Xuyên suốt nhiều năm, cộng đồng khoa học và công chúng đã liên tục tiếp nhận những thông tin trái chiều, lúc thì ca ngợi lợi ích tiềm ẩn, lúc lại cảnh báo về những tác hại có thể xảy ra khi tiêu thụ loại đồ uống phổ biến này. Điều này tạo ra một bức tranh phức tạp, đôi khi gây hoang mang cho người tiêu dùng về việc liệu thói quen uống cà phê của họ có thực sự tốt hay không. Tuy nhiên, những nghiên cứu gần đây đang dần nghiêng về phía khẳng định những lợi ích đáng kể, đặc biệt là trong mối liên hệ với việc kéo dài tuổi thọ khỏe mạnh.
Nghiên cứu mới hé lộ tiềm năng kéo dài cuộc sống khỏe mạnh từ cà phê
Một đánh giá tổng hợp các nghiên cứu hiện có, được thực hiện bởi các nhà khoa học tại Đại học Coimbra ở Bồ Đào Nha và công bố trên tạp chí uy tín Ageing Research Reviews, đã mang đến một góc nhìn đầy hứa hẹn. Sau khi phân tích kỹ lưỡng dữ liệu từ hơn 50 công trình nghiên cứu trước đó về mối liên hệ giữa cà phê và tuổi thọ, nhóm nghiên cứu đã đưa ra một kết luận đáng chú ý: việc uống cà phê đều đặn có thể giúp con người kéo dài thời gian sống khỏe mạnh thêm trung bình khoảng 1,8 năm. Đây là một phát hiện quan trọng, bởi nó không chỉ nói về việc sống lâu hơn, mà còn nhấn mạnh vào chất lượng cuộc sống trong những năm tháng đó.
Giáo sư Tiến sĩ Rodrigo Cunha, tác giả chính của nghiên cứu từ khoa Y, Đại học Coimbra, đã chia sẻ rằng cà phê là thức uống được tiêu thụ nhiều thứ hai trên toàn cầu, chỉ sau nước, điều này càng làm tăng tầm quan trọng của việc hiểu rõ tác động của nó lên sức khỏe. Ông nhấn mạnh rằng nhiều bằng chứng cho thấy việc tiêu thụ cà phê ở mức độ vừa phải có khả năng làm giảm tỷ lệ mắc một số bệnh mãn tính phổ biến. Vì tuổi tác là yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến sự phát triển của các bệnh này, việc khám phá xem liệu lợi ích của cà phê có đến từ khả năng làm chậm quá trình lão hóa tự nhiên của cơ thể hay không là một hướng đi hợp lý và cần thiết. Mục tiêu cuối cùng, như Giáo sư Cunha chỉ ra, không chỉ là kéo dài tuổi thọ mà là "sống thọ khỏe mạnh", tránh tình trạng sống lâu hơn nhưng lại phải đối mặt với nhiều bệnh tật và suy giảm chất lượng cuộc sống.
Giải mã cơ chế khoa học đằng sau lợi ích của cà phê đối với sự lão hóa
Vậy cơ chế nào giúp cà phê mang lại những lợi ích tiềm năng này? Các nhà nghiên cứu cho rằng các thành phần phân tử có trong cà phê đóng vai trò quan trọng trong việc tác động đến các cơ chế sinh học liên quan trực tiếp đến quá trình lão hóa. Một trong những thành phần nổi bật là các axit chlorogenic, một nhóm các hợp chất chống oxy hóa mạnh mẽ. Chất chống oxy hóa có vai trò trung hòa các gốc tự do gây hại trong cơ thể, qua đó làm giảm sự thoái hóa hóa học của tế bào do stress oxy hóa – một trong những nguyên nhân chính gây lão hóa và các bệnh liên quan đến tuổi tác. Nhờ đó, tế bào có khả năng phục hồi tốt hơn sau khi tiếp xúc với các yếu tố gây hại từ môi trường hoặc quá trình trao đổi chất nội sinh.
