Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế hợp tác ý nghĩa cùng Thương hiệu Đôi Dép, đã công phu phục dựng nghi thức và tái hiện một cách sống động hoạt cảnh nhà vua triều Nguyễn xưa mở tiệc trà chiêu đãi quần thần. Sự kiện này không chỉ là một hoạt động văn hóa đơn thuần mà còn là một nỗ lực nhằm làm sống lại những giá trị tinh thần, những nghi lễ cung đình tao nhã, góp phần làm phong phú thêm trải nghiệm của du khách và khẳng định vị thế của văn hóa trà Việt Nam. Nghi lễ Ngự trà Hoàng cung được tái hiện tại Di Nhiên Đường, một công trình kiến trúc thanh tao nằm trong khuôn viên vườn Thiệu Phương lịch sử, hứa hẹn mang đến một góc nhìn sâu sắc về một khía cạnh tinh tế trong đời sống cung đình xưa.
Vườn Thiệu Phương: Không gian lịch sử được "đánh thức" cho nghi lễ Ngự trà
Vườn Thiệu Phương, nơi được chọn để tái hiện nghi lễ Ngự trà, là một trong những Ngự uyển tiêu biểu và có giá trị lịch sử đặc biệt của triều Nguyễn. Khu vườn này được khởi công xây dựng vào năm 1828 dưới thời trị vì của vua Minh Mạng và tọa lạc ở phía Đông, bên trong Tử Cấm Thành uy nghiêm. Sinh thời, các vị vua đầu triều Nguyễn như Minh Mạng, Thiệu Trị và Tự Đức thường xuyên lui tới khu vườn này để tìm không gian tĩnh lặng thưởng trà, ngắm cảnh và tiêu dao thi phú. Chính tại đây, hàng trăm bài thơ Ngự chế đã ra đời, ca ngợi vẻ đẹp của vườn Thiệu Phương cùng các công trình kiến trúc và cảnh vật hữu tình trong khuôn viên.
Vườn Thiệu Phương cùng với vườn Cơ Hạ gần đó, đã trở thành những không gian sinh hoạt thi ca quan trọng của nhà vua và các quần thần. Đặc biệt, vào năm 1844, vườn Thiệu Phương đã được vua Thiệu Trị trân trọng xếp hạng là thắng cảnh thứ hai của đất Thần Kinh, danh hiệu này được ghi dấu trong bộ thơ nổi tiếng "Ngự Đề Danh Thắng Đồ Hội Thi Tập" của nhà vua, gắn liền với bài thơ "Vĩnh Thiệu Phương Văn" và một bức tranh kính (tranh gương) quý giá hiện vẫn còn được trưng bày tại Bảo tàng Cổ Vật Cung đình Huế.
Tuy nhiên, qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, khu vườn Thiệu Phương dần bị bỏ hoang và thu hẹp diện tích. Đến thời vua Khải Định, các công trình kiến trúc chính của khu vườn đã bị hủy hoại hoàn toàn, rơi vào tình trạng hoang phế. Sự xuất hiện của các công trình mới sau này cũng làm thay đổi đáng kể kiến trúc cảnh quan xung quanh khu vực di tích. Phải đến năm 2002, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế mới phối hợp cùng Bảo tàng Lịch sử Việt Nam tiến hành khai quật khảo cổ học, khởi động dự án "Bảo tồn, phục hồi thích nghi vườn Thiệu Phương".
Đây là bước đi đầu tiên mang tính quyết định, đánh thức khu vườn sau một thời gian dài ngủ quên. Ngày nay, diện mạo của vườn Thiệu Phương đã được phục hồi đáng kể, và việc lựa chọn nơi đây để tái hiện nghi thức Ngự trà Hoàng cung không chỉ có ý nghĩa về mặt lịch sử mà còn mở ra tiền đề cho việc tổ chức thường xuyên các hoạt động trải nghiệm văn hóa thực tế, giúp du khách khi đến tham quan Đại Nội có thể hiểu sâu hơn về tinh hoa Trà Thức Việt Nam theo hình thái Ngự thức trang trọng.
