Chè Shan vùng đất Khau Mút có nguồn gốc lâu đời và gắn liền với đời sống của người dân tộc Tày, một dân tộc sinh sống chủ yếu tại các vùng núi phía Bắc. Theo các bậc cao niên trong làng, chè Shan nơi đây không chỉ là thức uống quen thuộc của người dân mà còn là phần không thể thiếu trong các nghi lễ, cúng bái và trong những dịp quan trọng. Người dân coi chè như một món quà quý giá, một phần của đời sống tinh thần, mang đậm bản sắc văn hóa của cộng đồng.
Đỉnh Khau Mút cao khoảng 1.000m, thời tiết lạnh, núi quanh năm sương phủ. Cây chè Shan tuyết ở đây cho loại trà ngon nổi tiếng xứ Tuyên. Đặc biệt, khi mùa xuân đến, thân cây sau mấy tháng ngủ đông đua nhau nứt ra những chồi non mơn mởn đón mưa xuân lất phất.
Với thời tiết lạnh và sương mù bao phủ quanh năm, cây chè Shan tuyết ở Khau Mút có sự khác biệt rõ rệt so với các giống chè khác. Những cây chè cổ thụ được trồng trên các sườn đồi, sinh trưởng tự nhiên, không có sự can thiệp của thuốc trừ sâu hay hóa chất, nhờ đó giữ được độ sạch và hương vị tự nhiên. Cây chè Shan ở đây có đặc điểm là thân cao, cây già, lá nhỏ và dày, búp chè mơn mởn, trắng ngà như những bông tuyết, nên được gọi là chè Shan tuyết.
Điều khiến chè Shan Khau Mút trở nên đặc biệt chính là cách chế biến cầu kỳ, tỉ mỉ. Người dân ở Thổ Bình thu hái chè vào mùa xuân, khi những búp chè non còn tươi mới, chưa bị vùi lấp dưới những cơn mưa mùa hạ. Sau khi hái, chè được sao khô bằng phương pháp truyền thống, sao trong chảo gang với lửa vừa phải, không quá mạnh để giữ được hương vị tự nhiên của chè. Chính quá trình sao chè này đã giúp tạo nên một hương vị đặc trưng của chè Khau Mút: vừa ngọt ngào, vừa đượm đà, dễ dàng làm say lòng người thưởng thức.
Nước chè có màu vàng óng ánh, hương vị thanh mát, không đắng gắt mà lại đậm đà, dễ chịu. Người dân nơi đây thường uống chè không chỉ để giải khát mà còn để thư giãn sau những giờ lao động mệt nhọc. Chè Khau Mút cũng là thức uống phổ biến trong các cuộc gặp gỡ bạn bè, gia đình, gắn kết tình cảm giữa con người với con người.
Trong những năm gần đây, chè Shan Khau Mút đã trở thành một trong những sản phẩm tiêu biểu trong các chương trình du lịch cộng đồng tại huyện Lâm Bình. Các khách du lịch không chỉ đến tham quan những thắng cảnh thiên nhiên tuyệt đẹp của vùng đất này, mà còn được trải nghiệm trực tiếp quy trình trồng và chế biến chè. Các hộ gia đình tham gia sản xuất chè không chỉ cung cấp sản phẩm cho du khách mà còn trực tiếp chia sẻ về câu chuyện làm chè, về văn hóa của người Tày ở Thổ Bình.
Ngoài việc là một sản phẩm đặc sản, chè Shan Khau Mút còn góp phần phát triển kinh tế, nâng cao đời sống người dân nơi đây. Việc tiêu thụ chè trong và ngoài tỉnh ngày càng tăng lên, không chỉ ở các chợ truyền thống mà còn thông qua các cửa hàng, siêu thị, các gian hàng trực tuyến. Chính nhờ việc gắn kết sản phẩm với du lịch, chè Khau Mút đã trở thành một món quà đặc trưng, giúp nâng cao giá trị thương hiệu của huyện Lâm Bình trên bản đồ du lịch Việt Nam.
Để bảo tồn và phát triển chè Shan, các cấp chính quyền địa phương cùng các cơ quan chức năng đã triển khai các chương trình hỗ trợ nông dân trong việc cải thiện quy trình sản xuất chè, tăng cường công tác tuyên truyền và nâng cao nhận thức về giá trị của chè Khau Mút, đồng thời kết nối các hộ sản xuất với các kênh tiêu thụ, các tổ chức du lịch.
Chè Shan Khau Mút không chỉ là một loại thức uống đặc biệt, mà còn là một phần quan trọng trong đời sống văn hóa và kinh tế của người dân Thổ Bình, huyện Lâm Bình. Với hương vị độc đáo, chất lượng vượt trội, chè Khau Mút đã khẳng định được vị thế của mình trên thị trường, đồng thời góp phần bảo tồn giá trị truyền thống, tạo ra những cơ hội phát triển du lịch và nâng cao đời sống của người dân nơi đây. Chè Khau Mút xứng đáng là niềm tự hào của tỉnh Tuyên Quang, là món quà quý giá của thiên nhiên ban tặng cho con người.