Đền Hùng – không gian linh thiêng của đạo lý uống nước nhớ nguồn
Theo dòng lịch sử dân tộc, Đền Hùng được hình thành và gìn giữ như một không gian linh thiêng, nơi con cháu Lạc Hồng hướng về tổ tiên với lòng thành kính và tri ân. Trải qua mấy nghìn năm, từ thời phong kiến đến hiện đại, các triều đại và nhân dân cả nước luôn coi việc bảo tồn, tôn tạo Đền Hùng là trách nhiệm thiêng liêng, gắn với đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” – giá trị cốt lõi trong văn hóa Việt Nam.
Quần thể Khu Di tích lịch sử Đền Hùng là sự kết hợp hài hòa giữa cảnh quan thiên nhiên và hệ thống công trình thờ tự có giá trị đặc biệt. Các di tích tiêu biểu như Đền Hạ, Chùa Thiên Quang, Đền Trung, Đền Thượng, Lăng Hùng Vương, Đền Giếng cùng hệ thống đền thờ Quốc Tổ Lạc Long Quân, Tổ Mẫu Âu Cơ đã tạo nên một không gian thờ tự liên hoàn, phản ánh đầy đủ tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên và cội nguồn dân tộc. Mỗi công trình không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn lưu giữ những lớp trầm tích lịch sử, gắn với truyền thuyết và ký ức cộng đồng về thời đại Hùng Vương.
Đền Hùng vì thế không chỉ là điểm đến của các hoạt động hành hương, lễ bái mà còn là nơi hội tụ tinh thần đại đoàn kết của cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Trong tâm thức người Việt, dù ở bất cứ vùng miền nào, ngày Giỗ Tổ Hùng Vương đều là dịp để hướng về Đất Tổ, cùng chung một niềm tri ân đối với tổ tiên đã đặt nền móng cho sự hình thành quốc gia, dân tộc.
Giá trị lịch sử, sinh thái và không gian văn hóa Đất Tổ
Bên cạnh giá trị tín ngưỡng, Khu Di tích lịch sử Đền Hùng còn là nơi lưu giữ những dấu tích quan trọng của thời kỳ đầu dựng nước. Các truyền thuyết lịch sử, di chỉ khảo cổ cùng hệ thống hiện vật được phát hiện và nghiên cứu đã góp phần làm rõ hơn bức tranh về thời đại Hùng Vương – giai đoạn nền tảng trong tiến trình hình thành văn hóa Việt Nam. Bảo tàng Hùng Vương, với hàng nghìn hiện vật và tư liệu khoa học được sưu tầm, trưng bày, đóng vai trò quan trọng trong việc giới thiệu, giáo dục lịch sử và truyền thống cho các thế hệ hôm nay và mai sau.
Không gian Đền Hùng còn được bao bọc bởi hệ sinh thái rừng đặc trưng của vùng trung du Bắc Bộ. Năm 2002, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 89/2002/QĐ-TTg về việc thành lập Khu rừng Quốc gia Đền Hùng với diện tích 538 ha. Việc hình thành khu rừng này không chỉ nhằm phục hồi và phát triển hệ sinh thái rừng tự nhiên bằng các loài cây bản địa, mà còn góp phần bảo tồn cảnh quan, tôn tạo và nâng cao giá trị tổng thể của quần thể di tích lịch sử, văn hóa Đền Hùng.
Khu rừng Quốc gia Đền Hùng hiện là nơi cư trú của hệ động, thực vật phong phú với hàng trăm loài, trong đó có nhiều loài quý hiếm được ghi tên trong Sách đỏ. Sự hiện diện của không gian sinh thái này giúp Đền Hùng không chỉ là một khu di tích lịch sử, văn hóa mà còn là một quần thể cảnh quan hài hòa, nơi con người có thể cảm nhận rõ nét mối quan hệ gắn bó giữa thiên nhiên và đời sống tinh thần.
Giá trị tổng hợp ấy đã tạo nên nền tảng vững chắc để Đền Hùng phát triển theo hướng du lịch văn hóa, tâm linh gắn với sinh thái, vừa bảo tồn di sản vừa đáp ứng nhu cầu trải nghiệm ngày càng đa dạng của du khách.
