vọng đổi đời của đồng bào dân tộc thiểu số. Trong nhiều năm qua, cây chè vốn là nguồn sống duy nhất của nhiều hộ dân nay đã trở thành bàn đạp để họ phát triển kinh tế theo hướng đa dạng hóa. Một trong những mô hình sáng tạo và hiệu quả nhất là “nuôi gà dưới tán chè”, mở ra cơ hội cải thiện thu nhập, ổn định đời sống và hướng tới phát triển bền vững.
Dưới tán chè Shan Tuyết, nhiều hộ đồng bào dân tộc thiểu số đang sáng tạo mô hình nuôi gà sinh thái, vừa tăng thu nhập, vừa giữ gìn môi trường, mở ra hướng đi bền vững cho kinh tế vùng cao.
Tận dụng lợi thế từ thiên nhiên
Trước đây, nhiều hộ đồng bào Mông, Dao, Tày, Nùng chỉ dựa vào cây chè để hái búp bán. Khi giá chè thuận lợi, đời sống ổn định; nhưng khi thị trường biến động, cả năm chăm sóc vất vả cũng khó đủ trang trải chi phí sinh hoạt. Thực tế này đã thúc đẩy bà con tìm cách tận dụng diện tích đồi chè để phát triển thêm chăn nuôi, vừa tăng thu nhập, vừa duy trì cảnh quan thiên nhiên.
Câu chuyện của anh Tráng Seo Pao, xã Pha Long, Mường Khương, Lào Cai, là minh chứng sống động. Trước kia, thu nhập của gia đình anh chỉ dựa vào bán chè tươi. Sau khi thử nghiệm thả gà dưới tán chè, đàn gà phát triển khỏe mạnh, ít bệnh, thịt thơm ngon và bán được giá cao hơn gà công nghiệp. Với 300–400 con gà mỗi năm, gia đình anh thu về lãi ròng trên 70 triệu đồng – một con số đáng kể đối với hộ dân vùng cao.
Tại Quảng Ninh, chàng thanh niên Sán Chỉ Đàm Văn Triệu cũng gặt hái thành công nhờ kết hợp nuôi gà với hơn 2ha trà hoa vàng. Nhờ kỹ thuật nuôi sinh thái, anh duy trì 3 lứa gà mỗi năm với tổng đàn khoảng 1.000 con, đem lại thu nhập từ 100–200 triệu đồng. Sản phẩm của anh không sử dụng kháng sinh hay thức ăn công nghiệp, nhờ đó dễ dàng tiếp cận thị trường cao cấp và xây dựng thương hiệu “Gà dưới tán chè” phân phối vào siêu thị, nhà hàng.
Hiệu quả kép: Kinh tế và môi trường
Các chuyên gia nông nghiệp đánh giá, mô hình chăn nuôi dưới tán chè mang lại lợi ích kép. Về kinh tế, bà con có thêm nguồn thu song song với trồng chè, tăng bình quân 30–50% so với hộ chỉ chuyên một nghề. Về môi trường, phân gà trở thành phân bón hữu cơ tự nhiên, giúp giảm chi phí phân hóa học và cải thiện chất lượng búp chè. Nhờ đó, cùng một diện tích, người dân thu được “hai nguồn lợi” bền vững.
Trên thị trường, gà thả dưới tán chè được định vị ở phân khúc cao cấp, giá cao hơn 20–30% so với gà công nghiệp, thậm chí gấp rưỡi nếu bán trực tiếp cho khách hàng. Sự khác biệt về chất lượng và cách nuôi giúp bà con dễ dàng tiếp cận người tiêu dùng thành thị, vốn ngày càng quan tâm đến thực phẩm an toàn và có nguồn gốc rõ ràng.
Quan trọng hơn, mô hình này giúp giữ rừng chè bền vững. Trước kia, khi giá chè giảm, không ít hộ chặt bỏ chè để trồng cây khác. Giờ đây, cây chè trở thành “cây đa công dụng”: vừa cho búp, vừa nuôi gà, vừa tạo cảnh quan phục vụ du lịch cộng đồng.
Cơ hội phát triển du lịch và văn hóa bản địa
Một hướng đi mới từ mô hình này là kết hợp nông nghiệp với du lịch trải nghiệm. Tại Thái Nguyên, Sơn La, Yên Bái, nhiều điểm du lịch cộng đồng đã đưa dịch vụ “ẩm thực gà đồi dưới tán chè” vào thực đơn. Du khách vừa tham quan đồi chè xanh mướt, vừa trực tiếp bắt gà, chế biến và thưởng thức tại chỗ. Đây không chỉ là trải nghiệm ẩm thực độc đáo, mà còn góp phần quảng bá văn hóa ,phong tục của đồng bào dân tộc thiểu số.
Nhờ đó, thanh niên vùng cao có thêm việc làm ngay tại quê hương, giảm tình trạng di cư tự do. Điều này không chỉ cải thiện đời sống mà còn góp phần quan trọng giữ gìn an ninh biên giới. Khi người dân gắn bó với bản làng, tinh thần bảo vệ quê hương càng được củng cố.
Chính quyền đồng hành, bà con vững bước
Theo thống kê, chỉ sau 3 năm triển khai, các tỉnh miền núi phía Bắc đã có hơn 750 hộ đồng bào Mông, Dao, Tày, Nùng… tham gia mô hình, với tổng đàn gần 600.000 con gà. Chính quyền địa phương, lực lượng Biên phòng và các cơ quan chuyên môn thường xuyên tổ chức lớp tập huấn về chọn giống, phòng dịch bệnh, thiết kế chuồng trại và kỹ năng truy xuất nguồn gốc sản phẩm.
Ngoài ra, nhiều hộ được tiếp cận vốn vay ưu đãi để mở rộng sản xuất. Với đặc điểm vốn đầu tư không lớn, thời gian nuôi ngắn, lợi nhuận quay vòng nhanh, mô hình đặc biệt phù hợp với điều kiện kinh tế của hộ dân miền núi.
Hướng tới thương hiệu đặc sản vùng cao
Trong bối cảnh nhu cầu tiêu dùng xanh, sạch ngày càng tăng, mô hình “gà dưới tán chè” có đầy đủ điều kiện để trở thành sản phẩm đặc sản vùng cao. Nếu được chứng nhận hữu cơ, truy xuất nguồn gốc và xây dựng thương hiệu bài bản, đây hoàn toàn có thể trở thành sản phẩm chủ lực thứ hai sau cây chè, giúp nông sản miền núi vươn xa ra thị trường cả nước, thậm chí xuất khẩu.
Quan trọng hơn, mô hình này khẳng định một chân lý: đồng bào dân tộc thiểu số hoàn toàn có thể làm giàu bền vững bằng chính trí tuệ và sức lao động của mình, khi biết tận dụng lợi thế thiên nhiên và sáng tạo trong sản xuất. Đây không chỉ là câu chuyện kinh tế mà còn là minh chứng sống động về khát vọng và năng lực vươn lên của con người vùng cao, góp phần thay đổi diện mạo nông nghiệp Tây Bắc, đồng thời bảo tồn văn hóa và môi trường cho thế hệ mai sau.
PV