Khám phá vùng trồng chè từng “đi Paris” ở Quảng Ninh

Dọc tuyến Quốc lộ 18A, những nương chè Thúy Ngọc, chè Phúc Vân Tiên, chè Keo Am Tích… xanh mướt mắt, đều tăm tắp, uốn lượn, quanh co, như ôm trọn lấy những quả đồi của xã Quảng Long. Và đây chính là nơi sản sinh ra chè Đường Hoa thơm ngon đặc biệt - đặc sản trứ danh của vùng đất Hải Hà.

Chè Đường Hoa có hương vị đậm đà, thơm mát, chát nhẹ, sau đó có vị ngọt thanh đọng lại nơi đầu lưỡi. Nước trà có độ sánh nhẹ, màu xanh đậm đẹp mắt. Nguyên nhân bởi nơi đây vừa là huyện miền núi, biên giới, song cũng là huyện ven biển, nên từng búp chè, từng ngọn chè ở đây thấm nhuần vị mặn mòi của biển, tạo nên hương vị chè đặc biệt đến vậy.

Thế nhưng không nhiều người biết rằng, chè Đường Hoa đã có lịch sử phát triển 60 năm tại vùng đất Hải Hà. Thời điểm những năm 1960, tại Quảng Long đã hình thành nông trường Đường Hoa, tạo công ăn việc làm cho hàng nghìn hộ dân nơi đây.

Trong những năm 70 của thế kỷ XX, hàng nghìn tấn chè Đường Hoa được chế biến và giao nộp cho Nhà nước nhằm phục vụ công nhân mỏ, nhân dân và xuất khẩu sang các nước Đông Âu. Khi đó, chè Đường Hoa được đánh giá thơm ngon không kém trà Tân Cương (Thái Nguyên) và còn được tuyển chọn phục vụ tại Hội nghị Paris vào năm 1973 cùng nhiều hội nghị quan trọng khác trong cả nước.

Sau thời bao cấp, cây chè là sản phẩm hàng hoá chịu nhiều tác động của thị trường; đã có lúc sản phẩm chè Đường Hoa không thể xuất đi nước ngoài. Giai đoạn 2015-2017, chè Hải Hà làm ra không ai mua, cây chè bị cằn cỗi. Những người còn sống dựa vào chè cũng có lúc chán nản, hái chè đổ thành từng đống dọc đường. Diện tích cây chè sụt giảm nghiêm trọng đến cả trăm ha.

Bà Hà Ngọc Quỳnh, dân tộc Hoa, Giám đốc Công ty TNHH Thuấn Quỳnh, đã dành cả cuộc đời gắn bó với vùng chè của huyện Hải Hà, tỉnh Quảng Ninh. Bà Quỳnh chia sẻ: “Tôi yêu chè lắm, cảm thấy nếu như mất đi vùng chè này, bỏ nghề, bỏ quê đi nơi khác tôi không còn là chính mình nữa, hơn hết tôi tin vào giá trị của cây chè trong tương lai. Chính vì thế, tôi đã đến từng nhà để thuyết phục các hộ dân, giữ lại toàn bộ diện tích chè đang có nguy cơ bị chặt bỏ, để giữ lại nghề chè và có việc làm ổn định. Sau đó, tôi vay mượn tiền để xây dựng nhà xưởng, thành lập công ty và tìm kiếm thị trường tiêu thụ chè khô để có đầu ra ổn định, giúp bà con an tâm giữ cây chè”.

“Nhờ có cây chè, tôi giúp đỡ được nhiều người khó khăn vươn lên thoát nghèo. Thử hỏi giống cây làm mình mê mẩn, làm thay đổi cả vùng đất thì không say làm sao được. Cũng chính vì say mà đời tôi đã gắn bó  với cây chè của vùng đất này”, bà Quỳnh nói.

Trải qua những thăng trầm, cây chè Hải Hà vẫn được giữ và khôi phục, trở thành nguồn thu rất lớn, đảm bảo an sinh xã hội cho đông đảo người dân trên địa bàn. Hiện cây chè ngày càng được đầu tư chuyên sâu. Những người cả đời gắn bó với cây chè, quyết giữ nghề chè. Có những người trẻ Hải Hà từng bỏ vùng chè để đi làm KCN, nay trở lại, tiếp thu, học hỏi kỹ thuật canh tác, chế biến chè từ cha ông, áp dụng thêm thiết bị máy móc hiện đại, quy trình cải tiến kỹ thuật vào sản xuất, tiếp cận xu thế thương mại số, thương mại điện tử… để phát triển cây chè, đưa cây chè lên tầm cao mới. Hiện Hải Hà đạt sản lượng ổn định khoảng 1.000 tấn chè khô mỗi năm, trong đó 60% xuất khẩu nước ngoài; có sản phẩm chè Hải Hà bán với giá chục triệu đồng/kg.

Những ngày này, người dân vùng chè Hải Hà trong tâm thế phấn khởi, chuẩn bị cho Lễ hội Trà Đường Hoa năm 2024, lớn nhất từ trước đến nay trên địa bàn. Sau nhiều cố gắng, niềm vui từ cây chè lan tỏa từ thế hệ này sang thế hệ khác, để hôm nay Hải Hà tự hào về loại nông sản đặc biệt của mình. Hiện cán bộ, nhân dân huyện đang tập trung tổ chức Lễ hội Trà Đường Hoa năm 2024 (lần đầu tiên tổ chức cấp huyện, trước đó đã tổ chức cấp xã) một cách trang trọng, quy mô nhất.

Theo kịch bản, sân khấu lễ hội được dựng trên cánh đồng chè thôn 8, xã Quảng Long. Trong 2 ngày 14 và 15/9 sẽ diễn ra chuỗi hoạt động liên quan đến cây chè, như đua xe đạp quanh vùng chè, biểu diễn dân vũ trên nương chè, rước nước dưỡng chè, rước cây chè cổ thụ, thi hái chè, sao chè, thi nấu đồ ăn, thức uống từ cây chè, lễ chuyển giao cây chè cho thế hệ trẻ, lễ tri ân những người có công với vùng chè, thi hát, thi làm tik tok về vùng đất Hải Hà trong đó có hình ảnh cây chè…

Ông Bùi Thanh Tuấn - Trưởng Phòng VH&TT huyện Hải Hà, cho biết:” Lễ hội Trà Đường Hoa năm 2024 có sự kết nối giữa vùng cao, đồng bằng và vùng biển, giữa các thế hệ trồng chè. Hải Hà đặt mục tiêu hình thành sản phẩm du lịch nông nghiệp từ cây chè, kết nối với loại hình du lịch văn hoá bản địa vùng cao biên giới dân tộc thiểu số Quảng Sơn, xã Quảng Đức và loại hình du lịch biển với đảo Cái Chiên tươi đẹp”.

PHI LONG