Vĩnh Phúc: Tái hiện trò chơi dân gian trong nhịp sống hiện đại

Trong thời đại công nghệ bùng nổ, con người ngày càng trở nên gắn bó mật thiết với các thiết bị điện tử, các trò chơi số hóa và mạng xã hội. Cuộc sống hiện đại mang đến nhiều tiện ích, nhưng cũng vô tình cuốn ta rời xa những giá trị truyền thống vốn từng rất quen thuộc. Trong số đó, trò chơi dân gian - một phần không thể thiếu của tuổi thơ bao thế hệ đang dần bị mai một. Tuy nhiên, trong guồng quay phát triển ấy, vẫn có những nỗ lực đáng trân trọng để tái hiện, giữ gìn và làm sống lại các trò chơi dân gian trong nhịp sống hiện đại. Việc này không chỉ là bảo tồn văn hóa dân tộc, mà còn là sự thức tỉnh về bản sắc, là cầu nối gắn kết các thế hệ và nuôi dưỡng những giá trị cộng đồng quý báu.

Trò chơi dân gian là sản phẩm kết tinh từ đời sống lao động, sinh hoạt và tâm hồn của ông cha ta, là một phần trong kho tàng văn hóa phi vật thể phong phú của dân tộc Việt Nam. Dù mộc mạc, đơn sơ, nhưng những trò chơi như ô ăn quan, nhảy dây, chơi chuyền, rồng rắn lên mây, bịt mắt bắt dê, bịt mắt đập niêu, đá cầu, thả diều, bắn bi… đều ẩn chứa trong đó nhiều giá trị giáo dục sâu sắc. Chúng không chỉ rèn luyện thể lực, rèn kỹ năng, phản xạ… mà còn giúp trẻ em học cách giao tiếp, hợp tác và chia sẻ. Đặc biệt, trò chơi dân gian phản ánh lối sống, tư duy, bản sắc văn hóa, phong tục tập quán và trí tuệ dân gian của mỗi vùng miền. Chẳng hạn, trò chơi ô ăn quan không chỉ là trò chơi trí tuệ mà còn mô phỏng lối sống nông nghiệp của cha ông ta. Hay trò chơi kéo co thể hiện tinh thần đoàn kết, đồng lòng - những giá trị mà trong xã hội dù ở thời đại nào vẫn luôn cần đến.

Thế nhưng, ngày nay, hình ảnh lũ trẻ tụ tập chơi trò chơi dân gian nơi đầu ngõ, sân đình hay khoảng trống sân trường dường như khá hiếm hoi. Những cuộc vui chơi lành mạnh của tuổi thơ đang dần bị thay thế bởi điện thoại, máy tính bảng, mạng xã hội và các trò chơi điện tử nhiều màu sắc. Nhiều em nhỏ không còn biết đến, thậm chí chưa từng nghe tên một số trò chơi dân gian cơ bản. Một phần nguyên nhân là do thiếu không gian chơi, thiếu người hướng dẫn và quan trọng hơn là thiếu sự quan tâm từ gia đình, nhà trường và xã hội.

Một trong những cách hiệu quả để tái hiện trò chơi dân gian là thông qua các hoạt động ngoại khóa, đặc biệt là các buổi học tập, trải nghiệm tại các địa chỉ văn hóa lịch sử. Tại tỉnh Vĩnh Phúc, nhiều trường học đã tổ chức cho học sinh tham gia các buổi học ngoại khóa tại Bảo tàng và Văn miếu tỉnh - nơi lưu giữ nhiều giá trị văn hóa truyền thống, trong đó có không gian tái hiện trò chơi dân gian và các hoạt động trải nghiệm nghề truyền thống.

