Sức mua suy yếu, hàng tồn kho tăng kỷ lục
Theo bà Chu Thị Vân Anh, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký VBA, ngành đồ uống có cồn hiện chịu nhiều tác động từ hệ thống luật pháp như Luật Phòng chống tác hại của rượu bia, Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB), Luật Quảng cáo, Luật Thương mại, đặc biệt là Nghị định 100 và 168. Những chính sách này đã và đang ảnh hưởng trực tiếp đến sức tiêu thụ trong nước.
Không chỉ vậy, vấn nạn rượu trôi nổi, không rõ nguồn gốc đang chiếm tới 63% thị phần, gây thất thu ngân sách Nhà nước và làm suy yếu hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp hợp pháp.
Trong khi đó, ngành đồ uống không cồn – vốn đóng góp lớn cho thị trường cũng bắt đầu đối diện suy giảm ngay trước thời điểm áp dụng thuế TTĐB từ 1/1/2027 với mức 8%, và tăng lên 10% từ 1/1/2028. Mặc dù chưa có hiệu lực, song các doanh nghiệp buộc phải lên kế hoạch thích ứng từ sớm.
Số liệu của VBA cho thấy, năm 2024, sản lượng bia và nước giải khát cả nước đạt 7,14 tỷ lít, giảm hơn 9% so với năm 2023 (7,86 tỷ lít, vốn đã giảm 46% so với 2022). Đáng chú ý, chỉ số tồn kho cuối năm 2024 tăng thêm gần 24% so với cuối năm 2023 – đánh dấu 10 năm liên tiếp hàng tồn kho tháng 12 cao hơn cùng kỳ.
Theo Viện nghiên cứu đồ uống, tốc độ tăng trưởng ngành giai đoạn 2019-2022 đạt 3,2%, nhưng đến 2022-2024 chỉ còn 1%. Đến tháng 7/2025, toàn ngành ghi nhận mức tăng trưởng âm 7,8% so với cùng kỳ, cho thấy sự chuyển dịch từ tăng trưởng chậm sang suy giảm thực sự.
Trước tình hình đó, VBA kiến nghị cần khoan thử sức doanh nghiệp, hỗ trợ cả phía sản xuất lẫn người tiêu dùng để kích cầu tiêu dùng nội địa. Một trong những đề xuất cụ thể là đưa nước giải khát có đường trên 5 g/100 ml vào diện được giảm 2% thuế VAT đến hết năm 2026. Đây được coi là giải pháp “cầu nối” trước khi nhóm sản phẩm này chính thức chịu thuế TTĐB từ 2027, đồng thời đảm bảo tính đồng bộ của pháp luật và bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho doanh nghiệp.
Chính sách thuế cần nhất quán, đồng bộ
Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA), phân tích rằng Quốc hội đã cân nhắc kỹ khi quyết định lùi thời điểm áp dụng thuế TTĐB đối với đồ uống có cồn và nước giải khát có đường từ 1/1/2026 sang 1/1/2027 nhằm giảm áp lực cho doanh nghiệp. Song song đó, chính sách giảm 2% thuế VAT cũng được áp dụng đến hết năm 2026 cho một số nhóm hàng hóa, dịch vụ.
Tuy nhiên, từ năm 2026 có thể nảy sinh bất cập: nước giải khát có hàm lượng đường từ 5g/100 ml trở xuống vẫn được giảm 2% VAT, còn loại có đường trên 5g/100 ml thì không, mặc dù cùng thời điểm đó chưa phải chịu thuế TTĐB. Điều này vừa khiến doanh nghiệp mất ưu đãi, vừa gây khó hiểu cho người tiêu dùng khi cùng một loại sản phẩm lại có hai cách áp thuế khác nhau.
Theo bà Cúc, để đảm bảo sự nhất quán, nước giải khát có đường trên 5g/100 ml cần tiếp tục được hưởng giảm 2% VAT trong năm 2026. Nếu không, việc thực hiện chính sách sẽ thiếu công bằng và khó khả thi, đồng thời tạo thêm gánh nặng cho doanh nghiệp trước thềm áp dụng TTĐB.
Cùng quan điểm, bà Nghiêm Hoàng Lan, Phó Tổng Giám đốc PwC, cho rằng mục tiêu của việc giảm VAT 2% là kích cầu tiêu dùng, đúng tinh thần Nghị quyết 204 và Nghị định 174. Vì vậy, việc loại trừ một nhóm sản phẩm trong khi chúng chưa chịu thuế TTĐB sẽ đi ngược với ý nghĩa của chính sách. PwC đề nghị Bộ Tài chính phối hợp với các cơ quan liên quan sớm điều chỉnh Nghị định 174 để bảo đảm tính hài hòa và hỗ trợ doanh nghiệp chuẩn bị lộ trình.
Ở góc nhìn quốc tế, bà Bùi Thị Việt Lâm, đại diện Hội đồng Kinh doanh Mỹ - ASEAN (USABC), nhấn mạnh rằng chính sách thuế không chỉ tác động trong nước mà còn ảnh hưởng đến thương mại và đầu tư quốc tế. Trong bối cảnh rào cản thương mại ngày càng tăng, Việt Nam cần tận dụng các hiệp định thương mại tự do để thúc đẩy xuất khẩu, đồng thời duy trì môi trường kinh doanh minh bạch, ổn định, dễ dự báo.
Theo bà Lâm, Chính phủ cần chú trọng tới “sức khỏe” của doanh nghiệp, kịp thời tháo gỡ các vướng mắc về chính sách thuế, nhất là việc giảm 2% VAT cho nước giải khát có đường trong năm 2026. Đây là bước hỗ trợ cần thiết để doanh nghiệp vượt qua giai đoạn khó khăn, có thêm thời gian chuẩn bị trước khi thuế TTĐB chính thức áp dụng.