Một "cơn bão hoàn hảo" đang hình thành, nơi nhu cầu tiêu thụ tăng vọt một cách chóng mặt lại đối mặt với tình trạng nguồn cung từ Nhật Bản sụt giảm nghiêm trọng do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, đẩy giá của loại "vàng xanh" này lên những mức cao kỷ lục chưa từng thấy.
Nguồn cung sụt giảm: Hậu quả từ những đợt nắng nóng lịch sử tại các vùng trà Nhật Bản
Nguyên nhân chính dẫn đến sự thiếu hụt nguồn cung matcha bắt nguồn từ những đợt nắng nóng kỷ lục tại Nhật Bản trong năm vừa qua. Theo thông tin từ nông dân và các chuyên gia trong ngành trà, năm 2024 được ghi nhận là năm nóng nhất trong lịch sử của đất nước mặt trời mọc, và điều này đã gây ra những thiệt hại nặng nề cho các bụi trà, đặc biệt là những cây trà được trồng để sản xuất tencha – loại lá trà được che nắng, phơi khô và nghiền mịn để tạo ra bột matcha.
Vùng Kyoto, một trong những kinh đô trà nổi tiếng nhất của Nhật Bản và chiếm khoảng 25% tổng sản lượng tencha của cả nước, đã chịu ảnh hưởng nặng nề từ các đợt nắng nóng gay gắt kéo dài trong mùa hè năm ngoái. Hệ quả trực tiếp là vụ thu hoạch trà quan trọng nhất trong năm, diễn ra vào tháng 4 và tháng 5 vừa qua, đã cho một sản lượng thấp hơn đáng kể so với dự kiến và so với các năm trước.
Chia sẻ với hãng tin Reuters, ông Masahiro Yoshida, một nông dân trồng trà đã có sáu thế hệ gắn bó với nghề tại vùng Uji, phía nam Kyoto, không giấu được sự lo lắng: "Mùa hè năm ngoái thực sự quá nóng. Nắng nóng kéo dài đã gây hại cho các bụi trà, khiến chúng sinh trưởng kém và chúng tôi không thể thu hoạch được nhiều lá trà chất lượng như trước đây". Ông cho biết, trong năm nay, gia đình ông chỉ thu được 1,5 tấn tencha, sụt giảm đến 25% so với mức sản lượng 2 tấn thông thường của những năm trước.
Theo Hiệp hội Sản xuất Trà Nhật Bản, sản lượng tencha của cả nước trong năm 2024 đạt 5.336 tấn, một con số cho thấy sự tăng trưởng gần 2,7 lần so với một thập kỷ trước đó, khi nhiều nông dân đã chuyển sang trồng loại cây này để đáp ứng nhu cầu thị trường. Tuy nhiên, hiệp hội cũng đưa ra dự báo rằng tổng sản lượng matcha trong năm nay sẽ sụt giảm do ảnh hưởng của thời tiết. Ông Marc Falzon, một người chuyên mua trà từ các nông dân tại Uji cho công ty xay nghiền Ooika Co. tại New Jersey (Mỹ), cũng có nhận định bi quan: "Nhiều người đã kỳ vọng rằng vụ mùa năm nay sẽ có sản lượng cao hơn để có thể giảm bớt tình trạng khan hiếm trên thị trường, nhưng có vẻ như điều đó sẽ không xảy ra".
"Cơn khát" matcha trên toàn cầu: Sức hút không ngừng từ thế hệ người tiêu dùng trẻ và mạng xã hội
Trong khi nguồn cung đang đối mặt với nhiều khó khăn, nhu cầu tiêu thụ matcha trên toàn cầu lại không ngừng tăng vọt trong những năm gần đây. Động lực chính của sự tăng trưởng này đến từ thế hệ Millennials (những người sinh từ năm 1980 đến 1996) và thế hệ Gen Z (sinh từ năm 1997 đến 2012). Đây là những thế hệ người tiêu dùng có ý thức cao về sức khỏe, luôn tích cực tìm kiếm những lựa chọn đồ uống lành mạnh, tự nhiên thay thế cho các loại nước ngọt có đường hay đồ uống công nghiệp khác. Matcha, với những ưu điểm nổi bật như giàu chất chống oxy hóa và hàm lượng caffeine vừa phải giúp tỉnh táo, đã nhanh chóng chinh phục được nhóm khách hàng này. Các quán cà phê thời thượng trên khắp thế giới, từ châu Á, châu Âu đến Bắc Mỹ, đã nhanh chóng đưa matcha vào thực đơn của mình với vô số các biến tấu hấp dẫn như matcha latte, sinh tố matcha, đá xay matcha và nhiều món tráng miệng độc đáo.
