Xáo Tam Phân là loài cây dược liệu quý, phân bố chủ yếu ở khu vực Nam Trung Bộ, đặc biệt tại Khánh Hòa và Ninh Thuận, nơi có khí hậu khô nóng, đất pha cát, điều kiện lý tưởng để cây sinh trưởng tự nhiên. Cây có tên khoa học là Paramignya trimera (Oliv.) Burkill, thuộc họ Cam chanh (Rutaceae). Đây là loại cây gỗ nhỏ dạng dây leo, thân dài trên 4 mét, đường kính khoảng 10 cm, vỏ màu nâu vàng và được bao phủ bởi những gai nhọn dài 7 - 8 cm. Lá cây đơn, dày, mặt lá xanh đậm, bóng nhẹ. Tất cả các bộ phận của cây, từ thân, lá đến rễ, đều chứa tinh dầu thơm dịu, trong đó rễ là phần chứa hàm lượng tinh dầu cao nhất. Cây Xáo Tam Phân có vị đắng pha ngọt, hậu thơm mát, mùi hương nhẹ nhàng, dễ chịu, đặc trưng của một loài dược liệu quý vừa mang sức sống hoang dã, vừa ẩn chứa giá trị y học to lớn.
Xáo Tam Phân là loài cây dược liệu quý, phân bố chủ yếu ở khu vực Nam Trung Bộ
Cơ duyên với cây Xáo Tam Phân (Paramignya trimera) đến với ông Nguyễn Văn Khôn vào năm 2010. Thời điểm đó, giá cây giống Xáo Tam Phân lên tới 500 - 700 nghìn đồng mỗi cây, khiến người dân các tỉnh Nam Trung Bộ đổ xô vào rừng săn tìm để bán cho thương lái. Việc khai thác ồ ạt, không kiểm soát khiến cây dược liệu quý này đứng trước nguy cơ tuyệt diệt.
Ông Nguyễn Văn Khôn và sản phẩm làm từ Xáo Tam Phân
Ông Nguyễn Văn Khôn nhớ lại và chia sẻ: “Tôi khi đó chỉ nghĩ đơn giản là nếu mình không giữ, sau này con cháu sẽ chẳng còn biết đến loài cây quý này nữa. Thế là tôi quyết định mang giống về Đồng Nai để trồng thử với hy vọng là cây có thể bén rễ, sinh cây trên đất này”.
Với niềm đam mê và tinh thần học hỏi không ngừng, ông đã dành nhiều năm nghiên cứu đặc tính sinh học, điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu phù hợp để cây Xáo Tam Phân có thể sinh trưởng tốt. Thành công đầu tiên đến khi cây bén rễ, phát triển xanh tốt trên đất Trảng Bom, mở ra hy vọng cho việc bảo tồn nguyên gen và phát triển dược liệu quý ngay tại miền Đông Nam Bộ.
Sau nhiều năm kiên trì nghiên cứu, ông Nguyễn Văn Khôn cùng các cộng sự đã làm chủ công nghệ nhân giống vô tính bằng phương pháp giâm cành, thay thế cho việc nhân giống bằng hạt vốn hiệu quả thấp và khó kiểm soát. Thành công này không chỉ giúp chủ động nguồn giống sạch bệnh, đồng đều về chất lượng, mà còn bảo tồn được nguồn gen gốc quý hiếm trong bối cảnh Xáo Tam Phân tự nhiên gần như đã bị khai thác cạn kiệt.
“Chúng tôi tự hào vì đã giữ được một loài cây gần như biến mất ngoài tự nhiên. Từ chỗ đi tìm từng rễ cây trong rừng, nay chúng tôi đã có vùng nguyên liệu ổn định, sẵn sàng cung cấp giống, rễ, lá và thân cây để phục vụ sản xuất”, ông Nguyễn Văn Khôn chia sẻ thêm.
Từ mô hình trồng nhỏ lẻ, đến nay Công ty TNHH Dược liệu Tâm Tâm An đã xây dựng được vùng trồng hàng chục héc - ta tại Đồng Nai và liên kết với các hộ nông dân ở Lâm Đồng, Tây Ninh, Khánh Hòa, Phú Yên để hình thành mạng lưới sản xuất - chế biến - tiêu thụ, đảm bảo truy xuất nguồn gốc và tiêu chuẩn an toàn dược liệu.
