Trong giai đoạn khởi động đầu tiên kéo dài 6 tháng tới đây, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã lựa chọn trái sầu riêng – loại quả được mệnh danh là "vua trái cây" và đang là ngôi sao sáng trong bức tranh xuất khẩu – để thực hiện thí điểm. Việc lựa chọn sầu riêng làm tiên phong không phải là ngẫu nhiên, bởi đây là mặt hàng có giá trị kinh tế cao, kim ngạch xuất khẩu lớn nhưng cũng đồng thời là đối tượng thường xuyên phải đối mặt với các yêu cầu khắt khe nhất về mã số vùng trồng và quy trình kiểm dịch từ các thị trường nhập khẩu lớn.
Hiện tại, sáu doanh nghiệp xuất khẩu hàng đầu đã tiên phong tham gia vào quá trình thử nghiệm dán tem xác thực điện tử dưới dạng mã QR code cho các lô hàng sầu riêng. Điểm ưu việt của công nghệ này nằm ở khả năng kết nối và minh bạch hóa thông tin một cách tức thì. Chỉ với một thao tác quét mã đơn giản trên điện thoại thông minh, người tiêu dùng hoặc đối tác nhập khẩu sẽ lập tức được chuyển hướng tới trang dữ liệu tập trung của Bộ. Tại đây, toàn bộ "nhật ký hành trình" của trái sầu riêng sẽ được hiển thị chi tiết và rõ ràng, từ mã số vùng trồng nơi cây được gieo dưỡng, ngày giờ thu hoạch cụ thể, quy trình bảo quản tại kho lưu trữ cho đến danh tính đơn vị phân phối cuối cùng. Mọi thông tin đều được số hóa, tạo nên một hồ sơ lý lịch trong sạch, giúp người mua an tâm tuyệt đối về nguồn gốc và chất lượng sản phẩm họ đang cầm trên tay.
Lộ trình số hóa toàn diện đến năm 2027
Sau giai đoạn thí điểm với sầu riêng, hệ thống sẽ bước vào giai đoạn tăng tốc. Theo kế hoạch đã được công bố, bắt đầu từ ngày 1/7/2026, hệ thống truy xuất nguồn gốc sẽ chính thức đi vào vận hành diện rộng, mở rộng phạm vi áp dụng sang các nhóm nông sản thiết yếu khác. Đây là bước đệm quan trọng để chuẩn bị cho mục tiêu tối thượng vào giai đoạn ba. Cụ thể, từ ngày 1/7/2027, một kỷ nguyên mới của nông nghiệp minh bạch sẽ được thiết lập khi toàn bộ nông sản Việt Nam, bao gồm cả hàng tiêu thụ nội địa và hàng xuất khẩu, đều bắt buộc phải thực hiện truy xuất nguồn gốc qua hệ thống này. Đồng thời, việc thí điểm truy xuất đối với hàng hóa nông sản nhập khẩu cũng sẽ được triển khai song song, tạo ra sự công bằng và kiểm soát chặt chẽ đối với mọi luồng hàng hóa lưu thông trên thị trường.
Phát biểu tại lễ ra mắt, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng đã nhấn mạnh tầm quan trọng cốt lõi của hệ thống này trong bối cảnh thương mại hiện đại. Ông khẳng định rằng, truy xuất nguồn gốc không chỉ đơn thuần là một giải pháp công nghệ để phòng chống gian lận thương mại, ngăn chặn hàng giả, hàng kém chất lượng trà trộn làm ảnh hưởng đến uy tín quốc gia. Sâu xa hơn, đây là công cụ để định hình lại giá trị của nông sản Việt. Trong một thế giới phẳng với sự cạnh tranh ngày càng gay gắt, giá trị của một sản phẩm nông nghiệp không còn chỉ nằm ở sản lượng hay giá thành rẻ, mà nằm ở chất lượng thực sự, sự minh bạch thông tin và khả năng truy vết trách nhiệm. Hệ thống này chính là cầu nối giúp các doanh nghiệp, hợp tác xã và người nông dân tiếp cận với tư duy nông nghiệp số, từ đó tăng cường khả năng kết nối thị trường và mở rộng biên độ xuất khẩu.
