Từ nông sản thầm lặng đến nguyên liệu có bản sắc hương vị
Ca cao đã hiện diện ở nhiều vùng trồng trên cả nước, chủ yếu tại Bến Tre, Tiền Giang, Đồng Nai, Bà Rịa, Lâm Đồng và Đắk Lắk. Mỗi vùng mang theo điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu khác nhau, tạo nên những sắc thái tự nhiên rất riêng trong hương vị hạt. Đây chính là nền tảng khiến ca cao Việt được nhiều nhà sản xuất chocolate chất lượng cao chú ý, dù quy mô không lớn như những quốc gia trồng ca cao chủ lực trên thế giới.
Giống Trinitario, được trồng phổ biến tại Việt Nam, thể hiện rõ ưu điểm về cảm quan. Hạt thường có vị trái cây sáng, độ chua nhẹ và hậu vị nâu mềm, mang lại độ phức hợp vừa phải mà thị trường chocolate thủ công đánh giá cao. Sự đa dạng vùng trồng giúp cùng một giống Trinitario nhưng lại cho ra những sắc thái khác nhau: ca cao miền Tây thiên về vị ngọt tự nhiên, trong khi ca cao vùng cao nguyên lại có sắc đất và hương gỗ rõ nét hơn. Đây là những đặc điểm hiếm thấy ở những vùng trồng ca cao đại trà.
Chất lượng ca cao Việt được nâng lên nhờ sự cải thiện mạnh ở khâu sau thu hoạch. Việc lên men theo từng mẻ nhỏ, kiểm soát nhiệt độ và thời gian, cùng quy trình phơi và bảo quản ngày càng chuẩn hóa giúp hạt giữ được hương vị tự nhiên và ổn định hơn. Sự tham gia của các doanh nghiệp và dự án phát triển vùng nguyên liệu cũng góp phần hoàn thiện hệ thống thu mua, hỗ trợ nông hộ và nâng cao chất lượng từ gốc.
Nhờ nền tảng này, ca cao Việt ngày càng xuất hiện nhiều hơn trong các dòng chocolate đơn nguồn gốc và chocolate thủ công. Các nhà sản xuất quốc tế tìm đến hạt ca cao Việt không chỉ vì chất lượng ổn định, mà vì sự khác biệt rõ rệt giữa từng vùng trồng – một điều mà thị trường chocolate cao cấp đặc biệt coi trọng.
Sự xuất hiện của các nhà sản xuất trong nước và cú hích cho ca cao Việt
Sự nâng tầm của ca cao Việt trong những năm gần đây không đến từ một doanh nghiệp đơn lẻ mà từ sự tham gia của nhiều nhà sản xuất, mỗi đơn vị đóng góp theo một cách khác nhau để hoàn thiện chuỗi giá trị. Điều quan trọng nhất không phải nguồn gốc của người sáng lập, mà là việc các thương hiệu chọn đặt sản xuất tại Việt Nam, dùng hạt ca cao Việt và kể câu chuyện vùng trồng bằng sản phẩm hoàn thiện.
Marou Faiseurs de Chocolat là một trong những doanh nghiệp tiên phong theo mô hình bean to bar tại châu Á và cũng là số ít đơn vị trên thế giới lựa chọn sản xuất sô cô la thủ công ngay tại vùng nguyên liệu. Thương hiệu được hình thành từ ý tưởng của hai nhà sáng lập người Pháp - những người quyết định đặt toàn bộ hoạt động chế biến tại Việt Nam để khai thác trọn vẹn hương vị của hạt ca cao bản địa. Nhờ cách tiếp cận này, Marou phát triển thành một nhà sản xuất sô cô la đen đơn nguồn gốc, sử dụng hoàn toàn ca cao từ các vùng trồng như Bến Tre, Đồng Nai, Bà Rịa hay Lâm Đồng, qua đó góp phần định hình nhận diện hương vị cho ca cao Việt trên thị trường quốc tế.
Mỗi thương hiệu chọn một hướng đi riêng. Marou tập trung vào sự tinh giản, thể hiện trọn vẹn vị của từng vùng trồng như Bến Tre hay Đồng Nai. Alluvia khai thác vị tự nhiên của ca cao vùng đồng bằng sông Cửu Long. Belvie chú trọng vào các mẻ nhỏ và sự đa dạng của cao nguyên. Việc có nhiều phong cách khác nhau giúp ca cao Việt được nhìn nhận như một nguồn nguyên liệu có chiều sâu, không bị đóng khung vào một dạng hương vị duy nhất.
