Trong ký ức của nhiều thế hệ người Việt, chè Thái Nguyên luôn hiện lên như một biểu tượng của sự tinh tế: hương cốm non nhè nhẹ, vị chát thơm dịu đầu lưỡi và hậu ngọt sâu kéo dài. Nhưng giữa thời đại mà nông nghiệp đang chịu sức ép cạnh tranh toàn cầu, câu chuyện của những búp chè xanh mướt ở vùng đất trung du này không còn được kể theo lối cũ. Thay vì chỉ dựa vào kinh nghiệm gia truyền, người dân Thái Nguyên đang từng ngày làm mới nghề chè bằng khoa học, sáng tạo và công nghệ số, để giữ lại những giá trị truyền thống, đồng thời mở ra một chương mới cho thương hiệu “đệ nhất danh trà”.
Người trồng chè Thái Nguyên đang đổi mới sản phẩm bằng kỹ thuật hiện đại, canh tác hữu cơ và gắn kết du lịch trải nghiệm với thương mại điện tử.
Ở vùng trà nổi tiếng Tân Cương, nơi có hơn 600 ha chè truyền thống, sự đổi mới bắt đầu từ những điều căn bản nhất: từ cách chọn giống, chăm sóc đến tiêu chuẩn sản xuất. Người dân không còn chỉ “nghe đất nói” như thời cha ông, mà áp dụng VietGAP, hữu cơ, các quy trình kiểm soát dinh dưỡng và phòng trừ sâu bệnh hiện đại. Cách làm đó không làm mất đi hương vị đặc trưng mà trái lại, tạo điều kiện để giống chè cổ, chè trung du và các giống cành năng suất cao phát huy đầy đủ phẩm chất. Nhờ vậy, những mẻ trà tôm nõn, trà đinh trứ danh vẫn giữ được sắc xanh và hương cốm quen thuộc nhưng đạt độ sạch và ổn định cao hơn.
Nếu như trước đây, nghề trà gắn liền với hình ảnh những đôi tay khéo léo của các bà, các mẹ, thì nay, tinh thần ấy vẫn được duy trì nhưng dựa trên nền tảng khoa học. Ông Lê Quang Nghìn ở xóm Hồng Thái 2 là minh chứng sống động. Trên nương chè trung du cổ hơn 50 năm tuổi, ông vẫn đều tay hái từng búp như một nghi thức thiêng liêng. Nhưng sự tỉ mỉ ấy được hỗ trợ bởi kỹ thuật canh tác hữu cơ, quy trình kiểm soát chất lượng. Nhờ đó, trà của gia đình ông có giá trị cao, khoảng 600.000 đồng/kg, mang lại thu nhập ổn định và góp phần gìn giữ hồn trà cổ, thứ tài sản vô hình mà gia đình ông đã gìn giữ suốt 5 đời.
Giới thiệu văn hóa uống trà đến du khách tại HTX Mây Sườn Đông.
Đổi mới ở Thái Nguyên không chỉ diễn ra trên ruộng nương, mà còn rõ nét trong cách người dân kể câu chuyện chè với du khách. Tại HTX Trà và Du lịch cộng đồng Tiến Yên, những đồi chè rộng gần 3 ha trở thành không gian trải nghiệm văn hóa độc đáo. Du khách được trực tiếp hái búp, sao chè, tráng ly, thưởng trà ngay giữa làn gió mát từ triền đồi. Chỉ sau vài tháng hoạt động, mô hình này đã thu hút khoảng 3.000 lượt khách mỗi tháng. Điều thu hút nhất không chỉ là ly trà thơm nóng, mà là cảm giác được “chạm” vào đời sống của người trồng chè, nơi con người và thiên nhiên gắn bó theo nhịp điệu rất riêng.
