Từ giọt ngọc thiên nhiên đến biểu tượng văn hóa trà Nhật
Gyokuro, nghĩa là “Ngọc Lộ”, là một trong những dòng trà xanh cao cấp nhất của Nhật Bản, nổi bật bởi màu nước xanh ngọc, vị ngọt umami đặc trưng và quy trình sản xuất đầy công phu. Tên gọi này xuất phát từ hình ảnh những giọt sương sớm tinh khiết đọng trên lá trà non - một sự ví von đầy thi vị cho sự thuần khiết và quý giá của loại trà này.
Gyokuro ra đời vào năm 1835 tại khu vực Uji - Kyoto, bởi Yamamoto Kahei VI, một thương nhân trà nổi tiếng lúc bấy giờ. Ban đầu, ông thử nghiệm phương pháp che nắng (oishita saibai) cho cây trà trước khi thu hái, và kết quả là hương vị trà trở nên đậm đà, ngọt hậu hơn hẳn so với các loại trà thông thường. Kỹ thuật này sau đó được hoàn thiện và trở thành tiêu chuẩn trong sản xuất Gyokuro. Những vùng trồng trà danh tiếng như Uji (Kyoto), Yame (Fukuoka) và Asahina (Shizuoka) từ đó nổi lên như những cái nôi của dòng trà cao cấp này.
Trong văn hóa Nhật Bản, Gyokuro không đơn thuần là một loại đồ uống mà còn là hiện thân của tinh thần “wabi-sabi” – vẻ đẹp của sự giản dị, sâu lắng và tôn trọng quy luật tự nhiên. Gyokuro thường xuất hiện trong các buổi trà đạo (sadō) như một phần của trải nghiệm thiền định, nơi người thưởng trà tạm rời khỏi thế giới ồn ào để đắm mình vào không gian tĩnh lặng, từ tốn. Cách pha trà Gyokuro cũng yêu cầu sự chăm chút đặc biệt - nước pha phải ở nhiệt độ thấp, thời gian ngâm lâu hơn và lượng nước ít hơn, tạo ra thứ nước trà đậm vị nhưng thanh thoát.
Không chỉ giữ vị trí quan trọng trong nghệ thuật trà đạo, Gyokuro còn trở thành biểu tượng của gu thưởng trà cao cấp trong xã hội Nhật. Việc dâng tặng hoặc thưởng thức Gyokuro thường gắn liền với sự trang trọng, tri ân và những dịp đặc biệt, góp phần làm nên giá trị văn hóa và tinh thần cho loại trà này trong đời sống người Nhật xưa và nay.
Nghệ thuật tạo nên hương vị Umami đặc biệt
Một trong những yếu tố khiến Gyokuro khác biệt so với phần lớn các loại trà xanh khác chính là phương pháp canh tác và chế biến đầy tinh tế. Khoảng ba đến bốn tuần trước khi thu hoạch, cây trà được che phủ bằng những tấm bạt hoặc giàn tre, giúp giảm ánh sáng mặt trời trực tiếp. Quá trình “ngủ trong bóng râm” này kích thích lá trà sản sinh nhiều L-theanine – hợp chất giúp tạo vị ngọt thanh, béo nhẹ và giảm bớt vị đắng do catechin. Nhờ vậy, Gyokuro mang trong mình hương vị umami đậm sâu – thứ vị đặc trưng thường chỉ xuất hiện trong ẩm thực Nhật cao cấp.
Sau khi thu hái - thường vào đầu tháng 5, chỉ những búp non nhất mới được lựa chọn. Toàn bộ quy trình hấp, sấy và cuộn lá đều được thực hiện một cách cẩn thận để giữ nguyên màu sắc xanh ngọc và cấu trúc lá cuộn đều. Mỗi tách Gyokuro là kết quả của sự chỉn chu đến từng chi tiết, từ cách trồng cho đến khâu pha chế.
Đặc biệt, thưởng trà Gyokuro không giống như uống một loại trà thông thường. Nước pha trà cần ở mức nhiệt thấp, chỉ khoảng 50–60°C, để không làm mất đi những hợp chất umami quý giá. Thời gian ngâm dài hơn, khoảng 2–3 phút, và lượng nước ít hơn – chỉ vừa đủ cho một tách nhỏ. Người Nhật thường uống chậm rãi từng ngụm nhỏ, để cảm nhận lớp vị đầu ngọt thanh, lớp giữa đầy đặn và hậu vị kéo dài, để lại cảm giác tĩnh lặng như thiền.
Không chỉ giữ vị trí quan trọng trong nghệ thuật trà đạo, Gyokuro còn trở thành biểu tượng của gu thưởng trà cao cấp trong xã hội Nhật. Việc dâng tặng hoặc thưởng thức Gyokuro thường gắn liền với sự trang trọng, tri ân và những dịp đặc biệt, góp phần làm nên giá trị văn hóa và tinh thần cho loại trà này trong đời sống người Nhật xưa và nay.
Thị trường và giá cả hiện nay
Với quy trình sản xuất thủ công, cầu kỳ và sản lượng hạn chế, Gyokuro là một trong những loại trà xanh đắt đỏ nhất của Nhật Bản. Giá bán thường dao động từ 30 USD đến hơn 100 USD cho mỗi 100g, tùy thuộc vào vùng trồng, chất lượng lá, kỹ thuật che nắng cũng như thời điểm thu hái. Những dòng Gyokuro đến từ các vùng nổi tiếng như Uji (Kyoto), Yame (Fukuoka) hay Asahina (Shizuoka) luôn được giới yêu trà săn đón và sẵn sàng trả giá cao để sở hữu.
Dù không phổ biến rộng rãi như Matcha trong ngành F&B toàn cầu, Gyokuro vẫn có chỗ đứng vững chắc trong cộng đồng những người thưởng trà tinh tế và các nhà hàng Nhật Bản cao cấp. Tại Việt Nam, loại trà này đang dần được biết đến nhiều hơn, đặc biệt trong giới trẻ yêu văn hóa Nhật hoặc những ai tìm kiếm trải nghiệm trà đạo sâu sắc. Một số quán trà hiện đại tại Hà Nội và TP.HCM đã bắt đầu đưa Gyokuro vào thực đơn, cho thấy tín hiệu tích cực của thị trường nội địa đối với dòng trà cao cấp này.
Gyokuro không chỉ là một loại trà, mà còn là biểu tượng của sự tinh tế trong văn hóa Nhật Bản. Từ cách trồng, thu hái cho đến cách pha chế và thưởng thức, mỗi bước đều thể hiện triết lý tôn trọng thiên nhiên và giá trị tĩnh lặng trong đời sống tinh thần người Nhật. Dù có giá thành cao và chưa phổ biến đại trà, Gyokuro vẫn giữ được vị trí đặc biệt trong lòng những người yêu trà, và đang từng bước lan tỏa tại Việt Nam như một biểu tượng của trải nghiệm trà đạo đích thực.
Thủy Linh