Nếu có một biểu tượng văn hóa trường tồn trong tâm thức người Trung Quốc, thì đó chính là trà. Không chỉ là một thức uống thông thường, trà còn là dòng chảy xuyên suốt lịch sử, kết tinh giữa y học cổ truyền, nghệ thuật thưởng thức và triết lý sống. Hành trình của trà đạo Trung Hoa là hành trình từ một vị dược thảo đơn thuần cho đến khi trở thành một nghệ thuật văn hóa tinh tế, đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân.
Nghệ thuật pha trà đạo Trung Quốc chính là nét nghệ thuật “Hòa tĩnh di chân” vô cùng đặc biệt
Từ dược thảo đến thức uống cung đình
Những ghi chép sớm nhất về trà xuất hiện từ thời Thương - Chu, khi trà chủ yếu được xem như một vị thuốc chữa bệnh. Ngày ấy, trà chưa được coi là thức uống phổ biến, mà chỉ là phần trong các bài thuốc, giúp con người phục hồi sức khỏe. Mãi đến thời Hán, tập quán uống trà mới bắt đầu hình thành, từng bước du nhập vào cung đình, trở thành thức uống trang nhã, biểu trưng cho sự cao quý. Đến thời Tam Quốc - Lưỡng Tấn, trà được đánh giá là thức uống thượng hạng, thường được giới sĩ phu, văn nhân sử dụng để tiếp đãi khách quý. Chính trong giai đoạn này, trà đã tách mình khỏi vai trò y dược đơn thuần, trở thành một nghi thức gắn liền với giới trí thức tinh hoa.
Nếu có một biểu tượng văn hóa trường tồn trong tâm thức người Trung Quốc, thì đó chính là trà.
Thịnh đạt, phổ biến và định hình văn hóa
Bước sang thời Đường, trà không chỉ dừng lại trong cung đình mà còn lan tỏa rộng khắp các tầng lớp nhân dân. Người dân bắt đầu coi trà như một nét truyền thống văn hóa đẹp, đáng trân quý và cần được kế thừa. Sự phổ biến này tạo nền móng cho một hình thức thưởng trà tinh tế, dẫn đến sự ra đời của “Trà kinh” do Lục Vũ biên soạn. Đây là tác phẩm có vai trò mở đầu cho nghệ thuật trà học, đánh dấu giai đoạn đỉnh cao của nghệ thuật uống trà bánh thời Đường.
Đến thời Thanh, việc tạo lập những quán trà riêng trở thành một trào lưu, nơi mọi người có thể dừng chân nghỉ ngơi, nhâm nhi chén trà và chuyện trò về thời cuộc. Từ một vị thuốc chữa bệnh, trà đã trở thành thức uống không thể thiếu trong đời sống thường nhật, đóng vai trò là sợi dây liên kết tâm hồn và xã hội.
Ba giai đoạn phát triển của nghệ thuật thưởng trà
Hành trình hình thành nghệ thuật trà đạo Trung Hoa trải qua ba giai đoạn mang tính bước ngoặt, khởi nguồn từ sự biến đổi của phương thức chế biến và thưởng thức trà.
Để có một ấm trà ngon, người pha trà phải đặt cả cái “tâm” vào từng thao tác.
Giai đoạn thứ nhất (thời Đường): Đây là thời kỳ nghệ thuật trà bánh đạt đến đỉnh cao. “Trà kinh” ra đời chính trong giai đoạn này, đặt nền móng cho nền trà học Trung Hoa. Chế biến và thưởng thức trà bánh đòi hỏi sự công phu, tinh tế và tư tưởng thẩm mỹ sâu sắc.
Giai đoạn thứ hai (thời Tống): Người dân chuyển từ trà bánh sang trà bột. Lá trà được tán mịn, khuấy với nước sôi, tạo nên một phong cách thưởng trà mới mẻ. Mỗi tầng lớp trong xã hội có cách thưởng trà riêng, phù hợp với gu thẩm mỹ và điều kiện sinh hoạt của họ.
