Chè Việt Nam: Vị thế dẫn đầu về sản lượng tại một thị trường cạnh tranh
Trong quý đầu tiên của năm 2025, thị trường Đài Loan đã nhập khẩu trà từ 22 quốc gia và vùng lãnh thổ khác nhau, cho thấy sự đa dạng và tính cạnh tranh cao của sân chơi này. Giữa bối cảnh đó, Việt Nam đã vươn lên dẫn đầu với tổng lượng trà xuất khẩu sang Đài Loan đạt 2,89 nghìn tấn, mang về kim ngạch 4,55 triệu đô la Mỹ. Con số này chiếm tới 50% tổng lượng trà nhập khẩu của toàn thị trường Đài Loan, một tỷ trọng vô cùng ấn tượng. Xét về cơ cấu sản phẩm, chè đen là chủng loại chiếm phần lớn trong tổng kim ngạch nhập khẩu trà của Đài Loan.
Mặc dù tổng lượng nhập khẩu chè đen của thị trường này trong ba tháng đầu năm có xu hướng giảm so với cùng kỳ năm trước, lượng nhập khẩu từ Việt Nam vẫn ghi nhận sự tăng trưởng tích cực, tăng 2,1% về lượng và đáng mừng hơn là tăng 3,5% về trị giá. Đối với chè xanh, Việt Nam cùng với Nhật Bản là hai nhà cung cấp chủ yếu, chiếm khoảng 93,4% tổng lượng chè xanh mà Đài Loan nhập khẩu. Trong đó, xét về khối lượng, Việt Nam tiếp tục là thị trường cung cấp nhiều nhất. Tuy nhiên, có một dấu hiệu cần lưu ý là thị phần chè xanh của Việt Nam tại Đài Loan đang có xu hướng giảm nhẹ, từ mức 70,4% trong ba tháng đầu năm 2024 xuống còn 65,9% trong cùng kỳ năm 2025. Ngược lại, thị phần chè xanh nhập khẩu từ Nhật Bản lại cho thấy sự tăng trưởng, từ 25,5% lên 27,5%, cho thấy sự cạnh tranh đang ngày càng gia tăng.
Nghịch lý giá trị: "Vàng xanh" Việt Nam đang được bán với giá chỉ bằng một phần nhỏ so với đối thủ
Mặc dù chiếm ưu thế tuyệt đối về sản lượng, một nghịch lý đáng buồn là giá trị xuất khẩu bình quân của trà Việt Nam lại ở mức rất thấp so với các nước cạnh tranh. Theo Bản tin của Bộ Công Thương, giá bình quân chè Việt Nam xuất khẩu sang Đài Loan chỉ đạt khoảng 1.577 đô la Mỹ mỗi tấn. Con số này trở nên quá nhỏ bé khi đặt cạnh mức giá của các đối thủ: chè Sri Lanka được bán với giá trung bình 4.591 đô la Mỹ mỗi tấn, cao hơn gần gấp ba lần so với chè Việt. Đáng kinh ngạc hơn, chè Nhật Bản đạt mức giá lên tới 9.375 đô la Mỹ mỗi tấn, cao hơn gần sáu lần. Thực tế, giá chè Việt Nam hiện đang ở mức thấp nhất trong số 10 nguồn cung chè lớn nhất cho thị trường Đài Loan trong ba tháng đầu năm 2025. Điều này cho thấy, dù chúng ta xuất khẩu với số lượng lớn, nhưng giá trị thặng dư thu về lại chưa tương xứng với tiềm năng và chất lượng vốn có của nguyên liệu chè Việt.
Lý giải cho sự chênh lệch đáng kể: Chè Việt chủ yếu được xuất khẩu dưới dạng nguyên liệu thô
Nguyên nhân chính dẫn đến sự chênh lệch lớn về giá trị này nằm ở cơ cấu sản phẩm và phương thức xuất khẩu của trà Việt Nam. Theo đánh giá, chất lượng nguyên liệu chè của Việt Nam được xem là tốt. Tuy nhiên, phần lớn trà Việt Nam nhập khẩu vào thị trường Đài Loan hiện nay lại chủ yếu được sử dụng làm nguyên liệu đầu vào cho ngành công nghiệp chế biến thực phẩm và đồ uống có sử dụng thành phần trà, ví dụ như trà sữa, bột matcha (trà xay) và các loại đồ uống đóng chai khác. Do đó, chè Việt Nam thường được xuất khẩu dưới dạng đóng bao lớn, với quy cách phổ biến là trên 3kg mỗi bao, phục vụ cho nhu cầu sản xuất công nghiệp thay vì tiêu dùng trực tiếp.
Trong khi đó, trà từ nhiều quốc gia cạnh tranh khác như Nhật Bản hay Sri Lanka khi nhập khẩu vào Đài Loan lại chủ yếu được đóng gói dưới dạng sản phẩm hoàn chỉnh, sẵn sàng để tiêu thụ. Chúng thường được đóng trong các túi nhỏ tiện lợi, hộp đựng sang trọng, được bày bán tại các cửa hàng chuyên doanh trà, siêu thị cao cấp, nhắm đến đối tượng người tiêu dùng cuối cùng mua về để pha uống hàng ngày hoặc làm quà biếu tặng. Chính sự khác biệt về hình thức sản phẩm, mức độ chế biến và định vị thị trường này đã tạo ra khoảng cách lớn về giá trị.
