Trong bức tranh nông nghiệp hiện đại của Việt Nam, chương trình "Mỗi xã một sản phẩm" (OCOP) không chỉ là một sáng kiến phát triển kinh tế nông thôn, mà còn là cú huých chiến lược để những sản phẩm nông sản đặc trưng như chè tìm được chỗ đứng vững chắc trên bản đồ thế giới. Và trong hành trình đó, hợp tác xã (HTX) chè chính là lực lượng tiên phong, đóng vai trò quyết định trong việc nâng tầm chất lượng, định hình thương hiệu và mở rộng cánh cửa thị trường quốc tế cho chè Việt.
Các HTX chè đang chuyển mình thành doanh nghiệp nông nghiệp hiện đại, dẫn dắt OCOP theo hướng chuyên nghiệp, công nghệ cao và đạt chuẩn quốc tế. Ảnh minh họa
OCOP: Từ định hướng chính sách đến chuyển hóa thực tiễn
Ra đời từ năm 2018, OCOP là chương trình quốc gia hướng tới phát triển kinh tế khu vực nông thôn theo hướng nội sinh và gia tăng giá trị. Khác với các phong trào nhất thời, OCOP đặt mục tiêu dài hạn: không chỉ khuyến khích sản xuất mà còn yêu cầu chuẩn hóa chất lượng, định danh thương hiệu và tích hợp yếu tố văn hóa bản địa vào trong mỗi sản phẩm. Trong bức tranh đó, chè một nông sản vừa có lịch sử lâu đời, vừa mang giá trị kinh tế cao nhanh chóng trở thành điểm sáng. Tuy nhiên, để chè Việt vượt thoát khỏi hình ảnh sản phẩm thô, giá rẻ, thiếu thương hiệu vai trò của các HTX là không thể thay thế.
Các HTX chè hiện đại không còn dừng ở việc tập hợp nông dân hay làm trung gian tiêu thụ. Họ đang dần chuyển mình thành những doanh nghiệp nông nghiệp kiểu mới: có tầm nhìn dài hạn, quản trị minh bạch, đầu tư công nghệ cao và hướng đến thị trường quốc tế. Chính họ là người đang cụ thể hóa lý tưởng của OCOP: mỗi địa phương có một sản phẩm đặc trưng, nhưng được phát triển theo tiêu chuẩn toàn cầu.
Hảo Đạt – Biểu tượng chè OCOP năm sao
Nói đến chè OCOP không thể không nhắc đến HTX Chè Hảo Đạt (Thái Nguyên) đơn vị đã tạo dựng dấu ấn khi sản phẩm Tôm Nõn đạt chứng nhận OCOP 5 sao cấp quốc gia. Đây là bước ngoặt khẳng định rằng HTX có thể sánh vai cùng các doanh nghiệp lớn trong sản xuất và thương hiệu.
“Chúng tôi chọn chất lượng làm gốc rễ cho mọi chiến lược phát triển,” bà Đào Thanh Hảo, Giám đốc HTX Chè Hảo Đạt, nhấn mạnh. Chính triết lý “phát triển bền vững lợi ích cộng đồng” đã giúp HTX này duy trì mức tăng trưởng ổn định, tạo việc làm bền vững cho hàng trăm xã viên, đồng thời nâng vị thế chè Thái Nguyên trên thị trường quốc tế.
Hảo Đạt không chỉ bán chè, họ bán trải nghiệm. HTX đã tiên phong kết hợp giữa sản xuất chè và phát triển du lịch sinh thái. Du khách không chỉ được ngắm đồi chè xanh mướt mà còn tham gia quy trình chế biến, thưởng trà theo phong cách truyền thống qua đó, nâng cao giá trị sản phẩm từ góc nhìn văn hóa, chứ không chỉ đơn thuần là hàng hóa.
Những mô hình HTX chè chuyển mình mạnh mẽ
Không chỉ Thái Nguyên, những vùng chè trọng điểm như Sơn La, Tuyên Quang, Yên Bái, Hà Giang... đang chứng kiến sự trỗi dậy của nhiều HTX chè tiêu biểu. Tại Mộc Châu, HTX Chè Tân Lập đã đạt doanh thu hàng chục tỷ đồng mỗi năm nhờ kiên định theo hướng sản xuất VietGAP và hữu cơ. Không dừng lại ở việc nâng cao thu nhập cho xã viên, Tân Lập còn giúp ổn định cuộc sống cho người dân tái định cư thủy điện Sơn La minh chứng rõ ràng cho vai trò xã hội sâu sắc của các HTX.