Giai đoạn thứ ba (thế kỷ XIII, dưới thời Nguyên và đến Minh): Văn hóa trà bị tàn phá bởi chiến tranh xâm lược, dẫn đến sự suy giảm của nghệ thuật thưởng trà. Mãi đến thời Minh, trà đạo mới dần phục hồi, định hình rõ nét phương pháp pha trà ngâm, hình thức pha trà phổ biến đến tận ngày nay, do Minh Thái Tổ khởi xướng. Qua bao biến cố, trà vẫn trường tồn, trở thành biểu tượng văn hóa không thể thay thế trong lòng người Trung Quốc.
Triết lý “tĩnh lặng, hài hòa, trung thực” trong trà đạo
Trà đạo Trung Hoa là sự thể hiện của “tĩnh lặng, hài hòa, trung thực”. Sự tĩnh lặng không chỉ nằm ở không gian thưởng trà yên ả, mà còn là tĩnh tâm bên trong người thưởng thức. Ngồi bên một bàn trà, thả hồn theo tiếng nhạc nhẹ nhàng, ngắm làn khói bốc lên từ tách trà nóng, người ta có thể tạm gác muộn phiền, cảm nhận sự thanh thản len lỏi vào tâm hồn.
Để có một ấm trà ngon, người pha trà phải đặt cả cái “tâm” vào từng thao tác. Từ khâu chọn nguyên liệu, rửa sạch dụng cụ, đến việc cân đo lượng trà và nước sôi, mọi chi tiết đều cần sự cẩn trọng, tập trung và thành ý. Tâm chưa tĩnh, trà pha sẽ mất đi sự tinh túy. Bởi thế, trong trà đạo, người pha trà phải thật sự thanh thản, tịnh tâm để mang lại chén trà thanh khiết, làm hài lòng người thưởng thức.
Nghi thức thưởng trà và văn hóa ứng xử
Trong văn hóa uống trà của người Trung Quốc, từng hành động nhỏ trong nghi thức đều hàm chứa ý nghĩa sâu xa. Bưng trà bằng hai tay thể hiện sự kính trọng. Không rót đầy ly trà để tránh nóng bỏng, tràn đổ và thể hiện sự tinh tế trong việc mời khách. Việc rót trà cho người lớn tuổi trước rồi mới đến người trẻ thể hiện tinh thần “kính trên nhường dưới” nét đẹp đạo lý phương Đông.
Khi được châm trà, người lớn gõ nhẹ ngón trỏ xuống bàn để tỏ lòng cảm ơn, trong khi người trẻ hơn hoặc cùng bậc tỏ ý cảm ơn bằng cách gõ nhẹ hai lần. Nước pha trà đầu tiên được bỏ đi để đảm bảo hương vị trà sau cùng thanh khiết nhất. “Khách mới – đổi trà” là nguyên tắc thể hiện lòng hiếu khách và sự trân trọng người đến sau. Ngược lại, nếu chủ nhà không đổi trà mới, ấy là dấu hiệu muốn tiễn khách rời đi. Tất cả những quy tắc nhỏ nhặt ấy cùng tạo nên một không gian thưởng trà gắn kết con người, nơi từng giọt trà không chỉ là thức uống mà còn là lời mời gọi đối thoại, kết nối tâm hồn.
Trà đạo – Chốn nương náu giữa muộn phiền đời thường
Ngày nay, trà đạo không còn là đặc quyền của quý tộc, mà đã trở thành nét văn hóa phổ thông, đáp ứng nhu cầu thư giãn, cân bằng tinh thần giữa cuộc sống hiện đại nhiều áp lực. Trong không gian tĩnh lặng, vị đắng nhẹ của trà ban đầu nhanh chóng tan đi, để lại hậu vị ngọt thanh, tựa như những trải nghiệm đắng cay của cuộc sống rồi cũng sẽ qua, nhường chỗ cho dư vị ngọt ngào lắng đọng trong tâm hồn.
Chính trà đạo đã dạy con người trở nên điềm tĩnh, cẩn trọng, xử lý mọi việc nhẹ nhàng và tinh tế hơn. Mỗi chén trà không chỉ là thức uống, mà còn là một khoảnh khắc lắng đọng để ta soi vào lòng mình, để hiểu về nhân sinh, vạn vật và chính bản thân. Hành trình từ dược thảo đến nghệ thuật văn hóa của trà đạo Trung Hoa là minh chứng sống động cho sức sống mãnh liệt của một truyền thống, vượt qua thời gian, thăng trầm lịch sử và tồn tại vững bền trong tâm hồn con người.