Phục dựng không gian và nghi thức: Bước vào thế giới thưởng trà cung đình xưa
Quá trình phục dựng không gian và tái hiện nghi thức Ngự trà Hoàng cung được thực hiện một cách công phu, dựa trên việc nghiên cứu kỹ lưỡng các hiện vật văn hóa và tư liệu lịch sử còn lưu lại. Không gian thưởng trà được bài trí trang trọng với các cặp câu đối do chính vua Thiệu Trị đề từ trong các bài thơ của mình, được thể hiện theo hình thức câu đối thường dùng trong cung xưa. Bên cạnh đó là sự trưng bày các bài thơ quý được khảm xương một cách tinh xảo, bao gồm "Vũ trung Sơn thuỷ" (Non nước trong mưa) – một bài thơ chơi chữ độc đáo của vua Thiệu Trị mà 56 chữ có thể đọc thành 64 bài khác nhau; "Mạn ca" (Khúc hát tản mạn) – một bài thơ mang đậm tính triết lý về cuộc đời của vua Tự Đức; bài thơ chữ Nôm "Mừng đặng mưa" bày tỏ niềm vui của vua Tự Đức khi cầu đảo được mưa, mang lại hy vọng cho mùa màng; và bài "Tân thiều thí bút" (Thử bút đầu năm) của vua Thành Thái viết về cảnh sắc đất Thần Kinh khi thời tiết thuận hòa cùng niềm hy vọng về một mùa màng bội thu.
Không gian còn được làm phong phú thêm bởi các bức thư pháp về thơ Thiền của nhiều tác giả nổi tiếng thời Trung đại như Lý Thái Tông, Mãn Giác thiền sư, Tuệ Trung Thượng Sĩ, Nguyễn Phúc Chu, Hoàng đế Thiệu Trị, Nguyễn Du, và Nguyễn Phúc Miên Thẩm. Đặc biệt, hai bức tranh gương do nhà nghiên cứu nổi tiếng về Huế là ông Nguyễn Phước Hải Trung thực hiện, dựa trên bản tranh khắc của Bộ Công triều Nguyễn in năm 1844, mô tả hai thắng cảnh "Bình Lãnh Đăng Cao" (Đăng cao ở núi Ngự Bình) và "Hương Giang Hiểu Phiếm" (Buổi sớm đi thuyền qua Sông Hương) do vua Thiệu Trị xếp hạng, cũng được trưng bày, làm tăng thêm giá trị lịch sử và nghệ thuật cho không gian.
Hoạt cảnh chính của buổi lễ là hình ảnh nhà vua mở tiệc trà chiêu đãi các vị quan đại thần và khách quý. Trong không khí trang nghiêm và thanh tịnh, nhà vua cùng các quan ngâm vịnh thi phú, thậm chí cùng nhau liên vận sáng tác một bài thơ thất ngôn bát cú Đường luật ca ngợi việc thưởng trà trong thời thái bình thịnh trị. Sau đó, nhà vua truyền lệnh cho đội nhạc công và ca công ngâm nga bài thơ vừa được sáng tác. Nhân lúc cao hứng, nhà vua còn mời các quan và khách thưởng thức những bài bản Nhã nhạc đặc sắc do các Nhạc quan vừa san định lại, bao gồm khúc tiểu nhạc "Phú lục địch" – một giai điệu thường được tấu lên trong các buổi yến tiệc cung đình và khi tiếp đón sứ thần, với tiếng sáo Địch giữ vai trò chủ đạo hòa quyện cùng các nhạc cụ khác như tam, tỳ, nhị, nguyệt, trống, sanh tiền. Tiếp đó là điệu múa cung đình "Trình tường tập khánh", một vũ điệu mang ý nghĩa chúc tụng, với hình ảnh bốn vị tứ trụ Thiên thần thay mặt Ngọc hoàng Thượng đế xuống trần gian chúc mừng sinh nhật nhà vua, tay cầm bốn bức liễn ghi những lời chúc tốt đẹp.
Cuối cùng là phần trình diễn ca Huế với bài "Ngự Hương trà ngát hoàng cung", một sáng tác mới dựa trên bài bản cổ Phẩm Tuyết, mang ý nghĩa ca ngợi loại trà quý của nhà vua và cũng là trà của vùng đất văn hóa Kinh kỳ sông Hương núi Ngự. Nghi lễ kết thúc bằng việc nhà vua ban trà cho các quan và tặng trà cho các vị khách, sau đó mọi người tham dự có thể tiếp tục trò chuyện và dạo chơi, thưởng ngoạn vẻ đẹp của vườn Thiệu Phương.