Ở Tuyên Quang, HTX Sơn Trà là hình mẫu về chuyển đổi xanh. Tất cả sản phẩm Shan Tuyết của họ đều đạt chuẩn hữu cơ, không sử dụng hóa chất. Nhờ đó, sản phẩm đạt OCOP 4 sao và đang bước những bước đầu tiên vào thị trường khó tính như Pháp, Mỹ.
Cùng tại tỉnh này, HTX Sử Anh với 7 sản phẩm được chứng nhận OCOP đã chứng minh rằng: một HTX nhỏ hoàn toàn có thể tạo ảnh hưởng lớn. Ứng dụng mã QR truy xuất nguồn gốc là một bước tiến của HTX này trong việc xây dựng lòng tin với người tiêu dùng và đối tác xuất khẩu.
Ở những vùng núi đá như Suối Giàng (Yên Bái), Tây Côn Lĩnh (Hà Giang), chè không chỉ là cây trồng mà là linh hồn văn hóa. Nhiều HTX tại đây đang khéo léo lồng ghép bản sắc dân tộc, câu chuyện lịch sử và văn hóa vào từng sản phẩm. Những bánh trà cổ thụ, trà lên men, hay chè Shan Tuyết cổ thụ trở thành đại sứ văn hóa, đưa hình ảnh Việt Nam đến gần hơn với thế giới.
Chuyển đổi số và đổi mới tư duy: Đòn bẩy cho chè OCOP
Không khó để nhận thấy sự chuyển mình về tư duy trong các HTX chè hiện nay. Từ sản xuất truyền thống, nhiều HTX đã bắt đầu ứng dụng công nghệ số trong quản lý, chế biến, bảo quản và thương mại điện tử. Mã QR, blockchain truy xuất nguồn gốc, sàn thương mại điện tử, livestream bán hàng... những khái niệm từng xa lạ với nông dân nay đã trở thành công cụ quen thuộc.
Chuyển đổi số giúp các HTX chè tiếp cận người tiêu dùng nhanh hơn, minh bạch hơn và hiệu quả hơn. Người mua không chỉ chọn sản phẩm vì vị ngon mà còn vì câu chuyện, vì lòng tin. Điều này đặc biệt quan trọng trong thị trường quốc tế, nơi tính xác thực và nguồn gốc sản phẩm được kiểm soát rất chặt chẽ.
Liên kết “4 nhà”: Nền tảng cho sự bền vững
Tuy nhiên, để làn sóng OCOP mà HTX chè là hạt nhân phát triển mạnh mẽ và bền vững, thì liên kết giữa “4 nhà”: nhà nước, nhà nông, nhà khoa học và doanh nghiệp là điều kiện tiên quyết. Bà Vũ Thị Thương Huyền nghệ nhân trà cho rằng: “Chúng ta cần sự hỗ trợ không chỉ về tài chính mà cả về kiến thức, kỹ thuật, và quan trọng hơn là kết nối thị trường”.
Thực tế cho thấy, các chương trình hỗ trợ của Nhà nước như tập huấn OCOP, hội chợ, lễ hội trà, hay kết nối với hệ thống siêu thị, sàn thương mại điện tử đã mở ra cơ hội lớn cho các HTX. Những hợp tác giữa HTX với viện nghiên cứu, trường đại học, tổ chức phi chính phủ cũng mang lại làn gió mới: từ kỹ thuật trồng trọt đến marketing hiện đại.
HTX chè – Biểu tượng cho tinh thần đổi mới nông thôn
Có thể nói, HTX chè đang là biểu tượng cho sự đổi mới nông thôn nơi kinh tế, văn hóa và công nghệ giao thoa để tạo ra giá trị thực sự cho sản phẩm Việt. Sự phát triển mạnh mẽ của các HTX không chỉ là minh chứng cho tính đúng đắn của chương trình OCOP, mà còn cho thấy năng lực tự chuyển hóa của nông dân Việt Nam khi được tiếp cận đúng cơ hội và định hướng.
Từ những đồi chè xanh mướt ở Thái Nguyên, Mộc Châu đến rừng chè cổ Suối Giàng, Tây Côn Lĩnh… những HTX chè đang thổi bùng lên khát vọng mới: Khát vọng chinh phục thị trường toàn cầu bằng chính bản sắc và chất lượng của sản phẩm Việt.
Và với những bước đi bài bản, những đổi mới táo bạo, những liên kết bền chặt, HTX chè hôm nay không chỉ là mô hình kinh tế nông thôn mà đã và đang là cánh chim đầu đàn, chắp cánh cho thương hiệu chè Việt tỏa sáng trên hành trình hội nhập. OCOP đã tạo đà nhưng chính các HTX chè mới là người chuyển hóa đà đó thành bước nhảy vọt cho nông nghiệp Việt Nam.