Cầu Gianh – nơi “Xe chưa qua, nhà không tiếc”
Trên dòng sông Gianh hiền hòa hôm nay, cây cầu bê tông vững chãi nối liền mạch giao thông Bắc – Nam. Ít ai biết rằng, chỉ vài thập kỷ trước, nơi đây từng là “tọa độ lửa”, gắn với phà Gianh – huyết mạch vận chuyển chi viện cho chiến trường, đồng thời là biểu tượng bất khuất của người dân Quảng Thuận (thị xã Ba Đồn, Quảng Bình).
Cầu Gianh bắc qua sông Gianh
Thời chống Mỹ, phà Gianh trở thành điểm trọng yếu, nối liền Quốc lộ 1A qua sông Gianh. Máy bay Mỹ liên tục đánh phá nhằm cắt đứt tuyến chi viện. “Ngày nào cũng bom rơi đạn nổ, nhưng phà không được phép tắc. Xe chưa qua thì nhà cửa, tính mạng cũng sẵn sàng hy sinh” – ông Trần Đình Lập, nguyên xã đội trưởng dân quân, nguyên Bí thư Đảng ủy xã Quảng Thuận, huyện Quảng Trạch, thị xã Ba Đồn cũ nhớ lại.
Hình ảnh những ngôi nhà bên bến phà bị dỡ ngói, tháo gỗ để lót đường cho xe qua; những cánh đồng bị bom cày xới vẫn xanh trở lại mùa sau… đã trở thành biểu tượng của tinh thần “Xe chưa qua, nhà không tiếc”. Người dân vừa chiến đấu, vừa bám đất, bám sông, quyết giữ bằng được mạch máu giao thông của Tổ quốc.
Ông Trần Tiến Vinh – nguyên là Dân quân xã Quảng Thuận, Quảng Trạch, Quảng Bình, kể: “Ngày ấy, trai tráng ra trận, phụ nữ, người già, trẻ nhỏ cũng thành lực lượng vận chuyển, đào hầm, tải đạn. Đêm xuống, cả làng lại ra sông, dưới ánh pháo sáng, bám dây kéo phà, đưa xe vượt qua.”
Không ít người ngã xuống ngay bên dòng Gianh. Nhưng giữa khói lửa, ý chí kiên cường và niềm tin vào ngày thống nhất đã tiếp sức để họ đi tới. “Có bom, có đạn, nhưng không có gì mạnh hơn quyết tâm giữ đường cho chiến trường” – ông Vinh bồi hồi.
Ngày nay, đứng trên cầu Gianh nhìn về đôi bờ, lớp trẻ khó hình dung nơi đây từng là điểm nóng ác liệt. Cầu mới sừng sững, dòng xe cộ tấp nập, là minh chứng cho sự đổi thay, đồng thời cũng là “tượng đài sống” của ký ức bi hùng.
Không chỉ là công trình giao thông, cầu Gianh còn là địa chỉ đỏ để thế hệ trẻ tìm về. Nhiều đoàn học sinh, sinh viên, cựu chiến binh đã tới đây dâng hương, ôn lại truyền thống, nhắc nhớ về những hy sinh thầm lặng của cha anh.
Từ phà Gianh năm xưa đến cầu Gianh hôm nay là hành trình đầy máu và hoa. Trong ký ức người dân Quảng Thuận, những ngày tháng khốc liệt ấy không chỉ là nỗi đau, mà còn là niềm tự hào – bởi họ đã góp phần giữ trọn Độc lập cho dân tộc.
Ông Trần Đình Lập xúc động: “Chúng tôi mong thế hệ trẻ hôm nay, khi đi qua cầu Gianh, đừng chỉ thấy một cây cầu. Hãy thấy cả máu xương, lòng quả cảm và tình yêu nước đã dựng nên nó.”
Bởi, ký ức không chỉ để nhớ. Ký ức còn để nhắc nhở rằng, độc lập hôm nay được đánh đổi bằng máu, mồ hôi và cả những mái nhà, mảnh ruộng – như lời thề năm xưa: “Xe chưa qua, nhà không tiếc”.
Ký ức Hiền Lương – Thạch Hãn: Nơi thời gian lắng lại
Cầu Hiền Lương, bắc qua dòng Bến Hải, từng là ranh giới chia cắt đất nước suốt 22 năm (1954 – 1976). Cây cầu xanh – vàng “trơ gan cùng tuế nguyệt” ấy không chỉ là chứng tích chiến tranh, mà còn là biểu tượng cho khát vọng thống nhất của dân tộc.
