Quả khế – vị chua của ký ức tuổi thơ
“Quả gì mà chua chua thế? Xin thưa rằng quả khế…” câu hát thiếu nhi tưởng chừng giản dị ấy lại khắc sâu hình ảnh quả khế vào miền ký ức của bao thế hệ. Ngày xưa, khế hiện diện trong hầu hết các vườn quê. Đây là loại cây dễ trồng, chỉ cần chăm chút chút ít là cho trái sai trĩu cành. Khế có hai loại: khế ngọt và khế chua, nhưng chính vị chua thanh, mát dịu mới làm nên nét đặc trưng của loại quả này.
Ảnh minh họa
Không chỉ xuất hiện trong lời ru, bài học tuổi thơ, khế chua còn gắn bó mật thiết với bữa ăn gia đình. Từ những bát canh cá, canh hải sản, đến các món nộm chua ngọt, khế góp phần cân bằng hương vị, tạo nên điểm nhấn khó quên. Ở một “phiên bản” khác, khế được chế biến thành ô mai kết hợp cùng đường, muối, ớt, gừng tạo thành món quà vặt hấp dẫn, đặc biệt được ưa chuộng bởi phụ nữ và những người đang mang thai.
Một lát khế thái chỉ, ăn kèm rau sống, bún, thịt ba chỉ luộc và bát nước chấm đậm đà đủ để tạo nên món cuốn dân dã mà quyến rũ đến lạ. Đó không chỉ là món ăn, mà là một phần ký ức làng quê, nơi hương khế hòa lẫn trong hơi gió, trong tiếng rao chiều và trong những bữa cơm sum họp.
Quả dọc - “bí quyết” của những bát canh quê
Nếu khế phổ biến thì quả dọc lại âm thầm, khiêm nhường hơn. Loại quả này thường mọc ở vùng đồi núi phía Bắc và trung du Bắc Bộ, hiếm gặp nơi phố thị và chỉ quen thuộc với những miền quê còn giữ nếp sống tự cung tự cấp.
Quả dọc được vùi trong bếp than củi cho đến khi lớp vỏ cháy xém bên ngoài, bên trong hiện ra phần thịt vàng ươm đầy hấp dẫn. Sau khi bỏ hạt, phần ruột được nghiền nhuyễn rồi cho vào nồi canh cua, canh cá, canh thịt hay thậm chí canh nghêu. Vị chua của dọc không gắt như chanh, không nồng như giấm mà dịu nhẹ, lan tỏa, làm cho bát canh thêm phần thanh tao, trọn vị.
Đặc biệt, canh cua đồng nấu với quả dọc được xem là “đỉnh cao” của món canh quê. Gạch cua được trưng cùng hành khô phi thơm, bát bún chờ sẵn, canh nóng hổi chan vào, điểm lên lớp gạch vàng óng, ăn kèm rau muống chẻ, rau mùi, xà lách… một bức tranh ẩm thực bình dị nhưng đủ khiến người xa quê thổn thức nhớ về.
Tai chua - thứ quả “ngủ yên” trong ký ức người sành ăn
Cũng như quả chay, tai chua là loại quả ít người trồng, ít người biết và càng hiếm người sử dụng thành thạo. Sau khi được thái lát và phơi khô, tai chua có hình dáng như chiếc tai người, vì thế mang theo cái tên vừa lạ vừa quen.
Tai chua có thể bảo quản lâu, dùng quanh năm như quả sấu, trở thành nguyên liệu quý để nấu canh chua, đặc biệt phù hợp với hải sản và các loại thịt có mùi tanh. Vị chua của tai chua thanh hơn, sâu hơn và được người “sành bếp” đánh giá là có lợi cho sức khỏe, giúp kích thích tiêu hóa, làm dịu và cân bằng khẩu vị.
Không ồn ào xuất hiện trong chợ búa, không được trưng bày bắt mắt trên kệ hàng, tai chua giống như một “bí mật” nhỏ trong kho tàng ẩm thực Việt, chỉ dành cho những ai thực sự hiểu và trân trọng tinh hoa của bếp núc truyền thống.
Khế, dọc, tai chua… mỗi loại quả mang trong mình một câu chuyện, một miền ký ức, một vùng đất và một cách yêu ẩm thực rất Việt Nam. Và có lẽ, không phải ngẫu nhiên mà người ta vẫn nói: “Tình yêu đi qua cái dạ dày”. Chính những vị chua giản dị ấy đã âm thầm kết nối con người với thiên nhiên, với quê hương và với nhau bằng những bữa cơm chan đầy yêu thương.
VĂN HÙNG