Cầu vượt cung – Matcha trở thành "vàng xanh" mới?
Không phải ngẫu nhiên, matcha trở thành cơn sốt sắp toàn cầu. Với màu xanh mướt đặc trưng, vị thanh đắng nhẹ cùng hậu ngọt tinh tế đã tạo nên sức hấp dẫn riêng biệt, khiến matcha trở thành biểu tượng của sự tinh tế và lối sống lành mạnh. Đặc biệt, matcha nhanh chóng chiếm lĩnh mạng xã hội, trong đó nổi bật là TikTok – nền tảng vốn là “bệ phóng” cho nhiều xu hướng ẩm thực hiện đại. Hàng triệu video chia sẻ công thức làm matcha latte, bánh matcha, kem matcha... liên tục xuất hiện và thu hút hàng trăm triệu lượt xem. Chính làn sóng lan truyền mạnh mẽ này đã đưa matcha vượt khỏi biên giới ẩm thực truyền thống, trở thành một hiện tượng văn hóa đại chúng, đặc biệt trong giới trẻ toàn cầu.
Sự bùng nổ của ngành du lịch Nhật Bản cũng góp phần đẩy nhu cầu tiêu thụ matcha lên cao chưa từng có. Năm 2024, “đất nước mặt trời mọc” ghi nhận gần 37 triệu lượt khách quốc tế, con số kỷ lục, vượt xa mức đỉnh 31,9 triệu lượt trước đại dịch. Du khách không chỉ tìm đến matcha như một phần trong trải nghiệm văn hóa ẩm thực truyền thống, mà còn muốn mang theo hoặc mua làm quà lưu niệm, quà tặng sức khỏe. Lượng tiêu thụ tăng vọt cả trong nước lẫn quốc tế đã khiến nguồn cung matcha nhanh chóng bị đẩy đến ngưỡng quá tải. Nhiều nhà sản xuất lớn buộc phải tạm ngừng hoặc hạn chế phân phối, đẩy thị trường vào tình trạng “cháy hàng” nghiêm trọng, một hệ quả tất yếu của cơn sốt chưa từng có này.
Trước làn sóng tiêu thụ tăng đột biến, ngay cả những thương hiệu matcha danh tiếng lâu đời cũng rơi vào thế bị động. Vào tháng 10/2024, hai nhà sản xuất lớn là Ippodo và Marukyu Koyamaen đã buộc phải lên tiếng, thông báo tạm ngừng hoặc hạn chế phân phối một số dòng sản phẩm do không thể đáp ứng kịp nhu cầu thị trường. Trên website chính thức, Marukyu Koyamaen cho biết: “Chúng tôi đã nhận được lượng đơn đặt hàng vượt xa dự kiến trong thời gian ngắn. Với quy mô và năng lực sản xuất hiện tại, rất tiếc chúng tôi buộc phải giới hạn cung cấp toàn bộ các dòng matcha.” Động thái này càng làm rõ thực trạng: nguồn cung đang dần cạn kiệt khi matcha trở thành “vàng xanh” giữa cơn sốt toàn cầu.
Matcha được chế biến từ tencha – loại lá trà xanh đặc biệt được che bóng cẩn thận nhiều tuần trước khi thu hoạch. Quy trình này giúp tăng hàm lượng diệp lục, làm dịu vị chát và giữ lại tối đa các dưỡng chất, tạo nên vị ngọt thanh tao đặc trưng của matcha. Tuy nhiên, tencha lại chỉ chiếm khoảng 6% tổng sản lượng trà của Nhật Bản, khiến nguồn cung vốn đã khiêm tốn càng trở nên khan hiếm khi nhu cầu toàn cầu bùng nổ.
Bên cạnh đó, biến đổi khí hậu cũng góp phần làm trầm trọng thêm tình hình. Mùa hè năm 2024 được ghi nhận là nóng nhất trong lịch sử Nhật Bản, gây thiệt hại nghiêm trọng cho nhiều vùng trồng trà. Riêng tại Kyoto, địa phương cung cấp khoảng 1/4 sản lượng tencha cả nước trong đợt nắng nóng gay gắt đã khiến năng suất vụ thu hoạch tháng 4–5/2025 sụt giảm mạnh, tạo thêm áp lực lên chuỗi cung ứng vốn đã căng thẳng. “Năm nay tôi chỉ thu được khoảng 1,5 tấn, giảm 25% so với thông thường,” ông Masahiro Yoshida, một nông dân trồng trà ở Kyoto, chia sẻ. “Cây trà bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi nhiệt độ cao.”
Theo Hiệp hội Trà Nhật Bản Toàn cầu, giá tencha vào cuối tháng 4/2025 đã đạt trung bình 8.235 yen/kg, tăng 70% so với cùng kỳ năm trước. Dự báo, đà tăng giá sẽ còn tiếp diễn trong thời gian tới.
"Cốc trà sức khỏe" có đang trở nên xa xỉ?
Không chỉ gây ấn tượng bởi màu sắc bắt mắt và hương vị thanh đắng độc đáo, matcha còn được tôn vinh như một “siêu thực phẩm” với loạt lợi ích cho sức khỏe: giàu chất chống ôxy hóa, hỗ trợ tim mạch, kiểm soát cân nặng và giúp ngăn ngừa nhiều bệnh lý mạn tính. Một số nghiên cứu thậm chí cho thấy matcha có khả năng tăng cường cơ chế bảo vệ tế bào và làm chậm quá trình lão hóa.
Tuy nhiên, khi nguồn cung eo hẹp và giá cả ngày càng leo thang, câu hỏi được đặt ra là: Liệu matcha có còn là thức uống phổ thông dành cho số đông, hay đang dần trở thành món đồ xa xỉ dành riêng cho tầng lớp thượng lưu?
Dù vậy, đằng sau cơn sốt này là một tín hiệu tích cực rằng người tiêu dùng toàn cầu đang dịch chuyển mạnh mẽ về phía những sản phẩm tự nhiên, lành mạnh và mang giá trị văn hóa sâu sắc. Song để làn sóng matcha không chỉ là một trào lưu nhất thời, mà trở thành xu hướng bền vững, Nhật Bản cần nhanh chóng giải bài toán phát triển nông nghiệp thích ứng khí hậu, bảo tồn giống trà quý, và duy trì tinh thần trà đạo truyền thống trong guồng quay hiện đại.