Từ trải nghiệm của một người nông dân, ông Nguyễn Văn Khôn nhận ra rằng chỉ trồng cây thôi là chưa đủ, muốn cây dược liệu có giá trị bền vững thì phải chế biến sâu và chuẩn hóa theo quy định của Bộ Y tế. Với tầm nhìn đó, ông đã sáng lập Công ty TNHH Dược liệu Tâm Tâm An, định hướng sản xuất các sản phẩm chăm sóc sức khỏe từ Xáo Tam Phân, hướng tới mục tiêu chiếm lĩnh 80% thị trường trà Xáo Tam Phân trong tương lai.
Nhân viên Công ty TNHH Dược liệu Tâm Tâm An chia sẻ về sản phẩm Xáo Tam Phân tại gian hàng Hội chợ Mùa Thu 2025
Hiện nay, công ty đã cho ra đời nhiều dòng sản phẩm đa dạng như trà thảo mộc, viên nang, rượu dược liệu, tất cả đều được chế biến trên dây chuyền đạt chuẩn GMP, đảm bảo an toàn và giữ nguyên hoạt chất thiên nhiên. Sản phẩm trà thảo mộc và viên nang mang thương hiệu Phúc Hưng Long của công ty đã đạt chứng nhận OCOP cấp quốc gia (5*), là một trong những sản phẩm đạt OCOP 5 sao đầu tiên của tỉnh Đồng Nai (cũ).
Các sản phẩm trà dược liệu từ Xáo Tam Phân được trưng bày tại gian hàng của tỉnh Đồng Nai tại Hội chợ mùa Thu năm 2025
Công dụng được công bố từ Bộ Y tế, Xáo tam phân có thành phần dược chất như Flavonoid, saponin, alkaoid và chủ yếu là courmarin và triterpenoid. Flavonoid là dược chất có nhiều tác dụng sinh học, các dẫn xuất của flavonoid là chất chống oxy hóa do đó có khả năng bắt các gốc tự do như Oh, Roo là các yếu tố biến gây biến dị, hủy hoại tế bào, ung thư, tăng nhanh sự lão hóa…. Đồng thời, flavonoid tạo phức với các ion kim loại nên ngăn ngừa các phản ứng oxy hóa, do đó có tác dụng bảo vệ cơ thể, ngăn ngừa xơ vữa động mạch, tai biến, lão hóa, thoái hóa gan, tổn thương do bức xạ. Đây cũng chính là cơ sở khoa học giúp sản phẩm trà Xáo Tam Phân của Tâm Tâm An được đông đảo người tiêu dùng tin tưởng.
Sản phẩm trà dược liệu từ rễ Xáo Tam Phân được trưng bày tại gian hàng Phúc Hưng Long của Công ty TNHH Dược liệu Tâm Tâm An ở Hội chợ Mùa Thu 2025
Với vai trò là Chi hội trưởng Chi hội Nông dân nghề nghiệp trồng cây dược liệu Xáo Tam Phân xã Hưng Thịnh, ông Nguyễn Văn Khôn luôn nỗ lực gắn kết bà con trong mô hình hợp tác, liên kết sản xuất. Đến nay, chi hội đã quy tụ 15 hội viên chính thức và 3 tổ hội liên kết, cùng nhau chia sẻ kỹ thuật trồng, chăm sóc, thu hoạch và tiêu thụ sản phẩm. Mục tiêu của công ty TNHH Dược liệu Tâm Tâm An không chỉ là phát triển kinh tế, mà là mang đến những sản phẩm tốt cho sức khỏe cộng đồng, tạo việc làm ổn định, tăng thu nhập cho người dân và hướng đến sản xuất hữu cơ, bảo vệ môi trường.
Nhờ mô hình này, nhiều hộ dân tại Đồng Nai và các tỉnh lân cận đã có thêm nguồn thu nhập ổn định. Không ít hộ trước đây trồng cây ngắn ngày, hiệu quả thấp, nay đã chuyển sang trồng Xáo Tam Phân, vừa có giá trị kinh tế, vừa góp phần bảo tồn nguồn dược liệu quý của Việt Nam.
Không dừng lại ở việc trồng và chế biến, ông Nguyễn Văn Khôn còn đầu tư mạnh vào nghiên cứu khoa học. Ông đã hợp tác với Tiến sĩ Phạm Đông Phương - Trưởng khoa Dược, Trung tâm Chiết xuất Dược liệu Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh để thực hiện các đề tài nghiên cứu tác dụng chữa ung thư phổi của lá Xáo Tam Phân và xây dựng quy trình tách chiết dược chất courmarin tinh khiết phục vụ điều chế thuốc điều trị ung thư gan.
Những kết quả bước đầu của các đề tài nghiên cứu này mở ra hướng đi mới cho ngành công nghiệp dược liệu Việt Nam, khi những nguyên liệu từng chỉ dùng trong dân gian nay đã có thể được ứng dụng trong y học hiện đại, với quy trình chiết tách và kiểm nghiệm bài bản.
