Nằm tại độ cao 2.000 mét so với mực nước biển, Y Tý (thuộc huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai) không chỉ là vùng đất nổi tiếng với cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, thơ mộng, mà còn là nơi sở hữu kho báu xanh quý giá – những cây chè Shan tuyết cổ thụ hàng trăm năm tuổi. Với khí hậu mát mẻ và điều kiện tự nhiên đặc biệt, cây chè nơi đây hấp thụ trọn vẹn tinh hoa của đất trời, tạo nên những sản phẩm chè độc đáo, được mệnh danh là "tinh hoa của đại ngàn."
Những đồng bào Dao đỏ và người Mông ở Y Tý đã gìn giữ và phát triển nghề hái và chế biến chè bằng những phương pháp truyền thống, mang lại các sản phẩm chè mang đậm hương vị núi rừng.
Đặc điểm của chè Shan tuyết Y Tý
Tại Y Tý, đặc biệt là ở thôn Sim San và Hồng Ngài, có rất nhiều cây chè shan tuyết cổ thụ với thân cây xù xì, phủ đầy rêu trắng muốt. Những búp chè nơi đây mang vẻ ngoài khác biệt: phủ một lớp lông tơ trắng như tuyết, với màu sắc xám nhẹ, khác hẳn so với những búp chè xanh mướt dưới xuôi. Những cây chè cao đến vài mét, thân cây to khỏe, sinh trưởng mạnh mẽ nhờ khí hậu và địa hình của vùng núi Y Tý.
Búp chè cổ thụ là nguyên liệu quý để sản xuất ra những loại trà đặc sản có giá trị.
Điều đặc biệt của chè Shan tuyết Y Tý không chỉ nằm ở tuổi đời và điều kiện tự nhiên mà còn ở quy trình chế biến hoàn toàn thủ công. Những đồng bào Dao đỏ và người Mông ở Y Tý đã gìn giữ và phát triển nghề hái và chế biến chè bằng những phương pháp truyền thống, mang lại các sản phẩm chè mang đậm hương vị núi rừng.
Những loại trà đặc trưng từ chè Shan tuyết Y Tý
Từ cây chè Shan tuyết cổ thụ, người dân địa phương đã tạo ra nhiều loại trà độc đáo, mỗi loại mang đặc điểm riêng biệt về hương vị và cách chế biến.
Bạch trà là loại trà nhẹ nhàng, thanh mát, với công đoạn chế biến đặc biệt. Chè không cần phải chế biến qua nhiệt mà chỉ được làm héo tự nhiên trong bóng mát từ 2-3 ngày, sau đó phơi khoảng 3-4 tiếng. Bạch trà được chia làm hai loại chính: Bạch trà Mây và Bạch trà Ngân Châm. Trong đó, Bạch trà Mây sử dụng những búp chè có 2-3 lá, còn Bạch trà Ngân Châm thì chỉ dùng duy nhất một búp chè non mơn mởn. Bạch trà có hương thơm dịu dàng như mật ngọt, vị ngọt mát lưu lại nơi đầu lưỡi, mang đến sự thanh khiết và thư giãn cho người thưởng trà.
Chè Shan tuyết phải được chế biến thủ công mới đem lại chất lượng trà ngon và có giá trị.
Trà Phổ Nhĩ là một trong những loại trà có quy trình chế biến phức tạp hơn, khi phải trải qua giai đoạn sấy ở nhiệt độ cao. Chè được hái với 1 búp và 2-3 lá, sau đó làm héo từ 4-10 tiếng tùy thuộc vào điều kiện thời tiết. Sau khi chè đạt độ héo nhất định, người dân sẽ sao chè ở nhiệt độ 200-300 độ C trong vòng 20-30 phút rồi để nguội. Đây là loại trà đặc biệt, càng để lâu càng ngon, khi uống có vị sâu sắc, hương vị phong phú, thích hợp cho những ai yêu thích trà lâu năm.
Sản phẩm Bạch trà Mây được người Dao đỏ lựa chọn kỹ lưỡng từng búp chè.
Hồng trà là loại trà lên men tự nhiên, được nhiều chị em phụ nữ yêu thích nhờ công dụng tốt cho làn da và khả năng chống lão hóa. Chè sau khi hái sẽ được làm héo trong 30 tiếng, rồi được vò và ủ lên men trong khoảng 5-7 tiếng. Kết quả là hồng trà có màu đỏ hổ phách đặc trưng, vị đậm đà, hơi chát ở đầu lưỡi nhưng dần ngọt ngào ở hậu vị. Loại trà này không chỉ ngon mà còn có lợi cho sức khỏe, với nhiều chất chống oxy hóa mạnh mẽ.
Giá trị và tiềm năng phát triển của chè Shan tuyết Y Tý
Chè Shan tuyết Y Tý không chỉ là sản phẩm quý giá về mặt hương vị mà còn mang giá trị kinh tế cao, là tiềm năng lớn cho phát triển nông nghiệp vùng biên cương. Với diện tích khoảng 14 ha, chủ yếu tập trung ở thôn Hồng Ngài và Sim San, chè Shan tuyết Y Tý hiện đang được khai thác và bảo tồn nhằm nâng cao giá trị hàng hóa. Đặc biệt, nhiều cây chè cổ thụ có tuổi đời từ 200-300 năm tuổi, là minh chứng sống động cho sự gắn bó của người dân với cây chè và truyền thống văn hóa lâu đời.
Để chè Shan tuyết Y Tý thực sự trở thành “kho báu xanh” của đất trời, cần có sự đầu tư trong việc bảo tồn và chăm sóc, cũng như phát triển các quy trình chế biến hiện đại nhưng vẫn giữ gìn giá trị truyền thống. Điều này không chỉ giúp nâng cao chất lượng và giá trị thương hiệu chè mà còn đóng góp vào sự phát triển bền vững của cộng đồng người dân nơi đây.
Chè Shan tuyết Y Tý là một biểu tượng của thiên nhiên và văn hóa núi rừng. Với những giá trị đặc biệt về hương vị và công dụng, cùng với tiềm năng phát triển kinh tế, chè shan tuyết không chỉ là một sản phẩm trà, mà còn là biểu tượng của sự gắn kết giữa con người và thiên nhiên, giữa quá khứ và hiện tại.