Cơn sốt matcha càng trở nên bùng nổ hơn nữa trên các nền tảng mạng xã hội vào mùa thu năm ngoái, đẩy nhu cầu tăng vọt lên một tầm cao mới. Ông Yuki Ishii, người sáng lập của Tealife, một nhà bán buôn trà tại Singapore, cho biết nhu cầu về matcha từ các khách hàng của ông đã tăng gấp 10 lần chỉ trong năm vừa qua và vẫn đang tiếp tục có xu hướng tăng lên. Trong khi đó, nguồn cung từ Nhật Bản ngày càng trở nên khan hiếm. "Tôi gần như luôn ở trong tình trạng hết hàng," ông nói. Tình trạng này nghiêm trọng đến mức một số nhà bán buôn như Tealife đã phải áp dụng chính sách giới hạn số lượng mua hàng đối với các khách hàng của mình để đảm bảo sự phân phối công bằng hơn.
Giá matcha tăng vọt lên mức kỷ lục: "Quý như vàng" không còn là một lời nói quá
Khi nhu cầu vượt xa nguồn cung, việc giá cả tăng vọt là một hệ quả tất yếu. Thị trường trà tencha tại Nhật Bản đã chứng kiến những mức giá cao kỷ lục chưa từng có. Tại một phiên đấu giá quan trọng ở Kyoto vào tháng 5 vừa qua, giá tencha đã chạm mức 8.235 yên cho mỗi kilôgam (tương đương khoảng 57 đô la Mỹ), một mức giá tăng đến 170% so với cùng kỳ năm trước. Con số này đã vượt xa mức kỷ lục được ghi nhận trước đó là 4.862 yên mỗi kilôgam vào năm 2016, theo số liệu từ Hiệp hội Trà Nhật Bản Toàn cầu.
Sự tăng giá này cũng được phản ánh rõ nét qua các số liệu xuất khẩu. Theo dữ liệu từ Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Nhật Bản, kim ngạch xuất khẩu trà xanh của nước này, bao gồm cả matcha, đã tăng 25% về mặt giá trị, đạt 36,4 tỷ yên (khoảng 252 triệu đô la Mỹ) trong năm 2024. Trong khi đó, xét về khối lượng, xuất khẩu trà xanh chỉ tăng 16%. Việc giá trị tăng trưởng nhanh hơn đáng kể so với khối lượng là một minh chứng rõ ràng cho thấy giá bán trung bình của mỗi kilôgam trà đã tăng lên đáng kể. Sự gia tăng này chủ yếu được thúc đẩy bởi nhu cầu ngày càng tăng đối với các loại trà dạng bột như matcha trên thị trường quốc tế.
Trước tình hình hiện tại, các nhà sản xuất tại Nhật Bản đang nỗ lực tìm mọi cách để có thể tăng sản lượng matcha, nhưng tình trạng khan hiếm này được dự báo là khó có thể được giải quyết một cách nhanh chóng trong một sớm một chiều. Theo ông Marc Falzon, những cánh đồng trà mới được trồng cần một khoảng thời gian ít nhất là 5 năm để cây trà có thể phát triển đủ trưởng thành và cho ra những lứa lá đầu tiên có thể thu hoạch được. Điều này có nghĩa là, ngay cả khi các nỗ lực mở rộng diện tích trồng trọt được thực hiện ngay từ bây giờ, thị trường vẫn sẽ phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt nguồn cung trong vài năm tới.
Với những phân tích này, ông Falzon đưa ra một nhận định không mấy lạc quan cho người tiêu dùng: "Tôi dự đoán rằng giá matcha sẽ còn tăng mạnh hơn nữa trong thời gian tới". Cơn bão giá này chắc chắn sẽ tạo ra những tác động không nhỏ đến cả người tiêu dùng cuối cùng, những người sẽ phải trả nhiều tiền hơn cho những ly matcha yêu thích của mình, và cả các doanh nghiệp F&B, những người sẽ phải đối mặt với bài toán khó khăn về việc tìm kiếm nguồn cung ổn định và cân đối chi phí vận hành. Cuộc khủng hoảng cung-cầu trên thị trường matcha hiện nay là một ví dụ điển hình cho thấy biến đổi khí hậu đang có những tác động ngày càng rõ rệt đến chuỗi cung ứng nông sản toàn cầu.
Bảo An