ThS Lê Vũ, Giám đốc Trung tâm Học liệu và Truyền thông Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật (Đại học Đà Nẵng) tại buổi tập huấn về sử dụng AI trong giáo dục mới đây.
Trao đổi tại một buổi tập huấn về sử dụng AI trong giáo dục, ThS Lê Vũ, Giám đốc Trung tâm Học liệu và Truyền thông Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật (Đại học Đà Nẵng), đã khẳng định rằng, ông chỉ coi AI như “một trợ lý sáng tạo đắc lực”; đồng thời ông cũng cảnh báo: “AI có thể đưa ra một bản nháp tốt, nhưng chính trải nghiệm, cảm xúc và tư duy độc lập của con người mới là “hồn” trong sản phẩm cuối cùng”. Trong bối cảnh AI phát triển với tốc độ chóng mặt, chính lời cảnh báo này cần được cả hệ thống giáo dục và xã hội ghi nhận nghiêm túc.
Chúng ta biết, Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc, xác định giáo viên là “nhân tố quyết định chất lượng giáo dục”. Đây không phải là câu khẩu hiệu mà quan điểm nhất quán, quan trọng được Đảng ta khẳng định. Vậy thì, nếu để AI thay những việc làm thường ngày của người giáo viên thì điều đó cũng đồng nghĩa với việc giáo viên mất vai trò là người dẫn dắt tư duy cho học sinh; và AI làm thay quá nhiều việc thì giáo dục dễ biến thành sản xuất kiến thức công nghiệp- sản phẩm thụ động được tạo ra bằng phần mềm, thiếu chiều sâu nhân văn. ThS Lê Vũ đã chỉ ra rằng ranh giới giữa “sử dụng hiệu quả” và “lạm dụng cẩu thả” AI rất mong manh; do đó, nếu không được kiểm soát, AI có thể vô tình khiến người thầy trở thành “cộng sự kỹ thuật” hơn là nhà sư phạm chủ động.
"Giáo dục không chỉ là truyền đạt kiến thức mà giáo dục còn truyền cảm hứng, rèn luyện nhân cách, nuôi dưỡng lý tưởng cho người học"- ThS Lê Vũ khẳng định như vậy.
Trên thực tế, giáo dục không chỉ là truyền đạt kiến thức mà giáo dục còn truyền cảm hứng, rèn luyện nhân cách, nuôi dưỡng lý tưởng cho người học. AI có thể giải một bài toán nhanh nhưng AI không thể nhìn thấy ánh mắt lo lắng của một sinh viên, không thể khơi dậy lòng trắc ẩn, niềm tin, sự hy sinh, khát vọng sống, tình yêu cộng đồng, quê hương, đất nước. Thậm chí, ThS Lê Vũ nhấn mạnh: “Nếu bài làm của sinh viên chỉ dừng lại ở mức AI tạo ra, đó là sự sao chép. Nhưng nếu các em dùng tư duy của mình để yêu cầu AI thu thập dữ liệu, lọc thông tin và từ đó phân tích sâu để đề xuất giải pháp, thì đó chính là sự cộng hưởng sáng tạo”. Đây là quan điểm không chỉ có tính triết lý giáo dục mà mang tính chiến lược: chúng ta cần tạo ra mô hình giáo dục nơi con người làm chủ công nghệ, không để công nghệ làm chủ con người.
Để đi theo mô hình đó, ThS Lê Vũ đề xuất phương pháp “Đồng sáng tạo cùng AI” (Co-creation with AI) dựa trên Design Thinking. Ông cho rằng, đây là cách tiếp cận mang tính chủ động và có định hướng, trong đó AI được đưa vào chương trình học có kiểm soát; đồng thời, cách đánh giá sinh viên cũng phải đổi mới. Cụ thể là thay vì kiểm tra ghi nhớ kiến thức- vốn AI làm quá giỏi thì nên chuyển sang bài tập giải quyết vấn đề thực tế, nghiên cứu, phản biện, vấn đáp. Khi đó, AI chỉ là công cụ hỗ trợ tìm kiếm, còn phần lập luận, tư duy và cách trình bày là do con người đảm nhận.
Để làm chủ AI, còn một yếu tố thiết yếu khác là tư duy đặt câu hỏi. Theo ThS Lê Vũ, “cách đặt câu hỏi quan trọng hơn cách tìm câu trả lời”. Trong kỷ nguyên AI, cách đặt câu hỏi đúng sẽ quyết định chất lượng của sáng tạo và tư duy phản biện. Nếu người học chỉ dùng AI như công cụ tìm câu trả lời thì họ sẽ dễ rơi vào trạng thái thụ động. Ngược lại, nếu được dạy cách đặt vấn đề, đặt câu hỏi và sử dụng AI như một đối tác tư duy, thì người học sẽ trở thành những người sáng tạo chủ động và có trách nhiệm.
Đạo đức công nghệ phải là chiếc phanh an toàn để ngăn việc lạm dụng AI, để công nghệ phục vụ con người chứ không làm người thầy và học trò trở thành “nạn nhân thuật toán”.
Không kém phần quan trọng nữa chính là “đạo đức công nghệ”. Theo ThS Lê Vũ, trách nhiệm cuối cùng luôn thuộc về con người. Một bác sĩ chẩn đoán bệnh bằng AI vẫn phải chịu trách nhiệm về tính chính xác và hậu quả y tế. Một kỹ sư sử dụng AI để thiết kế cầu vẫn phải chịu trách nhiệm về độ an toàn của công trình. Vậy đạo đức công nghệ phải là chiếc phanh an toàn để ngăn việc lạm dụng AI, để công nghệ phục vụ con người chứ không làm người thầy và học trò trở thành “nạn nhân thuật toán”.
AI có thể tạo nên hiệu quả phi thường, lớn lao hơn ta tưởng tượng nhưng nếu người thầy đánh mất vai trò dẫn dắt, giáo dục sẽ mất hẳn chiều sâu nhân văn. Không gian lớp học không chỉ là nơi trao kiến thức mà còn là nơi truyền khát vọng, nuôi dưỡng lý tưởng và định hình nhân cách cho học sinh. AI không thể thay thế tình thầy trò, ánh mắt khích lệ, lời dạy tử tế và những bài học về trách nhiệm, lòng nhân ái.
Chúng ta cần xây dựng một nền giáo dục thời AI, nơi giáo viên không bị thay thế mà được giải phóng, nơi họ dành thời gian nhiều hơn cho việc kết nối, hướng dẫn và phát triển con người toàn diện. Khi giáo viên dùng AI như công cụ nhưng vẫn giữ quyền chủ động trong tư duy, khi họ dạy không chỉ kiến thức mà cả nhân cách, đó mới là giáo dục đáng giá nhất.
Cơ hội đổi mới đang rộng mở nhưng cơ hội cũng tiềm ẩn rủi ro. AI có thể rất mạnh nhưng nếu người thầy không đứng vững ở vị trí trung tâm, giáo dục Việt Nam sẽ đánh mất phần cốt lõi nhất là con người. Chính lúc này, chúng ta cần khẳng định lại rằng, người thầy vẫn là trụ cột dẫn dắt chuyển đổi số giáo dục, là người giữ ngọn lửa nhân văn giữa cơn lốc công nghệ./.