Lễ hội thường niên này diễn ra vào hai thời điểm đặc biệt trong năm, tháng 3 và tháng 7 âm lịch, những khoảng thời gian mang đậm ý nghĩa tâm linh trong đời sống của người dân xứ Huế. Đây không chỉ là dịp để cộng đồng thể hiện lòng thành kính mà còn là cơ hội để gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống quý báu. Lễ hội gắn liền với tín ngưỡng thờ Mẫu, một hình thức tín ngưỡng dân gian phổ biến trong văn hóa Việt Nam, đặc biệt là ở khu vực miền Trung. Trung tâm của lễ hội là sự tôn vinh Thánh Mẫu Thiên Y A Na, một vị nữ thần quyền năng, được người dân tôn kính và sùng bái. Thánh Mẫu không chỉ là biểu tượng của sự sinh sôi, nảy nở mà còn là hiện thân của lòng từ bi, che chở cho cuộc sống của con người.
Kiệu Thánh Mẫu được trang trí lộng lẫy với nhiều biểu tượng tín ngưỡng, điều này không chỉ thể hiện sự tôn kính mà còn minh chứng cho lòng thành tâm của người dân đối với vị nữ thần
Điện Huệ Nam, nơi diễn ra lễ hội, tọa lạc trên một vị trí phong thủy tuyệt đẹp, bên bờ sông Hương thơ mộng. Vị trí này không chỉ mang đến vẻ đẹp cảnh quan nên thơ mà còn gắn liền với những giá trị lịch sử và văn hóa đặc sắc. Điện được xây dựng để thờ phụng nữ thần Po Nagar, một vị thần quan trọng trong văn hóa Champa. Theo truyền thuyết, nữ thần Po Nagar là người đã tạo ra đất đai, cây cối và mang lại sự ấm no cho người dân. Trong quá trình giao thoa văn hóa, người Việt đã tiếp nhận và tôn vinh nữ thần Po Nagar, đồng hóa thành Thánh Mẫu Thiên Y A Na, thể hiện sự hòa quyện tinh tế giữa văn hóa Champa và văn hóa Đại Việt.
Điểm nhấn đặc sắc của lễ hội là các nghi lễ truyền thống được tổ chức trang nghiêm và đậm chất tâm linh. Nghi thức rước kiệu là một trong những hoạt động quan trọng nhất, thu hút sự quan tâm của đông đảo người dân và du khách. Đám rước thường diễu hành trên sông Hương, tạo nên một khung cảnh vô cùng ấn tượng. Con sông Hương uốn lượn như một dải lụa mềm mại, chở che những chiếc thuyền rồng lộng lẫy, trên đó là kiệu Thánh Mẫu được trang trí lộng lẫy. Đám rước không chỉ là một nghi thức tôn giáo mà còn là một biểu tượng về sự kết nối giữa trời và đất, giữa con người và các thế lực siêu nhiên. Nó thể hiện lòng biết ơn của con người đối với các vị thần linh, đồng thời cầu mong sự che chở, bình an và thịnh vượng.
Bên cạnh nghi thức rước kiệu, các tiết mục văn nghệ đặc sắc cũng góp phần làm nên sự phong phú và hấp dẫn của lễ hội. Hát thờ, một hình thức nghệ thuật truyền thống, được trình diễn để ca ngợi công đức của Thánh Mẫu và các vị thần linh. Lên đồng, một nghi thức đặc biệt trong tín ngưỡng thờ Mẫu, thể hiện sự kết nối giữa con người và thế giới thần linh. Các thanh đồng trong trang phục lộng lẫy, nhảy múa và hát ca để tiếp nhận và truyền tải thông điệp từ các vị thần. Hầu bóng, một hình thức nghệ thuật dân gian độc đáo, thể hiện sự tôn kính đối với các vị thánh, thông qua các màn trình diễn trang trọng và uy nghi. Những tiết mục văn nghệ này không chỉ mang đến cho người xem những trải nghiệm văn hóa đặc sắc mà còn góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống.
Lễ hội Điện Huệ Nam không chỉ là một sự kiện tôn giáo và văn hóa mà còn là dịp để cộng đồng gắn kết và giao lưu. Hàng vạn lượt người từ khắp mọi miền đất nước và du khách quốc tế đổ về đây để tham gia lễ hội, tạo nên một không khí trang nghiêm, linh thiêng nhưng cũng đầy sự thân mật và ấm cúng. Lễ hội là cơ hội để mọi người cùng nhau chia sẻ niềm tin, thể hiện lòng biết ơn và cầu mong những điều tốt đẹp nhất.
Ngoài ra, lễ hội còn là dịp để các nghệ nhân và thợ thủ công địa phương giới thiệu các sản phẩm văn hóa truyền thống đặc trưng của xứ Huế. Du khách có thể tìm thấy những sản phẩm thủ công tinh xảo như nón lá, tranh làng Sình, đồ gốm, các loại bánh đặc sản và nhiều mặt hàng lưu niệm khác. Đây là cơ hội để quảng bá các giá trị văn hóa truyền thống và tạo điều kiện cho sự phát triển kinh tế địa phương.
Hình ảnh các đoàn thuyền rồng băng băng trên mặt nước tạo nên một khung cảnh thơ mộng nhưng cũng đầy uy nghiêm, như đang dẫn dắt mọi người vào một cuộc hành trình tâm linh, hướng tới những điều tốt đẹp và an lành cho cộng đồng
Việc Lễ hội Điện Huệ Nam được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là một sự ghi nhận xứng đáng cho những giá trị văn hóa và lịch sử đặc sắc của nó. Điều này không chỉ giúp bảo tồn và phát huy những giá trị truyền thống mà còn góp phần quảng bá hình ảnh văn hóa Việt Nam đến với bạn bè quốc tế. Trong tương lai, Lễ hội Điện Huệ Nam cần tiếp tục được gìn giữ và phát triển, trở thành một điểm đến hấp dẫn, thu hút du khách và góp phần vào sự phát triển bền vững của du lịch và văn hóa Huế. Lễ hội là một minh chứng sống động về sức sống mãnh liệt của văn hóa truyền thống Việt Nam, là niềm tự hào của người dân xứ Huế và là một di sản quý giá cần được bảo tồn và phát huy cho muôn đời sau.
Bùi Quốc Dũng