Đền Hùng trong các sự kiện trọng đại và tầm nhìn phát triển của Phú Thọ
Không chỉ hiện diện trong đời sống tâm linh của nhân dân, Đền Hùng còn giữ vai trò đặc biệt trong các sự kiện chính trị, văn hóa quan trọng của tỉnh Phú Thọ. Trong khuôn khổ Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Phú Thọ lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 – 2030, Khu Di tích lịch sử Đền Hùng đã được lựa chọn là địa điểm tổ chức hoạt động tri ân mang ý nghĩa sâu sắc.
Sáng ngày 29 tháng 9 năm 2025, trước khi chính thức bước vào Phiên trù bị của Đại hội, các đồng chí Ủy viên Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh đã thực hiện nghi thức dâng hương tại Đền Hùng và viếng Đài tưởng niệm các Anh hùng liệt sỹ tỉnh. Hoạt động này không chỉ thể hiện sự tôn kính đối với tổ tiên và các thế hệ đi trước, mà còn khẳng định việc kế thừa và phát huy truyền thống “Uống nước nhớ nguồn” trong quá trình lãnh đạo, xây dựng và phát triển địa phương.
Vị thế của Đền Hùng và truyền thống văn hóa vùng Đất Tổ cũng được nhấn mạnh rõ nét trong các văn kiện quan trọng của Đại hội. Chủ đề Đại hội đề cao việc phát huy sức mạnh đoàn kết, gắn kết chặt chẽ giữa truyền thống văn hóa cội nguồn với mục tiêu phát triển kinh tế xã hội. Đây không chỉ là định hướng mang tính biểu tượng, mà còn thể hiện cách tiếp cận phát triển bền vững, trong đó di sản văn hóa được xem là nguồn lực quan trọng.
Tầm nhìn đến năm 2030, tỉnh Phú Thọ xác định trở thành trung tâm tổ chức các lễ hội văn hóa lớn gắn với cội nguồn dân tộc. Trong chiến lược này, Khu Di tích lịch sử Đền Hùng giữ vai trò trụ cột, vừa là không gian tổ chức các hoạt động văn hóa – tín ngưỡng quy mô lớn, vừa là biểu tượng kết nối quá khứ với hiện tại và tương lai. Việc đặt Đền Hùng ở vị trí trung tâm trong định hướng phát triển cho thấy sự nhất quán của tỉnh Phú Thọ trong việc gắn bảo tồn di sản với phát triển kinh tế xã hội.
Giá trị di sản và tiềm năng phát triển du lịch tâm linh
Một dấu mốc quan trọng trong hành trình khẳng định giá trị của Đền Hùng là việc UNESCO chính thức ghi danh “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ” là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2012. Sự ghi danh này không chỉ là sự công nhận của cộng đồng quốc tế đối với một di sản độc đáo, mà còn góp phần nâng cao nhận thức về sức sống của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên trong đời sống tinh thần của người Việt.
Từ đó đến nay, Đền Hùng không chỉ là điểm đến của người dân trong nước mà còn thu hút sự quan tâm của bạn bè quốc tế. Các hoạt động hành hương, lễ hội, tham quan, nghiên cứu văn hóa lịch sử đã góp phần đưa hình ảnh Đất Tổ lan tỏa rộng rãi hơn, đồng thời mở ra nhiều cơ hội cho phát triển du lịch tâm linh gắn với giáo dục truyền thống và trải nghiệm văn hóa.
Có thể khẳng định, Khu Di tích lịch sử Đền Hùng cùng Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là những di sản có giá trị đặc biệt to lớn, không chỉ về mặt lịch sử và văn hóa mà còn về phương diện tinh thần và phát triển. Trong bối cảnh hiện nay, việc tiếp tục bảo tồn, phát huy giá trị của Đền Hùng một cách hài hòa và bền vững sẽ góp phần quan trọng vào việc xây dựng Phú Thọ trở thành trung tâm văn hóa cội nguồn của cả nước, đồng thời khẳng định vị thế của Đền Hùng như một “điểm son” không thể thay thế trong đời sống tinh thần của dân tộc Việt Nam.
Thanh Phong - Lê Hải