Bên cạnh nhóm sản xuất thủ công, các doanh nghiệp quốc tế hoạt động tại Việt Nam cũng góp phần quan trọng vào việc nâng chất lượng hạt ca cao. Puratos Grand Place là một trong những đơn vị có ảnh hưởng lớn nhờ chương trình Cacao Trace, tập trung vào quy trình lên men, phơi và quản lý chất lượng tại các điểm thu mua. Chương trình này hỗ trợ nông hộ áp dụng phương pháp lên men chuẩn, theo dõi từng mẻ và đảm bảo hạt đạt đồng nhất về hương vị.
Doanh nghiệp này cũng vận hành các trung tâm thu mua tại nhiều vùng trồng, giúp kết nối đầu ra cho nông hộ và đảm bảo nguồn nguyên liệu có truy xuất rõ ràng. Mạng lưới chế biến và hệ thống khách hàng quốc tế của Puratos Grand Place tạo điều kiện để hạt ca cao Việt được tiếp cận các nhà sản xuất chocolate tại nhiều thị trường khác nhau. Những hoạt động này giúp ca cao Việt ổn định hơn về chất lượng và phù hợp với yêu cầu của phân khúc nguyên liệu hương vị trên thế giới.
Ca cao Việt trong bức tranh xuất khẩu và chuỗi cung ứng toàn cầu
Dữ liệu thương mại quốc tế cho thấy ca cao Việt Nam dù có sản lượng không lớn nhưng lại duy trì được xu hướng tăng trưởng ổn định về giá trị xuất khẩu. Theo cơ sở dữ liệu Trendeconomy, nhóm hàng ca cao và chế phẩm từ ca cao của Việt Nam đạt 37,34 triệu đô la Mỹ. Con số này tăng so với mức 31,4 triệu đô la Mỹ năm 2022, cho thấy nhu cầu với nguyên liệu ca cao Việt vẫn duy trì vững.
Trong nhóm ca cao thô (HS 1801), số liệu từ WITS – World Integrated Trade Solution ghi nhận Việt Nam xuất khẩu 932.719 ki lô gam, tương đương 2,789 triệu đô la Mỹ. Dù thấp hơn nhiều so với các quốc gia sản lượng lớn, nhóm ca cao thô của Việt Nam lại chủ yếu phục vụ phân khúc đơn nguồn gốc, nơi người mua quan tâm nhiều đến hương vị và khả năng truy xuất.
Trong chuỗi cung ứng toàn cầu, ca cao Việt xuất hiện ở ba nhóm chính. Nhóm thứ nhất là hạt ca cao đã lên men phục vụ các nhà sản xuất chocolate thủ công ở châu Âu, Bắc Mỹ và Nhật Bản. Nhóm thứ hai là các sản phẩm chế biến như ca cao hạt rang, ca cao ngòi và bột ca cao. Nhóm thứ ba là chocolate đơn nguồn gốc do các nhà sản xuất nội địa làm ra và xuất khẩu. Việc mở rộng sang nhóm sản phẩm chế biến giúp Việt Nam nâng giá trị xuất khẩu so với việc chỉ bán hạt thô.
Phân khúc ca cao hương vị trên thế giới ngày càng quan tâm đến câu chuyện vùng trồng và sự khác biệt cảm quan. Đây là lợi thế giúp ca cao Việt bước vào nhóm nhà cung cấp có tính cá thể cao. Theo thông tin từ Vietnam Investment Review, ca cao Việt Nam nằm trong nhóm nguyên liệu được xem xét thuộc phân khúc ca cao hương vị, một nhóm nhỏ nhưng có giá trị cao trên thị trường quốc tế.
Tuy nhiên, hạn chế lớn nhất của ca cao Việt vẫn là quy mô. Diện tích chưa mở rộng, sản lượng phụ thuộc vào thời tiết và nguồn lực của nông hộ. Để duy trì vị thế trong thị trường hương vị, ngành cần tiếp tục đầu tư vào truy xuất nguồn gốc, chất lượng lên men và tính ổn định giữa các mùa vụ.
Dù vậy, với đà tăng của giá trị xuất khẩu, mức định giá cao và sự xuất hiện ngày càng nhiều trong các sản phẩm đơn nguồn gốc, ca cao Việt đang thiết lập một vị trí riêng trong chuỗi cung ứng chocolate toàn cầu. Đây là con đường ít quốc gia theo đuổi, nhưng lại phù hợp với điều kiện vùng trồng của Việt Nam, nơi chất lượng và bản sắc được xem là nền tảng của giá trị.