Cà phê, từ lâu đã là biểu tượng văn hóa của sự kết nối và hiện diện thật. Trong không gian quen thuộc của quán nhỏ, người ta tìm đến nhau để trò chuyện, trao đổi công việc hay đơn thuần là lặng nhìn dòng người qua lại. Thế nhưng, trong bối cảnh công nghệ số, hành vi này đang dần bị biến đổi. Giữa tiếng nhạc du dương và hương cà phê, ánh sáng xanh từ hàng chục chiếc điện thoại và máy tính xách tay đã trở thành "khách mời" không thể thiếu. Người ta ngồi đối diện nhau, song lại đắm chìm vào cuộc trò chuyện diễn ra qua màn hình. Chính sự "vắng mặt" tinh thần này đã nảy sinh một trào lưu mới: những quán cà phê không điện thoại, với mục đích khôi phục lại "văn hóa đối thoại" đích thực.
Sự phổ biến của điện thoại thông minh và mạng xã hội đã đẩy việc thưởng thức cà phê trở thành một phần của "văn hóa tiêu dùng hình ảnh". Nhiều người đến quán với mục đích chính là làm việc, học tập, chụp ảnh hoặc đăng tải nội dung, hơn là để thực sự tận hưởng hương vị cà phê hay sự hiện diện của người đối diện. Ly cà phê giờ đây là đạo cụ, còn góc quán là bối cảnh hoàn hảo cho nội dung số. Việc "đi cà phê" vì thế không chỉ còn mang ý nghĩa giao tiếp truyền thống, mà chuyển thành hành vi tiêu dùng gắn liền với hình ảnh cá nhân và mạng xã hội. Điều này đặt ra một vấn đề nhức nhối: liệu chúng ta có đang dần đánh mất giá trị cốt lõi của một cuộc gặp gỡ, một khoảnh khắc "hiện diện" trọn vẹn?
Để đáp lại sự dịch chuyển này, một số quán cà phê tại Việt Nam đã đưa ra câu trả lời bằng hành động. Với tấm biển đề: “Ở đây không có wifi, hãy nói chuyện với nhau như năm 1992” chủ quán nhấn mạnh, mục đích không phải là cưỡng ép khách hàng rời bỏ điện thoại, mà là khuyến khích họ thực sự nhìn nhau và lắng nghe. Tương tự, tại TP. Hồ Chí Minh, một số quán đã thu hút sự tò mò với chính sách đặc biệt: không mạng không dây, không máy lạnh, thậm chí còn giảm giá cho khách không sử dụng điện thoại. Không gian nhỏ, tiếng nhạc du dương và mùi cà phê rang xay đã biến nơi đây thành điểm hẹn của những người muốn "tạm ngắt kết nối" để tái kết nối với bản thân và người đối diện.
Trào lưu này mang tính toàn cầu. Tại nhiều quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc hay Mỹ, phong trào quán cà phê không điện thoại xuất hiện như một phần của xu hướng rộng hơn là giải độc kỹ thuật số. Những quán này thường xây dựng không gian để khuyến khích khách hàng tắt điện thoại, tập trung đọc sách, viết lách hoặc trò chuyện. Ở Nhật Bản, một số quán còn đưa ra "giờ im lặng" để khách hàng có thể tĩnh tâm, suy ngẫm hoặc sáng tạo. Tại Mỹ, nhiều quán nhỏ gắn khẩu hiệu “hãy nói chuyện với nhau” và loại bỏ hoàn toàn mạng không dây. Dù quy mô và cách thức khác nhau, điểm chung là nỗ lực khôi phục sự hiện diện đích thực giữa con người.
Tuy nhiên, trào lưu này không hoàn toàn nhận được sự đồng tình. Nhiều khách hàng lập luận rằng, quán cà phê hiện đại đã trở thành "văn phòng thứ hai" hay không gian làm việc linh hoạt. Việc tắt mạng không dây hoặc hạn chế sử dụng điện thoại khiến họ mất đi công cụ thiết yếu cho công việc và học tập. Một số người phản ứng gay gắt, coi đây là sự "can thiệp" hoặc "áp đặt". Sự việc một chuỗi cà phê lớn ở Việt Nam từng bị tranh cãi khi thử nghiệm che ổ cắm điện để hạn chế khách ngồi quá lâu là một minh chứng. Đa số ý kiến trên mạng xã hội đều cho rằng, quán có thể khuyến khích nhưng tuyệt đối không nên áp đặt, vì nhu cầu của khách hàng vô cùng đa dạng.
