Trong các môn khoa học xã hội ở trường phổ thông, lịch sử thường chưa phải là lựa chọn hấp dẫn với phần đông học sinh. Rất nhiều lý giải đã được đưa ra: kiến thức nhiều, khái niệm trừu tượng, phương pháp dạy học còn nặng về ghi nhớ… khiến không ít giáo viên lúng túng khi muốn thực hiện thật tốt lời căn dặn giản dị mà sâu sắc của Bác Hồ: “Dân ta phải biết sử ta. Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam”.
Ảnh minh họa
So với nhiều loại hình nghệ thuật khác, điện ảnh có lợi thế đặc biệt trong việc truyền tải những câu chuyện lịch sử vốn khô khan thành hình tượng sinh động, dễ cảm nhận. Từ việc học qua sách giáo khoa, tài liệu hay báo chí vốn thiên về tư duy khái quát, người xem có thể tiếp cận lịch sử dưới nhiều hình thức sáng tạo: tham quan di tích, gặp gỡ nhân chứng, giao lưu với nhà văn, nhà nghiên cứu; và nổi bật hơn cả là thưởng thức những bộ phim được dàn dựng ở trình độ cao, giàu sức gợi.
Vài năm trở lại đây, điện ảnh Việt có nhiều tín hiệu tích cực. Một số phim thu hút lượng lớn khán giả đều khai thác chất liệu lịch sử hiện đại, phản ánh những chặng đường đấu tranh của dân tộc. Khi quá khứ được “trực quan hóa” bằng ngôn ngữ hình ảnh, nghệ thuật điện ảnh giúp người xem tiếp nhận lịch sử một cách tự nhiên, đa chiều và gần gũi hơn.
Là một quốc gia có lịch sử lâu dài với nhiều giai đoạn biến động, các tác phẩm về đề tài truyền thống, văn hóa hay những dấu mốc trọng đại luôn có sức hút riêng. Dẫu vậy, việc xây dựng phim về giai đoạn cổ – trung – cận đại vẫn còn hạn chế, ngay cả nhiều bộ môn nghệ thuật khác cũng gặp không ít thách thức khi muốn tái hiện sống động bối cảnh quá khứ xa xưa. Ngược lại, lịch sử hiện đại với nguồn tư liệu phong phú hơn đang được tiếp cận rộng rãi nhờ sự hỗ trợ mạnh mẽ của công nghệ, của điện ảnh và của nhiều loại hình nghệ thuật đương đại.
Không ít tác phẩm văn học giá trị đã được độc giả đón nhận, trong đó nổi bật là 14 tác phẩm tiêu biểu được tôn vinh gần đây. Một số trong đó trở thành chất liệu cho điện ảnh, để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng khán giả như Thời xa vắng, Mùa lá rụng trong vườn, Cánh đồng bất tận… Thoát khỏi lối học thuộc lòng máy móc, khán giả đặc biệt là giới trẻ, tiếp cận lịch sử một cách nhẹ nhàng hơn qua các bộ phim như Mưa đỏ, Địa đạo – Mặt trời trong bóng tối và nhiều tác phẩm kinh điển: Cánh đồng hoang, Chị Tư Hậu, Anh Trỗi, Đất rừng Phương Nam, Hà Nội trong mắt ai, Hà Nội – Điện Biên Phủ trên không…
Nhiều nhà văn và nhà phê bình bày tỏ xúc động khi chứng kiến những tác phẩm văn học được vinh danh trong danh sách 50 tác phẩm văn học – nghệ thuật biểu diễn tiêu biểu của giai đoạn sau thống nhất đất nước. Những tác phẩm ấy không chỉ có giá trị nghệ thuật, mà còn gợi mở nhiều ý tưởng cho người làm giáo dục về phương pháp nuôi dưỡng tình yêu lịch sử cho thế hệ trẻ hôm nay.
VĂN HÙNG