Đồng bào Mông ở Sín Chải thu hái chè.
Rừng chè cổ thụ “kho báu” của người dân Tủa Chùa
Tủa Chùa (Điện Biên) hiện có 7 dân tộc sinh sống, gồm: Mông, Thái, Kinh, Khơ Mú, Dao, Hoa, Phù Lá. Trong đó dân tộc Mông chiếm 73%. Nằm ở độ cao hơn 1.400 m so với mực nước biển, xã Sín Chải, huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên là vùng cao nguyên với thời tiết mát mẻ quanh năm. Chính điều kiện khí hậu đặc biệt cùng thổ nhưỡng thích hợp đã giúp cây chè Shan tuyết sinh trưởng và gắn bó hàng trăm năm nay với mảnh đất này.
Tủa Chùa hiện có gần 600 ha chè, trong đó có khoảng 30 ha với hơn 10.000 cây chè Shan Tuyết cổ thụ hàng trăm năm tuổi, được trồng tập trung tại các xã: Tả Phìn, Sính Phình, Tả Sìn Thàng và Sín Chải.
Chè Shan tuyết ở Tủa Chùa là loại cây thân gỗ cổ thụ, thân to, cây to nhất có đường kính hơn 2,5m, cao hơn chục mét, mọc san sát nhau như rừng cây cổ thụ. Những cây chè cổ thụ ở Tủa Chùa có tuổi đời hàng trăm năm. Chè Shan tuyết cổ thụ Tủa Chùa có búp to màu trắng xám, dưới lá chè có phủ một lớp lông tơ mịn màu trắng nên người dân gọi là chè tuyết. Vào mùa đông, những thân cây chè khẳng khiu, chống chọi lại cái lạnh, sương muối và băng giá. Nhưng khi mùa xuân đến, những cơn mưa xuân và nắng ấm đã tiếp thêm sức sống mãnh liệt cho chè đâm chồi, nảy mầm mang đến một mùa bội thu.
Không giống các loại chè khác, để hái được chè Shan tuyết cổ thụ, người hái phải dùng thang trèo lên thân cao. Đến Tủa Chùa trong quãng thời gian từ tháng 3 đến tháng 10, ngoài tham quan, khám phá những phong cảnh còn nguyên nét hoang sơ của thiên nhiên, du khách còn có cơ hội được trải nghiệm thu hoạch hái chè cây cao cổ thụ. Đó là khung cảnh những người phụ nữ trong bộ trang phục dân tộc Mông truyền thống rực rỡ sắc màu, lưng đeo lu cở treo lên những cây chè cao hơn chục mét để thu hái.
Giống chè cổ thụ này, mỗi một lần thu hoạch, mỗi cây cho khoảng 16kg chè búp tươi. Sau khi sơ chế biến thu được 3kg chè khô. Nếu được chăm sóc tốt, vườn chè Shan tuyết cổ thụ mỗi năm có thể thu hái từ 4 đến 5 lần búp tươi, sản lượng có thể lên tới 1 tấn chè khô/năm.
Đồng bào dân tộc H’Mông xã Sín Chải thu hái chè cây cao.
Chè Shan tuyết Tủa Chùa có hương thơm đặc trưng, màu nước vàng óng ánh, trà mới uống có vị hơi đắng chát của mùi lá cây rừng lâu năm. Nhưng sau khi uống thì lại có vị ngọt đặc biệt lưu lại nơi đầu lưỡi. Đặc biệt, chè Shan tuyết Tủa Chùa khi pha phải dùng nước mưa mới đúng vị của thiên nhiên.
Được đồng bào dân tộc Mông thu hái thủ công, không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật nên chè Shan Tuyết có chất lượng sạch, an toàn, màu nước vàng óng, vị ngọt đắng đặc biệt và được bán với giá khá cao: chè tươi từ 12.000 - 15.000 đồng/kg; chè khô từ 200.000 - 500.000 đồng/kg.
Đánh thức tiềm năng
Để từng bước đưa cây chè trở thành cây công nghiệp chủ lực, từ năm 2019, huyện Tủa Chùa đã chú trọng phát triển, chuẩn hóa sản phẩm chè với mô hình liên kết sản xuất theo chuỗi. Bên cạnh đó, huyện Tủa Chùa đã hỗ trợ xây dựng, phát triển sản phẩm chè an toàn theo Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) như hỗ trợ bao bì, in tem, thiết kế mẫu mã sản phẩm.
Với 8.400 cây chè cổ thụ, chiếm khoảng trên 30ha, huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên được đánh giá là nơi còn mật độ cây tập trung lớn so với các tỉnh trong cả nước. Trong đó, riêng 4 xã phía Bắc: Tả Sìn Thàng, Sín Chải, Lao Xả Phình và Tả Phìn đã có khoảng 7.200 cây. Ở Tủa Chùa hầu như nhà nào cũng có chè, nhà ít vài cây, nhà nhiều đến vài chục cây thậm chí có gia đình có đến cả trăm cây tạo nguồn kinh tế, mang lại cuộc sống ấm no cho người dân.
Để hái chè người dân phải bắc thang trèo lên cây.
Gia đình ông Hạng A Chứ hiện đang sở hữu nhiều cây chè cổ thụ nhất huyện Tủa Chùa.