Nâng tầm chè Việt: Những khuyến nghị thiết thực từ Bộ Công Thương
Trước thực trạng này, Bản tin của Bộ Công Thương đã đưa ra những khuyến nghị quan trọng, mang tính định hướng cho các doanh nghiệp chè Việt Nam nhằm cải thiện vị thế và nâng cao giá trị xuất khẩu tại thị trường Đài Loan nói riêng và các thị trường quốc tế nói chung.
Đa dạng hóa sản phẩm và đầu tư mạnh mẽ vào giá trị gia tăng: Khuyến nghị đầu tiên và quan trọng nhất là các doanh nghiệp cần có sự đột phá mạnh mẽ hơn nữa trong việc phát triển sản phẩm. Thay vì chỉ tập trung vào xuất khẩu nguyên liệu thô hoặc sơ chế, cần đầu tư vào sản xuất các loại sản phẩm chè có giá trị gia tăng cao hơn, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trực tiếp. Ngoài các loại chè rời truyền thống, nên xem xét và mạnh dạn đầu tư sản xuất các dòng sản phẩm tiện lợi và cao cấp hơn như chè túi lọc, chè hòa tan dạng cốc (chè cốc), các loại trà ướp hương hoa tự nhiên, trà đặc sản vùng miền được đóng gói đẹp mắt và có câu chuyện thương hiệu rõ ràng.
Chất lượng là yếu tố then chốt để chinh phục thị trường khó tính: Để cạnh tranh được với các đối thủ mạnh và bán được sản phẩm với giá cao hơn, chất lượng chè phải được đặt lên hàng đầu và phải đáp ứng được những tiêu chuẩn khắt khe của thị trường Đài Loan. Nếu sản phẩm trà Việt Nam đạt được chất lượng tốt, ổn định và được chứng nhận theo các tiêu chuẩn quốc tế, cơ hội để chiếm lĩnh thị phần và nâng cao giá trị tại thị trường này là rất lớn. Điều này đòi hỏi sự đầu tư vào cải tiến quy trình canh tác, thu hái, chế biến và kiểm soát chất lượng một cách nghiêm ngặt.
Thấu hiểu sâu sắc người tiêu dùng Đài Loan: Bao bì, thông tin sản phẩm và đặc biệt là an toàn thực phẩm: Một cuộc khảo sát về hành vi của người tiêu dùng Đài Loan khi mua chè cho thấy họ rất quan tâm đến nhiều yếu tố. Bao bì sản phẩm không chỉ cần đẹp mắt mà còn phải cung cấp đầy đủ thông tin về nguồn gốc, quy trình sản xuất và các chứng nhận chất lượng. Đặc biệt, người tiêu dùng Đài Loan cực kỳ chú trọng đến vấn đề an toàn vệ sinh thực phẩm, nhất là dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trong sản phẩm chè. Kết quả khảo sát cũng chỉ ra rằng có đến 66,4% người được hỏi sẽ quyết định mua chè nếu được bạn bè hoặc người thân giới thiệu, và 75% sẽ chọn mua sản phẩm nếu có thông tin rõ ràng về nhà sản xuất và đơn vị bán hàng. Những con số này cho thấy tầm quan trọng của việc xây dựng uy tín, sự minh bạch và lòng tin đối với người tiêu dùng. Do đó, việc quảng bá các sản phẩm chè có chất lượng cao, xác minh được nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, và đảm bảo an toàn tuyệt đối về chất lượng là những vấn đề mà các doanh nghiệp Việt Nam cần hết sức lưu ý và ưu tiên hàng đầu.
Rõ ràng, tiềm năng của ngành chè Việt Nam là rất lớn, với lợi thế về diện tích, sản lượng và chất lượng nguyên liệu đầu vào. Tuy nhiên, để thực sự biến tiềm năng đó thành giá trị kinh tế cao, đặc biệt tại các thị trường khó tính và có sức mua lớn như Đài Loan, một sự thay đổi toàn diện trong tư duy và chiến lược là điều cần thiết. Các doanh nghiệp cần mạnh dạn chuyển dịch từ mô hình xuất khẩu nguyên liệu thô sang đầu tư vào chế biến sâu, tạo ra các sản phẩm cuối cùng mang thương hiệu Việt, có câu chuyện và giá trị gia tăng cao.
Việc đầu tư vào công nghệ, nâng cao tiêu chuẩn chất lượng, xây dựng thương hiệu bài bản và thấu hiểu sâu sắc thị trường tiêu thụ sẽ là những yếu tố quyết định sự thành công của chè Việt Nam trên hành trình chinh phục thị trường quốc tế, không chỉ mang lại lợi ích kinh tế lớn hơn mà còn góp phần nâng cao hình ảnh và vị thế của nông sản Việt Nam trên toàn cầu.
Bảo An