Xã Tà Mung (huyện Than Uyên, tỉnh Lai Châu) đang lặng lẽ chuyển mình bằng một hướng đi mới: phát triển chè theo hướng hữu cơ. Từ những đồi chè quen thuộc, người nông dân giờ đây học cách từ bỏ phân hóa học, thuốc trừ sâu để quay về với phương pháp canh tác xanh, bền vững. Đó không chỉ là sự thay đổi trong sản xuất mà còn là một bước tiến về nhận thức – nơi sức khỏe con người, môi trường và kinh tế cộng đồng cùng được đặt lên hàng đầu.
Nông dân bản Hô Ta (xã Tà Mung) làm cỏ chè thay vì phun thuốc diệt cỏ như trước đây.
Từ thói quen truyền thống đến hành trình thay đổi
Tà Mung hiện có hơn 338 ha chè, trong đó khoảng 310 ha đang ở giai đoạn kinh doanh, tức là cho thu hoạch ổn định. Tuy nhiên, nhiều năm qua, người dân nơi đây chủ yếu canh tác theo phương pháp truyền thống, phụ thuộc vào phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật. Điều này không chỉ khiến chất lượng chè chưa thật sự vượt trội mà còn tiềm ẩn những rủi ro về môi trường và sức khỏe.
Với tầm nhìn phát triển nông nghiệp bền vững gắn với bảo vệ môi trường, cuối năm 2023, chính quyền xã Tà Mung đã bắt đầu vận động các hộ trồng chè mạnh dạn chuyển đổi sang mô hình sản xuất hữu cơ. Anh Đoàn Văn Phú – Phó Chủ tịch UBND xã – cho biết: “Mục tiêu của chúng tôi là vừa nâng cao giá trị cây chè, vừa giúp bà con canh tác an toàn, thân thiện với hệ sinh thái.”
Nhờ sản xuất chè theo hướng hữu cơ, giá trị sản phẩm chè sau khi thu hoạch của người dân xã Tà Mung được nâng lên.
Làm quen với phương pháp “xanh”
Sản xuất chè hữu cơ không đơn giản là ngừng dùng hóa chất. Nó đòi hỏi người dân phải nắm bắt kỹ thuật mới, tuân thủ quy trình canh tác nghiêm ngặt, sử dụng các chế phẩm sinh học, phân vi sinh và kiểm soát dịch bệnh một cách tự nhiên.
Để hỗ trợ bà con, xã phối hợp với các cơ quan chuyên môn tổ chức tập huấn kỹ thuật, cung cấp chế phẩm sinh học và phân hữu cơ. Đặc biệt, Công ty TNHH Xây dựng Tuyền Phương (xã Mường Kim) đã tham gia liên kết bao tiêu sản phẩm chè hữu cơ, đồng thời ứng trước vật tư nông nghiệp, giúp bà con yên tâm sản xuất. Nhờ vậy, mô hình bước đầu đã thu hút được nhiều hộ tham gia.
Hiện nay, toàn xã đã có 50 ha chè hữu cơ được triển khai tại các bản như Pá Liềng, Lun, Hô Ta… So với chè trồng theo phương pháp cũ, chè hữu cơ được thu mua với giá cao hơn khoảng 1.000 đồng mỗi kg – một động lực không nhỏ cho người nông dân.
Người trồng chè: Từ e ngại đến thuyết phục
Lò Văn Nan – một hộ trồng chè ở bản Pá Liềng – từng lo ngại khi được vận động chuyển đổi mô hình. Anh chia sẻ: “Lúc đầu tôi sợ vì quy trình nghiêm ngặt, lại không dùng thuốc trừ sâu hay phân hóa học như trước. Chè sinh trưởng chậm hơn, sản lượng giảm nên thu nhập cũng ảnh hưởng. Nhưng nhờ có công ty hỗ trợ, giá bán lại cao hơn và quan trọng là mình thấy an toàn hơn cho cả gia đình và người mua chè.”
Với diện tích 1 ha, anh Nan hiện đã quen với cách chăm sóc mới, dùng phân hữu cơ vi sinh và thuốc bảo vệ thực vật sinh học. Cây chè bắt đầu hồi phục tốt, ít sâu bệnh và búp chè có mùi thơm tự nhiên hơn.
Tương tự, bà Đèo Thị Banh ở bản Lun cũng đang chăm sóc 6.000 m² chè theo hướng hữu cơ. Bà cho biết: “Chè hữu cơ cho hương vị ngon hơn hẳn, không đắng gắt, lại có đầu ra ổn định vì công ty đã liên kết thu mua. Mình không còn lo mất mùa hay rớt giá. Đặc biệt, từ ngày bỏ hóa chất, sức khỏe mình cũng tốt hơn, đất tơi xốp, ít sâu bệnh.”
Lợi ích kép: Từ đất lành đến thị trường khó tính
Một trong những điểm cộng lớn nhất của chè hữu cơ là khả năng đáp ứng yêu cầu từ các thị trường cao cấp và khó tính, nơi tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm được đặt lên hàng đầu. Nhờ không có dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, chè hữu cơ dễ dàng tiếp cận các chuỗi siêu thị, nhà phân phối lớn và có khả năng vươn ra thị trường quốc tế.
Ngoài ra, mô hình này còn giúp cải thiện môi trường canh tác: đất đai màu mỡ hơn, nguồn nước không còn ô nhiễm bởi hóa chất nông nghiệp. Về lâu dài, đây là bước đi thiết thực để chống xói mòn đất, giữ rừng và tăng khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu.
Không chỉ sản xuất, quá trình tập huấn và chuyển giao kỹ thuật cũng đã nâng cao đáng kể kiến thức cho người dân. Những lớp học nhỏ về quy trình chăm sóc chè, ủ phân hữu cơ, phòng trừ sâu bệnh bằng biện pháp sinh học… đang dần thay đổi tư duy sản xuất manh mún, ngắn hạn sang canh tác bền vững, có chiến lược.
Theo UBND xã Tà Mung, trong thời gian tới, địa phương sẽ tiếp tục mở rộng diện tích chè hữu cơ lên khoảng 100 ha, hướng tới xây dựng thương hiệu riêng cho sản phẩm chè sạch Tà Mung. Đó không chỉ là bài toán kinh tế mà còn là giải pháp phát triển nông nghiệp gắn với sinh thái và bản sắc vùng cao.
Việc phát triển chè hữu cơ ở Tà Mung cho thấy một điều rõ ràng: khi người nông dân được tiếp cận đúng kỹ thuật, có đầu ra ổn định và được hỗ trợ về chính sách, họ sẵn sàng thay đổi. Và khi ấy, cây chè không chỉ mang lại thu nhập, mà còn trở thành sợi dây gắn kết giữa con người và thiên nhiên một mối quan hệ hài hòa và bền vững.