Ông Hạng A Chứ chia sẻ: "Giống chè cổ thụ này, mỗi một lần thu, mỗi cây cho khoảng 16kg chè búp tươi. Sau khi sơ chế biến thu được 3kg chè khô. Nếu được chăm sóc tốt, vườn chè Shan tuyết cổ thụ mỗi năm có thể thu hái từ 4 đến 5 lần búp tươi, sản lượng có thể lên tới 1 tấn chè khô/năm. Với giá 300 nghìn đồng/kg chè khô, mỗi năm sau khi trừ chi phí nhân công thu hái, nhà tôi thu về trên 200 triệu đồng".
Mùa thu hái chè, các hộ dân trong vùng phải bắc thang, leo dây để thu hoạch. Từ chỗ không chăm sóc, vun bón nhưng được hướng dẫn, giờ đây các gia đình có chè đã tiến hành bón phân cho chè theo đúng quy trình kỹ thuật. Điều đặc biệt tạo thương hiệu chè Shan tuyết cổ thụ Tủa Chùa khác biệt với các loại chè cổ thụ nổi tiếng khác chính là việc người dân không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật để phòng trừ sâu, kích thích chồi non phát triển.
Chè sau khi thu hái, sao khô, khi pha vẫn giữ được màu xanh tự nhiên, lúc đầu uống có vị chát đậm đà, sau lại có vị ngọt đượm. Đặc biệt, cây chè ở Tủa Chùa càng già thì càng cho nhiều búp có vị đanh, hương vị càng đậm đà. Đặc biệt, quyện trong hương trà có cả mùi thơm của cây cỏ núi rừng, pha chút đắng nhè nhẹ ví như cuộc sống của đồng bào Mông trên vùng đất gian khó Tủa Chùa.
Đến nay, các sản phẩm chè đã được chứng nhận theo chuỗi cung ứng sản phẩm an toàn. Hiện có 2 chuỗi sản phẩm chè Shan tuyết cổ thụ thuộc 2 doanh nghiệp Công ty Trà Phan Nhất và Công ty TNHH Hương Linh liên kết với các các hộ dân thu hái chè; được công bố tiêu chuẩn đảm bảo, có tem truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Đặc biệt năm 2019 có 70ha chè cây cao cổ thụ của Công ty TNHH Hương Linh tỉnh Điện Biên được chứng nhận là vùng chè nguyên liệu đạt tiêu chuẩn hữu cơ.
Xã Sín Chải, huyện Tủa Chùa có gần 4.000 cây chè Shan tuyết cổ thụ.
Huyện cũng tập trung vào việc giới thiệu, quảng bá sản phẩm qua các kênh hội chợ thương mại trên địa bàn huyện, tỉnh và các tỉnh lân cận; quảng cáo giới thiệu trên các phương tiện thông tin đại chúng. Qua đó, tạo điều kiện để các sản phẩm từ chè Shan tuyết của Tủa Chùa được đến với nhiều địa phương trong cả nước cũng như quốc tế.
Bà Vũ Ngọc Ánh, Phó trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Tủa Chùa khẳng định: Cây chè ngày càng mang lại lợi ích cho bà con trên địa bàn từ nhiều năm nay. Bên cạnh việc phối hợp, hướng dẫn kỹ thật, tuyên truyền vận động người dân chăm sóc bảo vệ, thu hái và trồng mới thêm chè cây cao để phát triển kinh tế, đưa cây chè thành cây nông nghiệp mũi nhọn, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện chú trọng xây dựng thương hiệu chè shan tuyết Tủa Chùa với các sản phẩm đặc trưng, đạt chuẩn OCOP như: Trà xanh Shan tuyết Sính Phình; Trà xanh Shan tuyết cổ thụ Tủa Chùa; Bạch trà Shan tuyết cổ thụ Tủa Chùa…
Bằng quyết tâm của chính quyền và đồng bào Mông trên đất Tủa Chùa, tin rằng hương chè Shan tuyết sẽ còn vươn xa; không chỉ bằng khai thác giá trị của cây chè cổ thụ qua việc sản xuất, chế biến và bán sản phẩm chè, mà còn hướng đến khai thác tiềm năng du lịch từ hoạt động trải nghiệm, khám phá vùng chè cổ thụ, khám phá vẻ đẹp hoang sơ của thiên nhiên và những nét văn hóa độc đáo của đồng bào Mông nơi đây.
Lãnh đạo tỉnh Điện Biên, đại diện Hội Bảo vệ thiên nhiên và Môi trường Việt Nam cùng nhân dân xã Sín Chải, huyện Tủa Chùa gắn biển bia bảng Cây di sản Việt Nam tại thôn Hấu Chua.
Sự kiện Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam mới công nhận quần thể 100 cây chè Shan tuyết cổ thụ Tủa Chùa là Cây di sản Việt Nam đã mở ra điều kiện lý tưởng cho địa phương phát triển du lịch trải nghiệm, du lịch khám phá, nâng tầm giá trị và thương hiệu cho cây chè nơi đây.
Quần thể chè Shan tuyết cổ thụ tại thôn Sín Chải và Hấu Chua, xã Sín Chải, huyện Tủa Chùa mọc tự nhiên trên các dãy núi đá cao quanh năm sương mù mây phủ; nhiều cây có đường kính gốc từ 0,8-1,2m, nằm ở độ cao trên 1.800m so với mực nước biển. Có những cây chè tuổi đời hàng trăm năm, gắn bó với nhiều gia đình, nhiều dòng họ và nhiều đời người. Với đồng bào dân tộc Mông nơi đây thì chè Shan luôn được coi là quà tặng quý hiếm mà thiên nhiên ban tặng, là tài sản truyền đời mà cha ông trân quý để lại cho thế hệ mai sau.
PHI LONG/VPTB