Trong bức tranh nông nghiệp Việt Nam, cây chè không chỉ là một sản phẩm nông nghiệp truyền thống mà còn là biểu tượng văn hóa và nguồn sinh kế cho hàng triệu hộ dân. Với hơn 123.000 ha diện tích trồng chè và kim ngạch xuất khẩu đạt khoảng 230 triệu USD mỗi năm, Việt Nam hiện là quốc gia đứng thứ 7 thế giới về sản lượng và thứ 5 về xuất khẩu chè . Tuy nhiên, để chè Việt thực sự vươn xa trên thị trường toàn cầu, ngành chè đang từng bước chuyển mình mạnh mẽ, ứng dụng công nghệ và hướng tới phát triển bền vững.
Đối mặt biến đổi khí hậu và đòi hỏi cao về an toàn thực phẩm, ngành chè Việt đang đẩy mạnh canh tác bền vững, hướng tới 70% đạt chuẩn sạch.
1. Công nghệ số: Đòn bẩy nâng tầm chè Việt
Một trong những bước đột phá quan trọng của ngành chè là ứng dụng công nghệ số trong sản xuất và quản lý chất lượng. Tại Thái Nguyên, địa phương nổi tiếng với thương hiệu chè, chính quyền đã đặt mục tiêu đến năm 2030, 100% cơ sở sản xuất và chế biến chè sẽ áp dụng công nghệ số trong quản lý sản xuất, đảm bảo chất lượng và truy xuất nguồn gốc .
Việc ứng dụng công nghệ số không chỉ giúp nâng cao hiệu quả sản xuất mà còn tăng cường khả năng cạnh tranh của chè Việt trên thị trường quốc tế. Các hệ thống cảm biến không dây và máy bay không người lái (UAV) được triển khai để giám sát điều kiện môi trường, sâu bệnh và chất lượng đất, từ đó giúp nông dân đưa ra quyết định kịp thời về tưới tiêu, bón phân và phòng trừ sâu bệnh .
2. Chế biến sâu: Chìa khóa nâng cao giá trị
Một thách thức lớn đối với ngành chè Việt là giá trị xuất khẩu còn thấp, chỉ đạt khoảng 70% so với mức trung bình toàn cầu . Nguyên nhân chính là do phần lớn chè xuất khẩu ở dạng thô, ít qua chế biến sâu và thiếu thương hiệu.
Để khắc phục điều này, ngành chè đang đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ chế biến hiện đại. Việc tự động hóa các công đoạn như sao, sấy và đóng gói giúp kiểm soát chính xác nhiệt độ và thời gian, đảm bảo hương vị và chất lượng đồng đều. Ngoài ra, việc phát triển các sản phẩm chè giá trị gia tăng như chè túi lọc, chè hương liệu và chè hữu cơ cũng đang được đẩy mạnh, nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của thị trường.
3. Canh tác bền vững: Hướng đi tất yếu
Trước những thách thức từ biến đổi khí hậu và yêu cầu ngày càng cao về an toàn thực phẩm, ngành chè Việt đang chuyển mình theo hướng canh tác bền vững. Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, đến năm 2030, mục tiêu là có trên 70% diện tích chè đạt chứng nhận sản xuất sạch và an toàn như VietGAP, GlobalGAP và hữu cơ .
Các biện pháp canh tác bền vững bao gồm sử dụng phân bón hữu cơ, quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), trồng cây che bóng và cải tạo đất bằng vật liệu hữu cơ. Những nỗ lực này không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn nâng cao chất lượng và giá trị của sản phẩm chè Việt.
4. Xây dựng thương hiệu: Đưa chè Việt ra thế giới
Mặc dù chè Việt đã có mặt tại hơn 100 quốc gia, nhưng thương hiệu chè Việt vẫn còn mờ nhạt trên thị trường quốc tế . Việc xây dựng thương hiệu mạnh, gắn liền với chất lượng và nguồn gốc rõ ràng, là yếu tố then chốt để chè Việt khẳng định vị thế.
Các doanh nghiệp đang tích cực tham gia vào việc xây dựng thương hiệu, đăng ký chỉ dẫn địa lý và phát triển các sản phẩm đặc trưng vùng miền. Chẳng hạn, chè Shan tuyết cổ thụ từ Hà Giang hay chè Tân Cương từ Thái Nguyên đang dần được biết đến như những sản phẩm chất lượng cao, mang đậm bản sắc Việt.
5. Hợp tác công, tư: Thúc đẩy đổi mới và phát triển
Sự hợp tác giữa nhà nước, doanh nghiệp và nông dân đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy đổi mới và phát triển bền vững ngành chè. Các chương trình hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo và tiếp cận thị trường đang được triển khai rộng rãi, giúp nông dân nâng cao kỹ năng và tiếp cận công nghệ mới.
Ngoài ra, việc tham gia vào các hiệp định thương mại tự do như EVFTA và CPTPP mở ra cơ hội lớn cho chè Việt tiếp cận các thị trường khó tính như EU và Nhật Bản, đồng thời thúc đẩy việc nâng cao tiêu chuẩn chất lượng và an toàn thực phẩm.
Ngành chè Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để vươn mình mạnh mẽ trên thị trường quốc tế. Với việc ứng dụng công nghệ số, đầu tư vào chế biến sâu, chuyển hướng canh tác bền vững và xây dựng thương hiệu mạnh, chè Việt hoàn toàn có thể khẳng định vị thế và tạo dấu ấn riêng trên bản đồ chè thế giới. Sự quyết tâm và nỗ lực từ cả nhà nước, doanh nghiệp và nông dân sẽ là động lực thúc đẩy ngành chè phát triển bền vững, mang lại giá trị kinh tế cao và góp phần bảo vệ môi trường.