Xã Tà Xùa, tỉnh Sơn La từ lâu được biết đến như “thiên đường săn mây” của Tây Bắc. Thế nhưng, bên dưới những tầng mây bảng lảng ấy còn ẩn chứa một giá trị bền bỉ và lặng lẽ hơn: những cây chè shan tuyết cổ thụ hàng trăm năm tuổi, sinh trưởng tự nhiên trên độ cao hơn 1.500 mét. Từ nguồn “vàng xanh” quý hiếm ấy, dự án Trà lam Tà Xùa – Hương vị điểm đến đã ra đời và mới đây chính thức ghi dấu ấn khi lọt Top 20 dự án xuất sắc Cuộc thi Khởi nghiệp Quốc gia năm 2025, mở ra một câu chuyện đáng chú ý về khởi nghiệp dựa trên tài nguyên bản địa và tri thức truyền thống.
Trà lam Tà Xùa vừa ghi dấu ấn khi lọt Top 20 dự án xuất sắc Khởi nghiệp Quốc gia 2025.
Chè shan tuyết Tà Xùa được các nhà nghiên cứu đánh giá cao nhờ điều kiện sinh thái đặc biệt hiếm có. Khí hậu mát lạnh quanh năm, biên độ nhiệt ngày, đêm lớn cùng thổ nhưỡng giàu khoáng giúp cây chè tích lũy hàm lượng polyphenol và tanin tự nhiên cao. Chính những hợp chất sinh học này tạo nên vị chát dịu, hậu ngọt sâu và kéo dài – đặc trưng của chè shan tuyết cổ thụ vùng cao. Lớp lông trắng mịn bao phủ búp chè không chỉ là dấu hiệu của chất lượng mà còn phản ánh khả năng tự bảo vệ của cây trước điều kiện khí hậu khắc nghiệt.
Nhóm tác giả dự án " Trà lam Tà Xùa - Hương vị điểm đến".
Tuy nhiên, điều làm nên sự khác biệt của Trà lam Tà Xùa không chỉ nằm ở nguyên liệu, mà còn ở cách tiếp cận sáng tạo trong chế biến và bảo quản. Thay vì đóng gói bằng bao bì công nghiệp, trà được ủ và bảo quản trong ống lam rừng tươi, một vật liệu quen thuộc trong đời sống của đồng bào Mông. Ống lam không chỉ thân thiện với môi trường mà còn đóng vai trò như một “buồng ủ tự nhiên”. Trong quá trình bảo quản, các hợp chất hữu cơ trong lam tương tác nhẹ với trà, tạo nên tầng hương thanh khiết, phảng phất mùi gỗ rừng non và khói núi, một hương vị mà theo người làm trà “khó có thể tái tạo bằng công nghệ công nghiệp”.
Quy trình làm trà lam đòi hỏi sự tỉ mỉ và tuân thủ nghiêm ngặt các yếu tố khoa học. Lá chè chỉ được hái khi trời khô ráo, sương tan, lựa đúng búp một tôm hai lá nhằm đảm bảo hàm lượng hoạt chất ổn định. Sau các công đoạn làm héo, sao và sấy theo kỹ thuật truyền thống, trà mới được đưa vào ống lam tươi và xử lý hoàn toàn thủ công. Mỗi ống trà chỉ nặng khoảng 1,7 gram, nhưng chứa đựng sự kết tinh của điều kiện tự nhiên, tri thức bản địa và kinh nghiệm tích lũy qua nhiều thế hệ.
Từ năm 2021 đến nay, dự án đã cung ứng ra thị trường hơn 10.000 ống trà lam, đạt doanh thu trên 2 tỷ đồng riêng trong năm 2024. Sản phẩm hiện diện tại các cửa hàng thực phẩm sạch, hệ thống trà đặc sản và đặc biệt được du khách đến Sơn La ưa chuộng, những người tìm kiếm một trải nghiệm văn hóa gắn với điểm đến, chứ không đơn thuần là một thức uống.
Giá trị của Trà lam Tà Xùa còn thể hiện rõ ở tác động xã hội. Dự án tạo việc làm thường xuyên cho khoảng 20 lao động địa phương, đồng thời thu hút 40 phụ nữ và 20 thanh niên người Mông tham gia chuỗi liên kết từ trồng, thu hái đến sơ chế và đóng gói. Thu nhập ổn định giúp người dân yên tâm gắn bó với rừng chè cổ thụ, hạn chế khai thác tận thu, qua đó góp phần bảo tồn vùng nguyên liệu quý hiếm đang đứng trước nhiều sức ép.
Định hướng phát triển bền vững được xem là trụ cột xuyên suốt của dự án. Hoạt động thu hái được kiểm soát chặt chẽ nhằm bảo vệ cây chè lâu năm; ống lam tự nhiên thay thế bao bì nhựa, góp phần giảm rác thải; quy trình sản xuất hạn chế tối đa tác động đến hệ sinh thái. Song song với đó, nhóm sáng lập đang xây dựng mô hình du lịch trải nghiệm “Uống trà giữa mây Tà Xùa”, nơi du khách có thể trực tiếp tham gia các công đoạn làm trà, hiểu sâu hơn về văn hóa bản địa và vòng đời sản phẩm.
Việc lọt Top 20 dự án xuất sắc Khởi nghiệp Quốc gia năm 2025 không chỉ là sự ghi nhận cho nỗ lực của nhóm sáng lập, mà còn là minh chứng cho tiềm năng vươn xa của các sản vật núi rừng khi được đầu tư sáng tạo và phát triển đúng hướng. Từ những búp chè phủ tuyết giữa mây ngàn Tà Xùa, một mô hình khởi nghiệp bền vững đang được viết tiếp, câu chuyện về nâng tầm đặc sản địa phương, gìn giữ văn hóa và tạo sinh kế lâu dài cho cộng đồng vùng cao.