Cầu Hiền Lương bắc qua sông Bến Hải
Một thời, nơi đây từng diễn ra những “cuộc chọi cờ, chọi loa” quyết liệt. Bờ Bắc thuộc quản lý của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, bờ Nam do chính quyền Sài Gòn kiểm soát. Mỗi ngày, tiếng loa, màu cờ không chỉ vang vọng trên cầu mà còn in sâu vào tâm khảm hàng triệu người dân Việt.
Đứng bên này bờ Bến Hải, nhìn sang bên kia là cánh đồng trống trải, nắng như đổ lửa. Tôi hình dung những người lính tuổi mười tám đôi mươi năm nào – bơi qua sông, trườn qua đồng, vượt lửa đạn mà không gì ngăn nổi ý chí. Có người mẹ ở bờ Bắc, đêm nào cũng tiễn bộ đội vượt sông. Sáng hôm sau, nếu chưa thấy con trở về, bà lại vạch một vệt vôi lên bờ phên. Cho đến khi bờ phên trắng kín, vẫn chẳng thấy những đứa con năm nào quay lại…
Tiếp nối hành trình, đến Thành cổ Quảng Trị – nơi 81 ngày đêm mùa hè đỏ lửa 1972 đã để lại biết bao máu xương tuổi trẻ. Nhà thơ – cựu chiến binh Lê Bá Dương, người lính từng trực tiếp chiến đấu ở đây, gửi lại cho tôi mấy câu thơ “nguyên gốc” mà ông gọi là đứa con tinh thần:
“Đò lên Thạch Hãn ơi… chèo nhẹ
Đáy sông còn đó bạn tôi nằm
Có tuổi hai mươi thành sóng nước
Vỗ yên bờ, mãi mãi ngàn năm”
Anh kể, năm nào cũng vậy, cứ tháng Bảy, anh lại trở về. Lặng lẽ thả hoa đăng trên sông Thạch Hãn, rồi quỳ bên bờ khóc mãi – khóc cho những đồng đội ngã xuống tuổi đôi mươi, khóc cho một thời máu lửa đã đi qua nhưng ký ức chẳng bao giờ phai mờ.
Thành cổ Quảng Trị – biểu tượng 81 ngày đêm máu lửa
Từ bên ngoài nhìn vào, Thành cổ Quảng Trị hiện lên như một chứng nhân lịch sử. Nơi đây từng diễn ra trận chiến 81 ngày đêm khốc liệt, được sử sách ghi lại với mật độ bom đạn Mỹ trút xuống bằng sức công phá của 7 quả bom nguyên tử. Có ngày, lượng bom đạn Mỹ ném xuống Quảng Trị còn nhiều hơn cả số bom rải trên toàn miền Nam trong suốt hai năm 1968 – 1969.
Thành cổ Quảng Trị nhìn từ phía ngoài
Cuộc giằng co giữa ta và địch suốt 81 ngày đêm đã trở thành biểu tượng bất diệt của lòng dũng cảm, ý chí kiên cường và sự hy sinh của quân dân ta.
Đến với Thành cổ hôm nay, mỗi người không khỏi bồi hồi, tự hào, nhất là khi dân tộc đang rạo rực hướng tới kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập nước. Trên đồi Bến Tắt – Nghĩa trang liệt sĩ Trường Sơn, từng dòng người lại lặng lẽ thắp hương tri ân, hòa chung niềm xúc động thành kính trước anh linh hàng vạn liệt sĩ đã nằm lại nơi đất lửa Quảng Trị.
Nữ Văn nghệ sĩ chụp ảnh lưu niệm dưới đài tưởng niệm Liệt sĩ Thành cổ Quảng Trị
Đường 9 – Khe Sanh: ký ức từ “Điện Biên Phủ thứ hai”
Từ trung tâm Đông Hà rẽ về phía Tây, con đường 9 dẫn tôi đi qua những địa danh từng ghi dấu máu lửa: Khe Sanh, Tà Cơn, Làng Vây… Hôm nay, hai bên đường đã là những làng mạc trù phú, rừng xanh bạt ngàn, khó ai hình dung được nơi đây từng là chiến trường ác liệt bậc nhất.