Tương tự, ở La Bằng một vùng chè nằm dưới chân dãy Tam Đảo, người dân cũng đang kể câu chuyện chè theo cách khác. Sự kết hợp giữa chè hữu cơ, cảnh quan sinh thái và văn hóa bản địa tạo thành hành trình mà nhiều du khách yêu thích: khám phá Suối Kẹm, Cửa Tử, rồi thưởng những mẻ bạch trà, hồng trà được chế biến theo công nghệ mới, những loại trà nhẹ cafein, phù hợp cho người muốn uống trà ngay cả vào buổi tối. Đây là kết quả của tư duy sáng tạo: thay vì chỉ dựa vào dòng trà xanh truyền thống, HTX Mây Sườn Đông đã chủ động nghiên cứu để tạo ra các dòng sản phẩm mới đáp ứng thị hiếu người dùng.
Công nghệ số cũng đang trở thành “đòn bẩy” mạnh mẽ cho cây chè. HTX Chè Đức Cường được xem là một trong những câu chuyện tiêu biểu. Sau khi chuyển hướng tiếp thị và bán hàng qua nền tảng trực tuyến, doanh thu online của HTX đã chiếm hơn 50% tổng doanh thu. Từ sản phẩm thủ công, hạn chế thị trường, trà Thái Nguyên nay có mặt trên các sàn thương mại điện tử, tiếp cận cả người tiêu dùng quốc tế, điều mà mô hình bán hàng truyền thống trước đây khó có thể đạt được. Sự thay đổi này cho thấy công nghệ không “làm mất hồn” của trà; ngược lại, nó giúp lan tỏa tinh thần văn hóa ấy đi xa hơn.
Công trình ống diệt men chè ứng dụng vào sản xuất của bà Đào Thanh Hảo, Giám đốc HTX Chè Hảo Đạt.
Sự sáng tạo của người Thái Nguyên còn thể hiện trong nghiên cứu khoa học, tiêu biểu là sáng kiến “ống diệt men chè” của bà Đào Thanh Hảo, Giám đốc HTX Chè Hảo Đạt. Công trình này đã được vinh danh tại Giải thưởng Nhân tài Đất Việt 2025. Thiết bị giúp giữ màu xanh, hương tự nhiên của trà, đồng thời giảm sức lao động, tối ưu quy trình sản xuất. Điều đáng nói là bà Hảo không xuất thân từ cơ khí, nhưng bằng sự đam mê và tư duy học hỏi, bà tự mày mò thiết kế, thử nghiệm để tạo ra công cụ hiệu quả, phù hợp với điều kiện của nông hộ. Đây chính là tinh thần đổi mới mà ngành chè Thái Nguyên đang cần: sáng tạo dựa trên hiểu biết thực tiễn, tạo giá trị bền vững cho thương hiệu địa phương.
Tất cả những nỗ lực ấy, từ đổi mới kỹ thuật, phát triển sản phẩm, ứng dụng chuyển đổi số đến nghiên cứu khoa học, đều nằm trong định hướng lớn mà tỉnh Thái Nguyên đặt ra. Theo Nghị quyết số 11, tỉnh kỳ vọng đưa cây chè trở thành ngành hàng “tỷ đô” với doanh thu 1 tỷ USD trong giai đoạn 2025 – 2030, và có ít nhất 250 sản phẩm đạt chuẩn OCOP từ 3 đến 5 sao vào năm 2030. Đây không chỉ là mục tiêu kinh tế, mà còn là mục tiêu văn hóa: khẳng định chè Thái Nguyên như một biểu tượng nông sản Việt trên bản đồ thế giới.
Giữa làn sóng hội nhập và và cạnh tranh gay gắt, người Thái Nguyên vẫn giữ trọn hương xưa của búp chè, thứ tinh túy được kết tinh từ núi đồi và của đôi bàn tay cần mẫn của người nông dân. Nhưng họ không bảo tồn bằng cách khép mình trong quá khứ. Họ gìn giữ bằng cách đổi mới, sáng tạo và kể lại câu chuyện ấy bằng những ngôn ngữ hiện đại của thời đại số. Chính sự kết hợp hài hòa ấy đã giúp chè Thái Nguyên vươn lên mạnh mẽ: vẫn đậm đà bản sắc truyền thống, lại năng động, tiên phong và trở thành biểu tượng đáng tự hào của sản phẩm Việt Nam trên hành trình hội nhập toàn cầu.