Động lực từ bức tranh xuất khẩu rực rỡ
Quyết tâm vận hành hệ thống truy xuất nguồn gốc càng trở nên cấp thiết hơn khi nhìn vào bức tranh tăng trưởng đầy ấn tượng của ngành rau quả Việt Nam trong năm nay. Số liệu từ Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruit) cho thấy, kim ngạch xuất khẩu rau quả của nước ta năm nay đã chạm mốc kỷ lục gần 8,6 tỷ USD, ghi nhận mức tăng trưởng khoảng 20% so với năm 2024. Đáng chú ý, Hoa Kỳ tiếp tục giữ vững vị trí là thị trường tiêu thụ nông sản Việt lớn nhất với giá trị đạt 0,5 tỷ USD, tăng trưởng ngoạn mục tới 56% so với năm ngoái. Bên cạnh đó, các thị trường truyền thống và khó tính khác như Hàn Quốc, Nhật Bản, Hà Lan vẫn duy trì kim ngạch nhập khẩu ổn định trên 100 triệu USD.
Động lực cho sự bứt phá này đến từ các loại trái cây chủ lực như sầu riêng, chuối, xoài, mít và dừa. Những con số biết nói này là minh chứng rõ nét cho thấy nông sản Việt đã và đang chiếm được lòng tin của người tiêu dùng quốc tế. Tuy nhiên, để duy trì đà tăng trưởng này và tiến tới những mục tiêu xa hơn, việc vượt qua các rào cản kỹ thuật là yêu cầu bắt buộc. Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhìn nhận thẳng thắn rằng ngành rau quả đang phải đối mặt với những thách thức ngày càng lớn từ các hàng rào kỹ thuật mới. Các thị trường nhập khẩu, đặc biệt là các nước phát triển, đang ngày càng siết chặt các quy định về mã số vùng trồng, yêu cầu truy xuất nguồn gốc chi tiết, kiểm soát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật và các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm nghiêm ngặt.
Chìa khóa cho sự phát triển bền vững
Trong bối cảnh đó, hệ thống truy xuất nguồn gốc nông sản quốc gia vừa được vận hành chính là lời giải cho bài toán phát triển bền vững. Nó không chỉ giúp các cơ quan quản lý nhà nước giám sát chặt chẽ quy trình sản xuất, kịp thời phát hiện và xử lý các vi phạm, mà còn tạo ra áp lực tích cực buộc người sản xuất phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy chuẩn an toàn. Đối với doanh nghiệp, đây là công cụ để bảo vệ thương hiệu, xây dựng lòng tin với đối tác và người tiêu dùng. Đối với người nông dân, việc tham gia vào hệ thống giúp họ chuyên nghiệp hóa quy trình canh tác, nâng cao giá trị sản phẩm và tránh được tình trạng bị ép giá hay đánh đồng với các sản phẩm kém chất lượng.
Việc vận hành hệ thống truy xuất nguồn gốc nông sản là một bước đi tất yếu, phù hợp với xu thế chung của thế giới. Nó đánh dấu sự trưởng thành của nền nông nghiệp Việt Nam, chuyển dịch từ tư duy sản xuất manh mún, nhỏ lẻ sang tư duy kinh tế nông nghiệp hiện đại, minh bạch và có trách nhiệm. Khi từng trái cây, từng mớ rau đều mang trên mình một "tấm hộ chiếu số" với đầy đủ thông tin minh bạch, nông sản Việt Nam sẽ tự tin vươn xa hơn, không chỉ chinh phục các thị trường khó tính mà còn khẳng định vị thế vững chắc của một cường quốc nông nghiệp mới nổi trên bản đồ thế giới. Hành trình minh bạch hóa bắt đầu từ trái sầu riêng hôm nay sẽ là tiền đề vững chắc cho một tương lai nông nghiệp Việt Nam xanh, sạch và bền vững vào năm 2027 và những năm tiếp theo.
Bảo An