Việt Nam đang nắm trong tay cơ hội ở hữu một dược liệu mang giá trị sinh học hàng đầu thế giới, đó chính là sâm Ngọc Linh.
Bài học từ Hàn Quốc
Nhìn lại hành trình của nhân sâm Hàn Quốc, có thể nhận thấy sự thành công không đến từ điều kiện tự nhiên ưu đãi mà đến từ cách họ biết “chế tác tri thức” lên cây sâm. Từ một loại dược liệu bản địa, Hàn Quốc đã biến nhân sâm thành ngành công nghiệp với nền tảng khoa học vững chắc, công nghệ hiện đại và hệ thống tiêu chuẩn đồng bộ.
Điều đáng chú ý không phải ở số lượng sản phẩm hay quy mô thị trường mà ở cách họ tiếp cận, cụ thể là lấy khoa học làm trung tâm của mọi quyết sách. Họ nghiên cứu giống chuyên sâu, chuẩn hóa từng quy trình, kiểm soát chất lượng đến từng chỉ số hoạt chất. Họ không để sâm chỉ là nông sản mà biến nó thành một sản phẩm mang tính biểu tượng, được bảo vệ nghiêm ngặt như một phần của bản sắc quốc gia.
Bên cạnh khoa học là chiến lược thương hiệu, Hàn Quốc kể câu chuyện nhân sâm bằng sự tự tin của một quốc gia có tầm nhìn. Tại các hội chợ quốc tế, nhân sâm không chỉ xuất hiện như hàng hóa mà như một “di sản sống”, kết hợp giữa văn hóa, y học truyền thống và công nghệ hiện đại. Ở đó, người tiêu dùng không chỉ mua sản phẩm, họ mua một giá trị tinh thần được quốc gia bảo chứng. Tư duy này chính là điều Việt Nam cần học: một tài nguyên quý chỉ có giá trị khi quốc gia biết quản trị giá trị của tài nguyên ấy.
Sự xuất hiện tràn lan của sâm giả và sản phẩm kém chất lượng không chỉ gây tổn hại cho người tiêu dùng mà còn làm suy giảm niềm tin đối với cả một ngành hàng.
Không thể để tài nguyên chiến lược vận hành theo cách tự phát
Sâm Ngọc Linh dù được xem là “quốc bảo” nhưng vẫn đang phát triển theo cách mà nhân sâm Hàn Quốc đã từ bỏ từ nhiều thập kỷ trước: manh mún, thiếu chuẩn hóa, thị trường còn nhiễu loạn và giá trị phụ thuộc vào đánh giá cảm tính nhiều hơn là tiêu chuẩn khoa học.
Sự xuất hiện tràn lan của sâm giả và sản phẩm kém chất lượng không chỉ gây tổn hại cho người tiêu dùng mà còn làm suy giảm niềm tin đối với cả một ngành hàng. Khi thương hiệu bị xâm hại ngay tại thị trường nội địa, rất khó để nói đến việc vươn ra thế giới. Đây không phải là câu chuyện của một vài địa phương mà là vấn đề ở tầm quốc gia.
Điều đáng nói hơn, sâm Ngọc Linh hiện chưa có được “bộ khung phát triển” đủ mạnh: Chưa có tiêu chuẩn quốc gia về hàm lượng hoạt chất; chưa có cơ chế bảo hộ thương hiệu theo định vị chung; chưa hình thành hệ sinh thái doanh nghiệp dẫn dắt chế biến sâu; chưa có chiến lược truyền thông thống nhất trên thị trường quốc tế.
Nếu cứ tiếp tục phát triển theo lối “mỗi nơi một cách”, nguy cơ làm mất giá trị tự nhiên của một sản phẩm độc nhất là điều hoàn toàn có thể xảy ra. Một quốc bảo chỉ thực sự quý khi được quản trị bằng tầm nhìn quốc gia.
Nhìn lại hành trình của nhân sâm Hàn Quốc, có thể nhận thấy sự thành công không đến từ điều kiện tự nhiên ưu đãi mà đến từ cách họ biết “chế tác tri thức” lên cây sâm.
Tầm nhìn phải đi trước chính sách
Để sâm Ngọc Linh không chỉ dừng lại ở giá trị sinh học mà trở thành giá trị kinh tế và văn hóa của quốc gia, Việt Nam cần một cách tiếp cận mới bằng tư duy kiến tạo thay vì khai thác.
Trước hết, cần đặt khoa học giống và tiêu chuẩn hóa lên hàng đầu. Sự thống nhất về giống, vùng trồng, quy trình canh tác và hoạt chất không chỉ để bảo vệ người tiêu dùng mà còn để tạo nền tảng cho việc hình thành thương hiệu quốc gia. Khi chất lượng được chuẩn hóa, thị trường mới có thể minh bạch; khi thị trường minh bạch, niềm tin mới được xây dựng; và khi có niềm tin, doanh nghiệp mới dám đầu tư lâu dài.
Thứ hai, phải phát triển mạnh mẽ công nghệ chế biến sâu. Một quốc gia không thể kỳ vọng nâng tầm giá trị sâm nếu chỉ xuất bán nguyên liệu thô. Công nghệ chiết xuất, bào chế, bảo quản và đa dạng hóa sản phẩm chính là chìa khóa để nâng giá trị của sâm Ngọc Linh lên tầm quốc tế. Đây là mắt xích mà Hàn Quốc đã đi trước, và cũng là điểm yếu lớn nhất của Việt Nam hiện nay.
Thứ ba, phải xây dựng thương hiệu quốc gia cho sâm Việt Nam. Thương hiệu không chỉ là nhãn mác mà là sự cam kết của quốc gia đối với chất lượng và giá trị. Khi có thương hiệu quốc gia, mọi doanh nghiệp đều được nâng giá trị; khi thiếu thương hiệu quốc gia, mọi nỗ lực riêng lẻ đều khó tạo ra dấu ấn đủ lớn.
Cần phải xây dựng thương hiệu quốc gia cho sâm Việt Nam.
Tất cả những điều này không thể thành công nếu thiếu vai trò dẫn dắt của Nhà nước. Chính sách phải đi trước, tạo hành lang pháp lý, định vị tiêu chuẩn, khuyến khích đổi mới công nghệ và mở đường cho doanh nghiệp. Một ngành kinh tế chiến lược không thể được xây dựng bằng nỗ lực rời rạc; nó đòi hỏi chiến lược quốc gia, được thực thi kiên định trong nhiều năm.
Một quốc gia chỉ có vài cơ hội để tạo nên một biểu tượng mới mang tầm quốc tế. Sâm Ngọc Linh là một cơ hội như thế. Vấn đề không phải ở chỗ chúng ta có tài nguyên quý hay không mà ở cách chúng ta lựa chọn con đường để tài nguyên ấy trở thành sức mạnh quốc gia. Tư duy ấy, nếu được đặt đúng vị trí sẽ mở ra một ngành kinh tế mới không chỉ cho hôm nay mà cho cả tương lai của đất nước./.