Xuất khẩu thô khiến giá trị chưa tương xứng, trong khi nước ngoài tận dụng phụ phẩm để chế biến sâu
Năm 2024, thanh long tiếp tục là một trong những trái cây xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, với kim ngạch đạt 435 triệu USD, đứng thứ hai trong nhóm quả tươi. Tuy nhiên, phần lớn sản phẩm vẫn tiêu thụ dưới dạng quả tươi, giá cả bấp bênh và phụ thuộc chủ yếu vào thị trường Trung Quốc. Trong khi đó, tại Hàn Quốc, Nhật Bản, trái thanh long Việt Nam lại được chế biến thành sản phẩm đa dạng, giúp giá trị thương mại tăng gấp 5–7 lần.
Tại Lâm Đồng – “thủ phủ” thanh long của cả nước, diện tích trồng hiện hơn 33.000 ha, sản lượng mỗi năm vượt 700.000 tấn. Tuy nhiên, xuất khẩu chủ yếu ở dạng quả tươi khiến nông dân thường rơi vào cảnh “được mùa mất giá”. Trái lại, các thị trường khó tính như Hàn Quốc, Nhật Bản lại tận dụng nguồn nguyên liệu này để sản xuất nước ép, rượu vang, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, nâng giá trị thương mại gấp nhiều lần.
Nhằm khắc phục hạn chế, một số doanh nghiệp Việt Nam đã chuyển hướng sang chế biến sâu. Công ty TNHH Nước ép Phúc Hà (Lâm Đồng) là đơn vị tiên phong khi nghiên cứu thành công bột màu từ vỏ, nước cô đặc, dầu và bột hạt thanh long. Đặc biệt, bột hạt thanh long đã được cấp bằng sáng chế tại Mỹ năm 2022, hiện được thị trường Hàn Quốc ưa chuộng trong mỹ phẩm và thực phẩm ăn kiêng.
Bà Lê Thị Nguyên Hà - Giám đốc Công ty TNHH Nước ép Phúc Hà bên sản phẩm mới Hạt Thanh Long. (Ảnh: Ngọc Quỳnh - TTXVN)
Không chỉ doanh nghiệp, giới khoa học cũng góp phần khai thác phế phẩm. TS. Trương Thị Cẩm Trang (ĐH Khoa học Tự nhiên, ĐHQG TP.HCM) cùng cộng sự đã chiết xuất pectin từ vỏ thanh long, phát triển màng sinh học thay thế nylon, có khả năng phân hủy sinh học hơn 60% sau 7 ngày. Nghiên cứu này mở ra hướng ứng dụng mới trong cả bảo quản thực phẩm lẫn y học.
Theo các chuyên gia, để thanh long Việt Nam thoát khỏi cảnh xuất khẩu thô và nâng giá trị thương mại, cần đồng bộ nhiều giải pháp: đầu tư công nghệ chế biến sâu, tăng liên kết nghiên cứu - doanh nghiệp và xây dựng thương hiệu quốc tế cho các sản phẩm mới.
Nếu làm được điều này, thanh long không chỉ mang về hàng trăm triệu USD từ xuất khẩu tươi, mà còn trở thành “nguyên liệu vàng” cho ngành thực phẩm, mỹ phẩm và dược phẩm, góp phần nâng tầm giá trị nông sản Việt trên thị trường toàn cầu.
Bùi Quốc Dũng