Thực trạng đáng suy ngẫm: Xuất khẩu nhiều, lợi nhuận ít
Hình ảnh những người nông dân cần mẫn hái chè dưới ánh bình minh, hương thơm thoang thoảng lan tỏa trong không khí, đã trở nên quen thuộc với người Việt. Thế nhưng, đằng sau vẻ đẹp thơ mộng ấy là một thực trạng đáng suy ngẫm: Việt Nam xuất khẩu chè nhiều nhưng lợi nhuận thu về lại ít ỏi.
Theo ông Nguyễn Quốc Mạnh, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt, mỗi năm Việt Nam xuất khẩu trung bình khoảng 126,8 nghìn tấn chè, đến 74 quốc gia và vùng lãnh thổ. Diện tích trồng chè lên tới 122.000 ha, trải dài từ Thái Nguyên, Phú Thọ, Lâm Đồng đến Nghệ An, Yên Bái, Hà Giang… 10 tháng đầu năm 2024, kim ngạch xuất khẩu chè đạt 217,7 triệu USD, tăng 33,8% so với cùng kỳ năm 2023. Tuy nhiên, giá xuất khẩu trung bình chỉ khoảng 1.758 USD/tấn, thấp hơn nhiều so với các nước khác trên thế giới.
Ông Hoàng Vĩnh Long, Chủ tịch Hiệp hội Chè Việt Nam trăn trở: "Giá chè xuất khẩu bình quân của Việt Nam hiện chỉ bằng 65% giá bình quân của các nước hàng đầu thế giới và chỉ bằng 55% giá chè xuất khẩu bình quân của Ấn Độ và Sri Lanka". Điều này khiến cho dù sản lượng xuất khẩu lớn, nhưng giá trị thu về lại chưa tương xứng, vẫn phụ thuộc vào một số thị trường chính và thiếu tính cạnh tranh.
Bẫy giá rẻ và nghịch lý thị trường
Một nghịch lý đang tồn tại là trong khi thế giới xem chè Việt Nam là sản phẩm giá rẻ, thì người tiêu dùng trong nước lại sẵn sàng chi trả mức giá cao hơn nhiều. Ông Hoàng Vĩnh Long chỉ ra rằng, tại các tỉnh như Thái Nguyên, Hà Giang, Sơn La, giá bán chè có thể lên tới 7-20 USD/kg, trong khi giá chè xuất khẩu bình quân chỉ là 1,75 USD/kg.
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là do nhiều yếu tố, từ chất lượng sản phẩm, thương hiệu, đến chiến lược tiếp cận thị trường. Chè Việt Nam chủ yếu được xuất khẩu dưới dạng thô, chưa qua chế biến sâu, thiếu sự đa dạng về chủng loại và mẫu mã. Bên cạnh đó, việc quảng bá thương hiệu, xây dựng hình ảnh cho chè Việt trên thị trường quốc tế còn nhiều hạn chế.
Nâng tầm giá trị chè Việt: Hành trình gian nan nhưng đầy triển vọng
Để nâng cao giá trị cho cây chè Việt, cần có sự chung tay góp sức của nhiều bên, từ người nông dân, doanh nghiệp, đến các cơ quan quản lý nhà nước. Trước hết, cần thay đổi tư duy sản xuất, từ chỗ chạy theo số lượng sang chú trọng chất lượng, đa dạng hóa sản phẩm, xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường.
Tiến sĩ Nguyễn Thị Hồng Lam, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Chè, cho biết Trung tâm đã phát triển thành công hai giống chè mới là Hương Bắc Sơn và TRI 5.0, cùng với các giống chè PH12, PH14, LP18… Đây là những giống chè sinh trưởng khỏe, năng suất cao, chất lượng tốt, góp phần quan trọng trong việc đa dạng hóa cơ cấu giống và nâng cao chất lượng sản phẩm.
Trong tương lai, Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc sẽ tập trung nghiên cứu và phát triển các giống chè mới có năng suất cao, chất lượng tốt, khả năng chịu hạn tốt để ứng phó với biến đổi khí hậu, đồng thời ứng dụng công nghệ sinh học để cải thiện khả năng chống chịu sâu bệnh.
Chế biến sâu là chìa khóa để nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm chè. Công ty TNHH Thế Hệ Mới, một đơn vị xuất khẩu chè lớn của cả nước, đang tập trung đầu tư vào trang thiết bị, công nghệ sản xuất túi lọc, đảm bảo chất lượng chè cao nhất. Ông Đoàn Anh Tuân, Giám đốc Công ty, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thay đổi tư duy, tiếp cận thị trường bằng những sản phẩm chè chất lượng cao, khẳng định giá trị và uy tín cho chè Việt Nam.
Để cây chè Việt thực sự vươn xa, cần xây dựng chuỗi liên kết vững chắc giữa doanh nghiệp, hợp tác xã và người nông dân. Sự hợp tác này sẽ giúp nâng cao hiệu quả sản xuất, đảm bảo chất lượng sản phẩm, giảm chi phí và tăng sức cạnh tranh trên thị trường.
Bên cạnh việc nâng cao chất lượng sản phẩm, Việt Nam cần đẩy mạnh tuyên truyền, quảng bá, xúc tiến thương mại và xây dựng thương hiệu cho các sản phẩm chè. Cần kể những câu chuyện hấp dẫn về nguồn gốc, quy trình sản xuất, giá trị văn hóa của chè Việt, để thu hút sự quan tâm của người tiêu dùng trong nước và quốc tế.
Hành trình nâng tầm giá trị cho cây chè Việt còn nhiều gian nan, nhưng với sự nỗ lực của toàn ngành, cùng với những giải pháp đồng bộ và chiến lược phát triển bền vững, tin rằng chè Việt Nam sẽ ngày càng khẳng định được vị thế trên thị trường thế giới, mang hương thơm Việt lan tỏa đến muôn nơi.
Bảo An