Bên cạnh đó, caffeine, thành phần có lẽ được biết đến nhiều nhất của cà phê, cũng đóng góp vào lợi ích này theo một cách khác. Caffeine hoạt động bằng cách ngăn chặn sự kích hoạt của các thụ thể adenosine trong não và các cơ quan khác. Các thụ thể này thường báo hiệu tình trạng căng thẳng hoặc nguy hiểm cho tế bào. Bằng cách ức chế chúng, caffeine giúp tế bào sắp xếp lại các nguồn lực bên trong để hoạt động một cách tối ưu và ổn định hơn, từ đó duy trì được chất lượng và chức năng của tế bào tốt hơn theo thời gian, ngay cả khi đối mặt với những thách thức liên tục. Sự kết hợp của các chất chống oxy hóa và caffeine tạo nên một hiệu ứng tổng hợp, giúp làm chậm quá trình lão hóa ở cấp độ tế bào. Tuy nhiên, Giáo sư Cunha cũng thừa nhận rằng vẫn còn nhiều điều cần làm rõ, chẳng hạn như xác định đối tượng nào sẽ hưởng lợi nhiều nhất, loại cà phê nào (ví dụ: rang đậm hay nhạt, cách pha chế) và kiểu tiêu thụ nào (số lượng, thời điểm uống) sẽ mang lại hiệu quả tối ưu.
Tác động tích cực của cà phê lên các khía cạnh sức khỏe cụ thể
Ngoài tiềm năng kéo dài tuổi thọ khỏe mạnh, các nghiên cứu trước đây đã chỉ ra nhiều lợi ích sức khỏe cụ thể khác liên quan đến việc uống cà phê điều độ. Một trong những lợi ích được ghi nhận rõ ràng nhất là giảm nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường type 2. Axit chlorogenic không chỉ chống oxy hóa mà còn được cho là có khả năng làm chậm quá trình hấp thụ glucose từ đường ruột vào máu, đặc biệt là sau các bữa ăn giàu carbohydrate. Điều này có thể giúp ổn định đường huyết và cải thiện độ nhạy insulin, qua đó góp phần ngăn ngừa tình trạng kháng insulin, tiền đề của bệnh tiểu đường type 2.
Trong lĩnh vực sức khỏe thần kinh, Tiến sĩ Lương Y Phùng Tuấn Giang, Chủ tịch Viện Nghiên cứu Phát triển Y dược cổ truyền Việt Nam, cũng nhấn mạnh rằng việc uống cà phê hàng ngày một cách đều đặn có liên quan đến việc giảm nguy cơ mắc các bệnh thoái hóa thần kinh phổ biến như Alzheimer và Parkinson. Cơ chế chính xác vẫn đang được nghiên cứu, nhưng các giả thuyết bao gồm tác dụng chống viêm, chống oxy hóa và khả năng bảo vệ tế bào thần kinh của các hợp chất trong cà phê.
Gan cũng là một cơ quan được hưởng lợi đáng kể từ thói quen uống cà phê. Nhiều bằng chứng cho thấy cà phê có thể giúp bảo vệ gan chống lại sự hình thành xơ gan, giai đoạn tổn thương nghiêm trọng có thể dẫn đến suy gan, đặc biệt ở những người có nguy cơ cao như người lạm dụng rượu bia hoặc mắc bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu. Một nghiên cứu đăng trên tạp chí Archives of Internal Medicine còn chỉ ra rằng việc tăng tiêu thụ cà phê có liên quan đến việc làm chậm quá trình tiến triển bệnh ở những người bị viêm gan C. Cà phê dường như có khả năng kích thích tuần hoàn và hỗ trợ chức năng gan.
Nguy cơ mắc một số loại ung thư dường như cũng giảm ở những người uống cà phê thường xuyên. Các nhà nghiên cứu đã phát hiện mối liên hệ giữa việc tiêu thụ cà phê và tỷ lệ mắc ung thư gan và ung thư đại trực tràng thấp hơn – hai trong số những nguyên nhân gây tử vong do ung thư hàng đầu thế giới. Một đánh giá tổng hợp đăng trên Scientific Reports còn cho thấy mối liên hệ này có thể mở rộng ra nhiều loại ung thư khác, bao gồm ung thư miệng, họng, tuyến tiền liệt và nội mạc tử cung, mặc dù cần nhiều nghiên cứu hơn để khẳng định.