Tại Bảo tàng tỉnh Vĩnh Phúc, bên cạnh việc tìm hiểu về lịch sử của đất nước, của tỉnh, tìm hiểu các hiện vật, di vật cổ, học sinh còn được trải nghiệm thực tế các trò chơi truyền thống như ô ăn quan, bịt mắt đập niêu, kéo co, đặc biệt được trải nghiệm làm gốm, đan lát… Được trực tiếp tham gia, được nghe thuyết minh về nguồn gốc và ý nghĩa của trò chơi, học sinh không chỉ được vui chơi mà còn học được cách trân trọng những giá trị văn hóa cổ truyền.

Còn tại Văn miếu tỉnh - nơi tôn vinh hiền tài và truyền thống hiếu học của vùng đất Vĩnh Phúc, các trò chơi dân gian được tổ chức kết hợp trong các buổi dã ngoại, học ngoại khóa, giúp học sinh thư giãn sau giờ học; đồng thời kết nối với chủ thể văn hóa dân tộc cho học sinh tham quan được trải nghiệm hát chèo, làm diễn viên chèo, học làm phóng sự, chơi ô ăn quan, trải nghiệm làm gốm, đan lát, bắt chạch trong chum, nhảy hoa nhảy nụ… Không gian cổ kính, trang nghiêm của Văn miếu tạo nên một khung cảnh lý tưởng để những giá trị truyền thống được sống dậy đầy cảm xúc. Các hoạt động này không chỉ mang lại trải nghiệm thực tế sinh động, mà còn là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa những giá trị văn hóa cội nguồn với thế hệ trẻ - chủ nhân tương lai của đất nước.

Tuy nhiên, việc tái hiện trò chơi, trò diễn dân gian không nên dừng lại ở hình thức “trình diễn” hay “làm sống lại tạm thời”, mà cần được tiếp nối một cách bền vững, gắn với đời sống hàng ngày. Điều đó đòi hỏi sự phối kết hợp của nhiều phía: Gia đình, nhà trường, xã hội và cả chính sách văn hóa: Gia đình, cần chú trọng việc khơi gợi tình yêu văn hóa dân gian cho trẻ ngay từ nhỏ, thay vì để con cái dán mắt vào điện thoại, cha mẹ có thể cùng chơi trò chơi dân gian hay giải trí với con cái như: Chơi ô ăn quan, chơi cờ, đố vui…vừa gắn kết tình cảm, lại vừa mang ý nghĩa giáo dục truyền thống; Nhà trường cần tích cực hơn trong việc đưa trò chơi dân gian vào chương trình học hoặc các hoạt động ngoại khóa, như một phần trong giáo dục toàn diện; Xã hội, cần có chính sách hỗ trợ việc tổ chức không gian chơi cho trẻ em tại các khu dân cư, công viên, thiết chế văn hóa, trung tâm văn hóa, trung tâm sinh hoạt cộng đồng. Bên cạnh đó, truyền thông cũng cần đẩy mạnh việc tôn vinh giá trị của trò chơi, trò diễn dân gian qua các chương trình truyền hình, mạng xã hội, phim ảnh, v.v.

Trò chơi, trò diễn dân gian không chỉ là một phần ký ức đẹp của tuổi thơ mà còn là một mảnh ghép quan trọng của văn hóa dân tộc. Trong nhịp sống hiện đại, việc tái hiện những trò chơi ấy không đơn thuần là để nhớ lại quá khứ, mà là để gìn giữ bản sắc, truyền lửa truyền thống cho thế hệ tương lai. Những buổi học ngoại khóa tại Bảo tàng hay Văn miếu tỉnh Vĩnh Phúc chính là minh chứng rõ nét cho sự kết hợp giữa giáo dục hiện đại và truyền thống văn hóa dân tộc. Nếu được bảo tồn và phát huy đúng cách, trò chơi dân gian hoàn toàn có thể “sống lại” mạnh mẽ, song hành cùng công nghệ như một phần thiết yếu trong đời sống văn hóa hiện đại - vừa bền vững, vừa giàu tính nhân văn. Đó là cách chúng ta không chỉ giữ gìn bản sắc dân tộc, mà còn trao truyền cho thế hệ trẻ một phần ký ức đẹp đẽ và đáng tự hào.