Hát bài chòi tại Hội An.
Hội An những năm gần đây chứng kiến sự gia tăng nhanh chóng của khách du lịch. Chỉ trong sáu tháng đầu năm 2025, nơi đây đón hơn 2,8 triệu lượt khách, tăng trên 17% so với cùng kỳ năm trước; hơn một nửa trong số đó là khách quốc tế đến từ Hàn Quốc, Mỹ, Đức và Úc. Doanh thu toàn khu vực đạt hơn 3.100 tỷ đồng, cho thấy sức hấp dẫn lớn của Hội An trong vai trò trung tâm di sản của Đà Nẵng và vùng duyên hải miền Trung.
Nhưng sự sôi động ấy kéo theo nhiều hệ lụy. Lượng khách đông ảnh hưởng trực tiếp đến cấu trúc đô thị, làm tăng áp lực lên hệ thống hạ tầng và môi trường cảnh quan. Một số nhà cổ, đình miếu và công trình di tích bắt đầu xuống cấp vì phải phục vụ liên tục và vượt công suất thiết kế. Các khu phố và làng nghề truyền thống đối mặt nguy cơ thương mại hóa, khi nhiều hoạt động văn hóa bản địa bị biến đổi để phục vụ du lịch. Một số lễ hội và không gian sinh hoạt cộng đồng mất dần chiều sâu văn hóa vì chịu ảnh hưởng của xu hướng “biểu diễn hóa” cho du khách.
Theo các nhà nghiên cứu di sản, điều đáng lo hơn là nguy cơ suy giảm hệ giá trị văn hóa - xã hội đã làm nên bản sắc của Hội An trong nhiều thế kỷ. Di sản mà UNESCO công nhận không chỉ là những dãy nhà cổ mà là tổng hòa của môi trường sống, của cộng đồng cư dân bản địa duy trì lối sinh hoạt truyền thống qua nhiều đời. Khi nhịp đô thị hóa tăng tốc, các trụ cột này dễ bị bào mòn nếu không có chính sách phù hợp.
Trong bối cảnh đó, yêu cầu đặt ra là cần một cách tiếp cận mới trong quy hoạch và quản lý đô thị di sản. Việc xác lập Hội An như một vùng bảo tồn trọng điểm trong quy hoạch Đà Nẵng đến năm 2030, tầm nhìn 2045 được đánh giá là bước đi cần thiết nhằm định hướng phát triển hài hòa giữa kinh tế và văn hóa.
Một góc Chùa Cầu Hội An.
Theo đề xuất của các chuyên gia, cần ưu tiên khoanh vùng chặt chẽ các khu vực có giá trị đặc biệt như phố cổ, làng nghề mộc Kim Bồng, gốm Thanh Hà, các nhà cổ, đình miếu và hệ thống sông rạch. Những khu vực này phải được áp dụng cơ chế quản lý nghiêm ngặt hơn, từ cấp phép xây dựng, tổ chức hoạt động du lịch, đến việc chỉnh trang đô thị. Mọi dự án can thiệp vào không gian di sản đều phải có đánh giá tác động văn hóa và tham vấn cộng đồng cư dân.
Thành phố cũng đang đẩy mạnh quá trình số hóa di sản. Hệ thống dữ liệu số cho hơn 1.500 di tích, hiện vật và tư liệu văn hóa đang được xây dựng với sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế. Đây là bước đi quan trọng nhằm giảm áp lực vật lý lên di sản, đồng thời mở ra nhiều hình thức tiếp cận mới như trưng bày ảo, thuyết minh tự động và mô phỏng không gian quá khứ bằng công nghệ số. Điều này giúp mở rộng phạm vi trải nghiệm di sản mà không gây thêm gánh nặng lên khu phố cổ vốn chật hẹp.
Một hướng đi được đánh giá hiệu quả là gắn bảo tồn với phát triển kinh tế cộng đồng. Nhiều hộ dân tại Hội An đã tham gia mô hình lưu trú cổ, tổ chức tour trải nghiệm nhỏ, phục dựng nghề truyền thống trên cơ sở nguyên bản. Vai trò của cư dân địa phương được nhấn mạnh như lực lượng gìn giữ “di sản sống”, giúp bảo tồn những tập quán, kiến thức và kỹ nghệ có nguy cơ mai một. Mô hình này vừa tạo sinh kế bền vững, vừa giúp duy trì sức sống văn hóa của phố cổ.
Nghệ nhân làng mộc Kim Bồng Hội An truyền nghề cho thế hệ trẻ.
Tại diễn đàn văn hóa địa phương tháng 6/2025 vừa qua, nhiều học giả cho rằng Hội An cần được nhìn nhận như một “đô thị di sản kiểu mới”- nơi di sản không đứng yên như trưng bày trong bảo tàng mà tiếp tục thích ứng với đời sống đương đại nhưng không đánh mất bản sắc. Theo họ, bài toán của Hội An không phải là ngăn đô thị hóa mà là dẫn dắt đô thị hóa theo hướng tôn trọng giá trị lịch sử.
Trong chiến lược không gian của Đà Nẵng giai đoạn tới, khu vực Hội An - Hội An Đông - Hội An Tây được xác định là vùng cảnh quan văn hóa đặc biệt, là “trục di sản” kết nối tuyến du lịch phía Nam với trung tâm thành phố. Cách tiếp cận này đòi hỏi quy hoạch tổng thể dài hạn, trong đó bảo tồn và phát triển không phải hai mục tiêu tách rời mà là hai mặt của cùng một chiến lược.
Hội An không chỉ là một điểm đến du lịch danh tiếng. Đây còn là biểu tượng của sự giao thoa giữa con người, thiên nhiên và lịch sử; là di sản văn hóa đặc biệt của miền Trung và cả nước. Con đường phát triển bền vững của Hội An vì thế bắt đầu từ việc giữ vững bản sắc, bởi chỉ khi còn giữ được “hồn phố cổ”, Hội An mới tiếp tục là Hội An trong dòng biến động của thời đại.