Giữ sợi chỉ, giữ cả hồn quê
Ở thôn Hà Ri, bà Đinh Thị Choi (64 tuổi) đã gắn bó với khung cửi hơn nửa thế kỷ. “Tôi dệt từ hồi mười mấy tuổi đến giờ. Dệt thổ cẩm cực lắm, tay phải khéo, mắt phải tinh. Làm ra một bộ đẹp, bền cũng phải mất hơn tháng trời, tỉ mỉ từng sợi chỉ, từng hoa văn.” - bà chia sẻ, tay vẫn thoăn thoắt dệt từng đường chỉ.
Từng bước dệt đòi hỏi sự công phu: xử lý, tách, kéo, giăng, mắc sợi rồi mới dệt thành phẩm. Trước kia, nguyên liệu được bà con tự trồng, từ bông nhuộm màu thủ công đến việc se sợi bằng tay. Ngày nay, nguyên liệu có thể mua sẵn, nhưng kỹ thuật dệt – cái hồn của sản phẩm – vẫn được gìn giữ nguyên vẹn. Những sắc màu đen, đỏ, trắng truyền thống dần được phối kết thêm nhiều màu sắc rực rỡ, phong phú hơn, tạo nên các họa tiết tinh xảo, đậm bản sắc người Ba Na.
Nghề xưa giữa đời nay
Nghề dệt thổ cẩm không chỉ hiện diện ở Hà Ri mà còn lan rộng ra các thôn Thạnh Quang, Tà Lét của xã Vĩnh Hiệp, với tổng cộng 58 hộ dân vẫn còn giữ nghề. Trong đó, riêng thôn Hà Ri chiếm tới hơn 60% số hộ còn dệt - trở thành "lõi nghề" của cả vùng.
Bà Đinh Thị Chút (60 tuổi), cũng ở Hà Ri, cho biết: “Sản phẩm làm ra chủ yếu dùng trong gia đình, ít bán vì tiêu thụ khó. Một bộ đồ dệt mất hơn tháng, giá chỉ khoảng 1,5 triệu đồng. Làm ra thì đẹp và bền, nhưng đầu ra chưa có nên người trẻ không mặn mà giữ nghề như trước”.
Mỗi tấm vải, mỗi bộ trang phục là một câu chuyện truyền đời, nhưng hiện nay, phần lớn nghệ nhân đều ở tuổi lục tuần trở lên, trong khi lớp trẻ ít còn mặn mà với nghề vì thiếu cơ hội tiếp cận thị trường và nguồn thu không ổn định.
Nhằm giữ gìn và phát triển nghề truyền thống đang dần mai một, UBND huyện Vĩnh Thạnh đã lập Đề án bảo tồn và phát triển Làng nghề dệt thổ cẩm xã Vĩnh Hiệp, giai đoạn 2025–2030. Mục tiêu là khôi phục những điểm dệt đang có nguy cơ thất truyền, hỗ trợ nghệ nhân, tập huấn nghề cho thế hệ trẻ, và đặc biệt là phát triển sản phẩm theo hướng hàng hóa - gắn với Chương trình OCOP và du lịch cộng đồng.
Gắn với du lịch – hướng đi bền vững
Theo ông Huỳnh Đức Bảo, Phó Chủ tịch Thường trực UBND huyện Vĩnh Thạnh: “Đề án không chỉ hướng tới việc bảo tồn nghề dệt như một di sản văn hóa, mà còn giúp người dân tăng thu nhập, phát triển kinh tế vùng đồng bào dân tộc Ba Na. Đồng thời, sẽ xây dựng nhãn hiệu tập thể cho làng nghề và tổ chức sản xuất theo mô hình hợp tác xã”.
Ngày 14/3/2025, UBND tỉnh Bình Định chính thức công nhận Làng nghề dệt thổ cẩm Hà Ri, xã Vĩnh Hiệp tại Quyết định số 878/QĐ-UBND - đây là dấu mốc quan trọng giúp nghề dệt thổ cẩm tiếp cận nhiều nguồn lực đầu tư hơn từ chính sách của Nhà nước.
Trong bối cảnh ngành du lịch cộng đồng và du lịch trải nghiệm ngày càng phát triển, nghề dệt thổ cẩm có cơ hội lớn nếu được gắn với các tour tham quan, trải nghiệm văn hóa vùng cao. Những bộ trang phục truyền thống, khung dệt thủ công, những đôi tay tài hoa hoàn toàn có thể trở thành “đặc sản văn hóa” để giới thiệu với du khách trong và ngoài nước.
Tuy nhiên, để hiện thực hóa tiềm năng này, rất cần sự chung tay từ các cấp, các ngành trong việc tổ chức đào tạo nghề, mở rộng đầu ra cho sản phẩm, xây dựng thương hiệu, cũng như hỗ trợ người dân tiếp cận thị trường - cả truyền thống lẫn thương mại điện tử.
Gìn giữ nghề dệt thổ cẩm không chỉ là bảo vệ một kỹ thuật thủ công độc đáo, mà còn là giữ lại ký ức văn hóa, bản sắc dân tộc của đồng bào Ba Na giữa lòng Bình Định.Từ những khung cửi nơi bản làng Hà Ri, Thạnh Quang, Tà Lét… những sợi chỉ màu đang tiếp tục dệt nên câu chuyện của quá khứ - hiện tại - và tương lai.
Văn Minh