Tại Hội chợ Mùa Thu 2025, gian hàng của Công ty TNHH Dược liệu Tâm Tâm An được thiết kế giản dị nhưng tinh tế, gợi lên màu sắc của đất và thảo mộc. Khách tham quan được trực tiếp thưởng thức trà Xáo Tam Phân, nghe giới thiệu về quy trình sản xuất, công dụng, cũng như hành trình bảo tồn nguồn gen mà công ty đã kiên trì thực hiện hơn một thập kỷ.
Nhiều khách hàng tìm hiểu về sản phẩm của Công ty TNHH Dược liệu Tâm Tâm An tại hội chợ mùa Thu 2025
Những nỗ lực nghiên cứu và phát triển trà Xáo Tam Phân của ông Nguyễn Văn Khôn cũng đã được ghi nhận bằng nhiều danh hiệu cao quý: Huân chương Lao động hạng 3; Nông dân Việt Nam Xuất sắc,… và chứng nhận đạt sản phẩm OCOP Quốc gia 5 sao.
Những nỗ lực nghiên cứu và phát triển trà Xáo Tam Phân của ông Nguyễn Văn Khôn cũng đã được ghi nhận bằng nhiều danh hiệu cao quý: “Nhà Khoa học của Nhà nông 2022”
Nhìn lại chặng đường hơn mười năm, từ những gốc cây Xáo Tam Phân đầu tiên bén rễ nơi đất mới đến sản phẩm trà đạt chuẩn OCOP 5 sao, từ một người nông dân trăn trở trước nguy cơ tuyệt chủng của cây dược liệu quý đến người lãnh đạo doanh nghiệp tiên phong trong lĩnh vực bảo tồn và chế biến sâu dược liệu, đó là một hành trình đầy tâm huyết, trí tuệ và niềm tự hào của ông Nguyễn Văn Khôn.
Trong kế hoạch phát triển giai đoạn 2025 - 2030, Công ty TNHH Dược liệu Tâm Tâm An định hướng mở rộng vùng nguyên liệu, đầu tư dây chuyền sản xuất tự động hóa đạt chuẩn quốc tế, hướng đến xuất khẩu sản phẩm trà và viên nang Xáo Tam Phân sang các thị trường tiềm năng như Nhật Bản và Hàn Quốc. Song song với đó, công ty đang phát triển kênh bán hàng trực tuyến, liên kết đại lý phân phối độc quyền và đội ngũ cộng tác viên nhằm đưa sản phẩm đến gần hơn với người tiêu dùng cả nước. Những bước đi ấy cho thấy khát vọng lớn của một doanh nghiệp Việt Nam trẻ, năng động nhưng luôn gắn bó với cội nguồn tự nhiên và giá trị nhân văn sâu sắc.
Trong không khí sôi động của Hội chợ Mùa Thu 2025, giữa muôn sắc hương của hàng trăm sản phẩm nông nghiệp - dược liệu đến từ khắp mọi miền đất nước, gian hàng của Công ty TNHH Dược liệu Tâm Tâm An vẫn giữ cho mình một nét riêng đầy cuốn hút. Mùi hương thanh dịu của trà rễ Xáo Tam Phân lan tỏa nhẹ trong không gian, thu hút bước chân người tham quan dừng lại, thưởng thức và lắng nghe câu chuyện chân thực về hành trình gìn giữ, bảo tồn và phát triển loài cây dược liệu quý này.
Mỗi chén trà là kết tinh của tâm huyết, của niềm tin và khát vọng mà ông Nguyễn Văn Khôn cùng tập thể Tâm Tâm An đã dành trọn hơn một thập kỷ để vun trồng - từ những rễ cây nhỏ bé nơi đất Đồng Nai đến những sản phẩm mang tầm quốc gia, góp phần khẳng định giá trị dược liệu Việt trên thị trường.
Hội chợ Mùa Thu 2025 vẫn đang tiếp tục diễn ra đến ngày 4/11/2025 và gian hàng của Công ty TNHH Dược liệu Tâm Tâm An tại sảnh 5 Trung tâm triển lãm quốc gia Đông Anh luôn rộng mở đón chào quý khách ghé thăm, thưởng trà, giao lưu và cùng lan tỏa tình yêu dành cho cây dược liệu Xáo Tam Phân - món quà thiên nhiên quý báu của đất Việt. Hãy đến, để cảm nhận một tách trà an lành, để thấy rằng, khi làm bằng cả trái tim, cây sẽ nở hoa và tâm sẽ được an.
Xuân Thanh