Biển chỉ dẫn tại trung tâm Đông Hà rẽ sang Đường 9
Trận Khe Sanh 1968, kéo dài 77 ngày, được chính đối phương thừa nhận là bước ngoặt làm “sụp đổ Hàng rào điện tử Mắc Namara”, buộc Mỹ lần đầu tiên phải rút bỏ một căn cứ quân sự trọng yếu. Người Mỹ gọi đó là “Điện Biên Phủ thứ hai”, còn với chúng ta, đó là minh chứng sống động cho ý chí quật cường của quân dân Việt Nam.
Tại Khu di tích Đường 9 – Sân bay Tà Cơn hôm nay, những chiếc máy bay, xe tăng, khẩu pháo… được phục dựng như chứng tích không lời. Ông Nguyễn Viết Minh, Phó Ban quản lý, cho biết: “Nhiều cựu binh Mỹ, nhiều đoàn khách quốc tế trở lại đây, họ vẫn không hiểu vì sao quân đội Mỹ lại thất bại thảm hại ở nơi này”.
Đi tiếp đến Lao Bảo rồi sang đất bạn Lào, con đường ấy kéo dài đến Savannakhet – nhánh chính của đường mòn Hồ Chí Minh trên đất Lào. Hơn 16 năm, tuyến huyết mạch này đã gánh hơn 1,2 triệu tấn hàng, vượt qua 11.000 trận đánh phá, hứng chịu hơn 3 triệu tấn bom mìn. Trên mảnh đất ấy, máu của quân dân Lào và Việt Nam đã hòa làm một, để lại biểu tượng tình đoàn kết đặc biệt hai dân tộc.
Điểm cuối Đường 9 tại thị xã Caysone Phomvihane tỉnh Savannakhet là Đài tưởng niệm Liệt sĩ Việt Lào
Nhớ lại những năm tháng ấy, ông Khammath Navongphachanh – nguyên Bí thư, Chủ tịch huyện Mường Phìn, xúc động kể: “Chúng tôi khi ấy, dù bom rơi đạn nổ, vẫn dẫn đường cho bộ đội Việt Nam đi qua. Người dân Mường Phìn ai cũng coi việc đó là lẽ sống, góp phần đưa bộ đội vào chiến trường an toàn”.
Trên mảnh đất Quảng Trị hôm nay, đứng giữa Đường 9 gió lộng, ký ức chiến tranh ùa về. Tôi nhớ lời Đại tá Nguyễn Hữu Xuân, một cựu chiến binh từng chiến đấu ở B5: “Số mình là trời cho sống, còn bao đồng đội đã mãi mãi nằm lại. Đường 9, Thành cổ, sông Thạch Hãn… không chỉ là địa danh, mà là máu, là nước mắt, là linh hồn của cả một thế hệ”.
Dâng hương Đại tướng Võ Nguyên Giáp
Trong hành trình về nguồn, đoàn Văn nghệ sĩ chúng tôi dừng chân tại Vũng Chùa – Đảo Yến, nơi an nghỉ của Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Giữa biển trời lộng gió, từng nén nhang thành kính được thắp lên, bày tỏ lòng biết ơn sâu nặng với vị Tổng Tư lệnh kính yêu – người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, người đã đi cùng dân tộc qua những mốc son chói lọi của thời đại Hồ Chí Minh.
Đoàn Văn nghệ sĩ dâng hương Đại tướng Võ Nguyên Giáp
Những ngày này, dòng người từ khắp mọi miền đất nước vẫn lặng lẽ về đây, mang theo hoa tươi và tấm lòng thành kính. Khói hương nghi ngút như sợi dây nối liền quá khứ và hiện tại, nhắc nhở thế hệ hôm nay về công lao to lớn và tấm gương sáng ngời của vị Đại tướng huyền thoại, một trong những biểu tượng bất tử của lòng yêu nước và khát vọng độc lập, tự do.
Chiến tranh đã lùi xa, Quảng Trị nay đổi mới từng ngày. Những cánh đồng xanh mướt, những đô thị khang trang đang vươn mình trên mảnh đất từng “oằn mình trong bom đạn”.
Thế nhưng, ký ức bi hùng vẫn còn nguyên vẹn, trở thành địa chỉ đỏ của lịch sử - văn hóa, nơi thế hệ hôm nay và mai sau tìm về để hiểu rằng: độc lập, tự do hôm nay được đánh đổi bằng bao xương máu.
Hành trình về Quảng Trị không chỉ là chuyến đi tưởng niệm, mà còn là lời nhắc nhở: hãy sống xứng đáng, giữ gìn hòa bình và phát triển đất nước, để không phụ công lao của những người đã ngã xuống vì Tổ quốc.
Lang Quốc Khánh