Ngôi đền thiêng ở Xứ Nghệ: Đền Khai Long - dấu ấn sứ quân Ngô Xương Xí thế kỷ X

Đền thờ Khai Long sứ quân

Trong bức hoạ ký ức, đền Khai Long ở xã Văn Hiến, tỉnh Nghệ An hiện lên vừa trang nghiêm, vừa huyền ảo – khi rạng đông nhuộm sắc vàng ấm áp, lúc hoàng hôn buông ánh tím bảng lảng. Không chỉ là một di tích thờ phụng Khai Long sứ quân Ngô Xương Xí, ngôi đền còn là biểu tượng của văn hoá Xứ Nghệ: nơi những giá trị tinh hoa, tinh tuý được chưng cất qua thời gian, kết tinh thành cốt cách nhân văn, nhân ái, nhân nghĩa và nhân tình. Ở đó, dòng chảy lịch sử hoà cùng mạch nguồn tâm linh, tạo nên sức sống bền bỉ và tinh thần tiến bộ, lan toả trong lòng người dân hôm nay.

Theo Ban Quản lý Di tích tỉnh Nghệ An, đền Khai Long vốn là đền hàng xã do nhân dân xã Phượng Nghi xưa kia dựng nên để thờ phụng Khai Long sứ quân. Nhiều bậc cao niên kể lại rằng, nhằm thuận tiện cho việc thực hành tín ngưỡng tâm linh, người dân Phượng Nghi đã dựng đền và xin rước chân hương từ đền Khai Long ở xã Thuần Trung về thờ vị thần.

Tư liệu dân gian và địa phương cho biết, đền được xây dựng vào khoảng cuối thời Lê Trung Hưng. Tuy nhiên, đến năm 2010, khi Ban Quản lý Di tích Nghệ An tiến hành kiểm kê, di tích chỉ còn là phế tích. Ghi chép cho thấy, đền từng bị tháo dỡ vào năm 1976 theo chủ trương di dời các công trình tín ngưỡng như đình, đền, chùa lên vùng đồi núi để lấy quỹ đất phục vụ sản xuất.

Sau biến cố di tích bị tháo dỡ, tất cả các đồ thờ tự của đình, đền, chùa trong làng được tập trung về nhà kho của xã, nhưng theo thời gian đã hư hỏng, mất mát, đến nay không còn lưu giữ được gì. Đến năm 2014, với tấm lòng thành kính, chính quyền và nhân dân xã Tân Sơn (nay là xã Văn Hiến) đã chung sức công đức để phục hồi đền Khai Long, dựng lại di tích với quy mô gồm ba tòa: thượng điện, trung điện và hạ điện, khôi phục phần nào không gian linh thiêng xưa cũ.

Tương truyền, Ngô Xương Xí – cháu nội Ngô Quyền sinh khoảng những năm 945–950, là một trong 12 sứ quân thời Hậu Ngô Vương. Năm 965, ông nắm binh quyền trong bối cảnh đất nước phân liệt, nhiều thế lực nổi lên. Khi trấn giữ vùng Bình Kiều (Thiệu Sơn, Thanh Hóa), ông thường xuyên qua lại Châu Hoan (Nghệ An ngày nay) để chiêu mộ binh sĩ. Đi đến đâu, ông cũng giúp đỡ, che chở nhân dân, được người dân Châu Hoan kính trọng và mến phục. Vùng Tân Sơn – Đô Lương, nay là xã Văn Hiến, cách căn cứ Bình Kiều khoảng 140 km về phía Nam, từng là nơi ông xây dựng căn cứ luyện binh, tích trữ lương thảo.

Với những giá trị lịch sử – văn hóa ấy, năm 2016, đền Khai Long đã được UBND tỉnh Nghệ An xếp hạng là di tích lịch sử cấp tỉnh theo Quyết định số 6389/QĐ-UBND ngày 15/12/2016.

Những giá trị hiện hữu

Theo sách “Lịch sử Đảng bộ và nhân dân xã Tân Sơn, huyện Đô Lương” cùng lời kể của các bậc cao niên, đền Khai Long không chỉ là nơi thờ tự linh thiêng mà còn gắn bó mật thiết với những dấu son lịch sử của quê hương. Trong giai đoạn 1946 – 1947, hưởng ứng phong trào Bình dân học vụ, nhân dân xã Duy Tân (nay là xã Văn Hiến) đã mở nhiều lớp học ngay tại ngôi đền này, góp phần xóa nạn mù chữ, nâng cao dân trí.

Năm 1949, đền Khai Long trở thành địa điểm diễn ra Đại hội Đảng của xã Duy Tân, đồng thời là nơi đặt lớp đào tạo cán bộ của huyện, mang tên trường Lê Hồng Phong. Từ năm 1953 – 1958, chi bộ Đảng Sự thật của xã cũng tổ chức sinh hoạt tại đây, tiếp nối mạch nguồn cách mạng kiên cường. Đặc biệt, vào năm 1957, đền Khai Long còn được chọn làm nơi bán công phiếu kháng chiến, thể hiện tinh thần đoàn kết, chung sức vì độc lập tự do của dân tộc.

Đền Khai Long là ngôi đền có quy mô lớn và rất linh thiêng. Đây là nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh của nhân dân địa phương và những vùng phụ cận. Hàng năm, tại đền diễn ra nhiều kỳ lễ trọng như: Lễ khai hạ, lễ Thượng nguyên, Trung nguyên, lễ Hạ nguyên, lễ Thường tân… nhưng lớn nhất là lễ hội của làng diễn ra vào ngày 7 tháng Giêng âm lịch. Lễ hội được tổ chức 3 năm 1 lần theo chu kỳ vào những năm Tý - Ngọ - Mão - Dậu. Đây là lễ hội của làng được duy trì từ xa xưa.

Theo truyền ngôn của nhân dân vùng Tân Sơn, lúc ở Bình Kiều, Châu Ái, Ngô Xương Xí thường qua lại vùng đất Hoan Châu (Nghệ An, Hà Tĩnh ngày nay) để tuyển mộ binh lính và xây dựng nơi đây thành căn cứ đóng quân, luyện tập binh mã, tích trữ lương thực. Trong thời gian đó ngài đã có công khai cơ lập làng, bảo vệ sự bình yên cho nhân dân trong vùng nên nhân dân nhớ ơn lập đền thờ phụng với vị hiệu “Thánh Thượng Khai Long Sứ Quân”.

Bài, ảnh: Hoan Châu