Ở chiều ngược lại, người ủng hộ coi những quy định này là cần thiết. Họ cho rằng đó là cách để khơi dậy giá trị cũ: trò chuyện, lắng nghe, hiện diện. Trong thời đại mà sự chú ý trở thành tài nguyên khan hiếm, việc đặt điện thoại xuống và nhìn nhau là một hành động văn hoá. Nó không chỉ giúp con người gắn kết mà còn nhắc nhớ họ về sự tĩnh lặng – điều vốn đang dần bị đánh mất trong nhịp sống hiện đại. Một khách hàng chia sẻ sau khi trải nghiệm rằng, chỉ vài phút đầu thấy “thiếu” nhưng sau đó lại cảm thấy dễ chịu, như được sống trong thế giới chậm hơn.
Về mặt kinh doanh, mô hình quán cà phê không điện thoại cũng tạo ra lợi thế cạnh tranh khác biệt. Khi phần lớn các chuỗi cà phê lớn hướng tới trải nghiệm tiện ích – mạng không dây mạnh, không gian mở, ổ điện đầy đủ thì những quán "ngắt kết nối" lại nổi bật nhờ mang tới trải nghiệm ngược lại. Chúng thu hút nhóm khách hàng tìm kiếm cảm giác yên bình, gần gũi và có phần hoài niệm. Tuy nhiên, ranh giới giữa “trải nghiệm mới” và “sự kiểm soát” rất mong manh. Nếu quy định quá cứng nhắc, khách có thể cảm thấy bị gò bó; nếu quá nhẹ, thông điệp văn hoá lại dễ bị loãng. Do đó, thành công của những quán này phụ thuộc vào cách họ khéo léo tạo ra sự tự nguyện thay vì áp đặt.
Nhiều chuyên gia cho rằng, tranh cãi quanh việc “có nên cấm điện thoại trong quán cà phê hay không” thực chất phản ánh mâu thuẫn lớn hơn giữa công nghệ và đời sống xã hội. Con người hiện đại vừa muốn kết nối, vừa muốn yên tĩnh; vừa tìm kiếm sự tiện lợi, vừa khao khát những khoảnh khắc thật. Câu chuyện không nằm ở thiết bị, mà ở cách con người sử dụng nó. Một chiếc điện thoại có thể làm gián đoạn cuộc nói chuyện, nhưng cũng có thể là cầu nối giúp ta trò chuyện với người ở xa.
Nhìn từ góc độ văn hoá tiêu dùng, trào lưu này cho thấy xu hướng dịch chuyển rõ rệt: người tiêu dùng không chỉ mua sản phẩm, mà còn mua trải nghiệm và giá trị tinh thần. Một quán cà phê thành công không chỉ nhờ đồ uống ngon, mà nhờ tạo ra cảm giác khác biệt. Khi công nghệ đã len lỏi vào từng khía cạnh cuộc sống, việc tạo ra một “vùng yên lặng” có thể xem là bước đi táo bạo nhưng hợp thời. Tuy nhiên, để giữ vững ý nghĩa nhân văn của nó, các quán cần tìm cách cân bằng giữa tự do cá nhân và thông điệp văn hoá.
Câu chuyện về quán cà phê không điện thoại vì thế không chỉ là cuộc tranh luận về vài tấm biển cấm hay vài phút tắt mạng không dây. Nó phản ánh sâu sắc mâu thuẫn nội tại của con người hiện đại: mong muốn sống chậm, tìm kiếm sự tĩnh lặng và trò chuyện thật, nhưng đồng thời vẫn không thể tách rời công nghệ. Có lẽ, giá trị cốt lõi không nằm ở việc ta có dùng điện thoại hay không, mà ở việc ta có thật sự "hiện diện" trọn vẹn trong khoảnh khắc đó hay không. Khi ly cà phê còn nóng, khi người ngồi đối diện vẫn đang mỉm cười, chỉ cần ta đủ ý thức để đặt chiếc điện thoại xuống một lúc, ta sẽ nhận ra giá trị giản dị mà lâu nay mình đã vô tình lãng quên.