Ngũ thức Việt trà: Nền tảng triết lý tôn vinh "Quốc ẩm Việt Nam"
Đằng sau sự kiện tái hiện nghi thức Ngự trà Hoàng cung là một nền tảng lý luận sâu sắc về văn hóa trà Việt Nam, được Thương hiệu Đôi Dép nghiên cứu và phát triển thành khái niệm "Ngũ thức Việt trà". Mục tiêu của việc xây dựng hệ thống lý luận này là nhằm khẳng định vị thế của Trà chính là "Quốc ẩm Việt Nam", một thức uống mang đậm bản sắc dân tộc. "Ngũ thức Việt trà" thể hiện năm hình thức thưởng trà tiêu biểu của người Việt, mỗi hình thức lại biểu trưng cho năm phẩm chất cao quý: Chân (sự chân phương, đích thực), Thiện (tâm tĩnh lặng, bản chất thiện lương), Mỹ (vẻ đẹp, sự tinh tế), Trí (sự phong phú trí tuệ và tâm hồn), và Tinh (sự tinh túy, cốt lõi). Cụ thể, "Mộc thức" là kiểu uống trà phổ biến nhất, không quá đặt nặng tính cầu kỳ mà lấy sự chân phương, bình dị làm nền tảng. "Văn thức" là cách thưởng trà ở mức độ cầu kỳ hơn, đòi hỏi người thưởng trà phải có sự am hiểu nhất định về các loại trà, trà cụ và cung cách thưởng thức, đề cao vẻ đẹp và sự tinh tế của trà Việt.
"Ngự thức", chính là hình thái được tái hiện trong sự kiện, là cách thưởng trà cung đình dành cho bậc vua chúa, hoàng tộc khi xưa, được xem là sự kết tinh những gì tinh túy nhất của trà Việt. "Tĩnh thức" là cách thưởng trà hướng đến sự an tĩnh nội tâm, giàu tính chiêm nghiệm, giúp nuôi dưỡng tâm hồn và bản chất thiện lương. Cuối cùng, "Thư thức" là hình thức thưởng trà kết hợp với việc đọc sách, thưởng lãm nghệ thuật, nhằm làm phong phú thêm trí tuệ và tâm hồn người Việt. Sự đa dạng trong các hình thức thưởng trà này phản ánh sự phong phú, sâu sắc trong văn hóa trà Việt Nam, gói gọn bản sắc dân tộc về tính đa thức và niệm thức sâu sắc trong đối nhân xử thế.
Vai trò của doanh nghiệp và ý nghĩa văn hóa sâu sắc
Sự kiện tái hiện Ngự trà Hoàng cung và việc xây dựng hệ thống lý luận "Ngũ thức Việt trà" không thể thiếu vai trò đồng hành và đầu tư của các doanh nghiệp tâm huyết. Thương hiệu Đôi Dép đã thể hiện sự tiên phong và khát vọng dân tộc khi đầu tư vào chương trình nghệ thuật "Tinh hoa Quốc ẩm Việt trà", lần đầu tiên được trình diễn tại Hội nghị đối thoại hữu nghị lần thứ hai trong khuôn khổ Diễn đàn kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh năm 2024.
Trong những năm gần đây, thương hiệu này đã không ngừng nỗ lực để lan tỏa và nâng tầm giá trị Trà Việt, xem đó là một phần trong việc thúc đẩy kinh tế và ngoại giao văn hóa quốc tế. Sự tham gia của Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam - Miss Cosmo Việt Nam 2023 Bùi Xuân Hạnh tại chương trình cũng góp phần thu hút sự chú ý và lan tỏa thông điệp văn hóa đến đông đảo công chúng. Những hoạt động ý nghĩa như thế này không chỉ tôn vinh văn hóa trà Việt mà còn biến nó thành một biểu tượng của hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển. Qua đó, Việt Nam gửi gắm ước mơ ngàn đời của dân tộc về một thế giới hòa bình, nơi bản sắc văn hóa của mỗi quốc gia được lan tỏa và đón nhận trong tình hữu nghị, đồng thời góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa, lịch sử và giáo dục thế hệ trẻ về niềm tự hào, khát vọng xây dựng non sông Việt Nam trong kỷ nguyên mới.
Việc tái hiện nghi thức Ngự trà Hoàng cung tại vườn Thiệu Phương không chỉ là một sự kiện văn hóa du lịch hấp dẫn mà còn là một minh chứng cho sức sống mãnh liệt của di sản văn hóa cung đình Huế. Nó cho thấy nỗ lực không ngừng của các cơ quan bảo tồn và sự chung tay của cộng đồng, doanh nghiệp trong việc làm sống lại những giá trị tinh thần quý báu của dân tộc. Những sự kiện như thế này, khi được đặt trên một nền tảng triết lý văn hóa sâu sắc như "Ngũ thức Việt trà" và có sự đầu tư bài bản, sẽ góp phần quan trọng vào việc bảo tồn, phát huy và quảng bá văn hóa trà Việt Nam đến với bạn bè trong nước và quốc tế, khẳng định trà là một phần không thể thiếu trong di sản văn hóa và là niềm tự hào của người Việt.
Bảo An