Cuối cùng, không thể không nhắc đến tác động tích cực của cà phê lên tâm trạng. Cảm giác phấn chấn, tỉnh táo sau khi uống một tách cà phê không hoàn toàn là do tâm lý. Một số nghiên cứu đã tìm thấy mối tương quan nghịch giữa lượng cà phê tiêu thụ và nguy cơ mắc bệnh trầm cảm. Caffeine có thể kích thích giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh như dopamine và serotonin, góp phần cải thiện tâm trạng và giảm cảm giác mệt mỏi.
Cân nhắc quan trọng: Yếu tố điều độ và bức tranh tổng thể về lối sống
Mặc dù có nhiều lợi ích tiềm năng, các chuyên gia luôn nhấn mạnh rằng cà phê không phải là một liều thuốc thần kỳ cho sức khỏe và tuổi thọ. Lợi ích thường chỉ đến khi tiêu thụ ở mức độ vừa phải, thường được định nghĩa là khoảng 3-5 tách mỗi ngày (tương đương khoảng 400mg caffeine), tùy thuộc vào cơ địa và độ nhạy cảm của mỗi người. Việc tiêu thụ quá nhiều cà phê có thể dẫn đến các tác dụng phụ không mong muốn như lo lắng, bồn chồn, mất ngủ, tim đập nhanh, run tay và các vấn đề về tiêu hóa như ợ nóng hoặc khó chịu dạ dày.
Hơn nữa, cách bạn uống cà phê cũng rất quan trọng. Việc thêm nhiều đường, kem béo, siro có đường vào cà phê có thể dễ dàng biến một thức uống có lợi thành một "quả bom calo" và đường, làm mất đi các lợi ích sức khỏe tiềm năng và thậm chí góp phần gây tăng cân, tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch và tiểu đường. Loại cà phê và cách pha chế cũng có thể ảnh hưởng. Ví dụ, cà phê không qua lọc (như pha phin kiểu Thổ Nhĩ Kỳ hay French press) có thể chứa nhiều cafestol và kahweol, những chất có thể làm tăng mức cholesterol LDL (cholesterol xấu) ở một số người.
Điều quan trọng nhất cần nhớ là sức khỏe tổng thể, tuổi thọ và chất lượng cuộc sống phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố kết hợp. Một chế độ ăn uống cân bằng, giàu rau củ quả, ngũ cốc nguyên hạt và protein nạc; hoạt động thể chất đều đặn; ngủ đủ giấc; quản lý căng thẳng hiệu quả; duy trì các mối quan hệ xã hội lành mạnh và không hút thuốc lá là những nền tảng vững chắc cho một cuộc sống khỏe mạnh và lâu dài.
Những bằng chứng khoa học ngày càng ủng hộ vai trò tích cực của việc uống cà phê điều độ đối với sức khỏe, bao gồm cả tiềm năng kéo dài tuổi thọ khỏe mạnh. Các cơ chế liên quan đến khả năng chống oxy hóa và điều hòa tín hiệu tế bào của các hợp chất trong cà phê cung cấp nền tảng khoa học cho những lợi ích này. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải nhìn nhận cà phê trong bức tranh tổng thể của lối sống. Nó có thể là một phần thú vị và có lợi trong chế độ ăn uống hàng ngày của nhiều người, nhưng không thể thay thế cho các thói quen lành mạnh khác. Hãy thưởng thức cà phê một cách có ý thức, chú ý đến lượng tiêu thụ và cách pha chế, và xem nó như một yếu tố hỗ trợ, chứ không phải là giải pháp duy nhất, trên hành trình hướng tới một cuộc sống khỏe mạnh và trường thọ.
Bảo An