Mỗi chén trà là một thế giới
Không giống như cà phê, nơi mùi rang đậm và hậu vị đắng thường chiếm ưu thế, trà là bản giao hưởng nhiều tầng hương vị: từ mùi cỏ non thoảng nhẹ, vị chát dịu nơi đầu lưỡi, đến hậu ngọt tinh tế lưu luyến trong cuống họng. Mỗi loại trà mang một bản sắc riêng, phản ánh cả vùng đất, khí hậu, thổ nhưỡng và phương pháp chế biến.
Hương vị của từng thức trà được quyết định bởi rất nhiều yếu tố, từ giống trà, thành phần dưỡng chất đến kỹ thuật sản xuất, phương pháp lên men, độ tươi của lá và cách pha trà. Ngoài ra, điều kiện bảo quản và chất lượng nước pha trà cũng có ảnh hưởng lớn đến hương vị của ấm trà mà bạn vừa pha. Chính vì thế, cùng một loại trà có thể cho ra nhiều hương vị khác nhau. Đó là điều kỳ diệu khiến trà không bao giờ là một trải nghiệm lặp lại.
Chẳng hạn, trà Thái Nguyên nổi tiếng với vị chát thanh, đậm đà, hậu ngọt nhanh và sâu. Trong khi đó, trà shan tuyết cổ thụ ở Hà Giang, Yên Bái lại dày vị, mộc mạc và thấm thía. Trà Ô long Đà Lạt mang sắc hương nhẹ nhàng, tinh tế, phản chiếu khí hậu se lạnh và bàn tay kỹ lưỡng của người trồng.
Hương - vị - sắc: Tam giác cảm xúc
Người yêu trà thường phân biệt rất rõ giữa "mùi" và "hương". Mùi có thể cảm nhận ngay khi mở gói trà khô, đó là hương khô, có thể gắt hoặc dịu. Nhưng hương thực sự của trà là lúc lá trà gặp nước nóng, bung tỏa ra tầng tầng lớp lớp hương thơm: có khi là mùi hoa cỏ, mật ong, mùi gỗ rừng, hay thậm chí là thoang thoảng khói bếp.
Vị trà thì phức tạp hơn, bởi đó là cuộc đối thoại giữa chất catechin tự nhiên, caffeine và amino acid. Trà ngon không đắng gắt mà chát dịu, không ngọt lịm mà hậu vị nhẹ nhàng, kéo dài. Một người tinh tế có thể cảm nhận được cả "tính cách" của trà qua cảm giác: mềm - cứng, nhanh - chậm, sắc - trầm.
Hương vị trà không chỉ do giống trà và kỹ thuật chế biến, mà còn phụ thuộc vào tâm thế người uống. Cùng một loại trà, nhưng pha trong không gian yên tĩnh buổi sớm, hay giữa bộn bề phố thị, vị sẽ khác. Trà dạy ta cách sống chậm, chú tâm, thấu cảm từng thay đổi rất nhỏ trong cảm giác.
Hệ vị giác và cách chúng ta “nếm” trà
Vị giác của con người có thể cảm nhận năm vị cơ bản: ngọt, chua, mặn, đắng và umami. Tuy nhiên, khi thưởng thức trà, không phải tất cả các vị này đều hiện diện rõ rệt; thay vào đó, ba vị nổi bật nhất thường là đắng, chát và ngọt hậu. Quá trình cảm nhận vị trà diễn ra qua nhiều giai đoạn; khi trà chạm đầu lưỡi, người uống sẽ cảm nhận được vị chát nhẹ do catechin và một chút đắng từ caffeine; tiếp đến, ở giữa lưỡi, các acid amin như L-theanine bắt đầu phát huy tác dụng, tạo nên cảm giác dịu dàng và tròn vị; cuối cùng, tại cuống họng, hậu ngọt - hay còn gọi là “trà vị” dần xuất hiện, mang đến cảm giác ngọt nhẹ, thanh thoát, kéo dài một cách tinh tế và là dấu hiệu không thể thiếu của một loại trà ngon.
Trong văn hóa Việt, uống trà không phải để giải khát, mà là một nghi thức, để trò chuyện, tiếp khách, suy ngẫm, hoặc đơn giản là để "ở một mình" trong im lặng. Chính vì thế, hương vị trà còn là hương vị của ký ức, của một thời tuổi thơ bên ấm tích mẹ nấu, của những chiều gió hè hanh khô hay sáng mù sương trên núi.
Trong thời đại đồ uống công nghiệp phát triển nhanh chóng, những hương vị tự nhiên của trà đang đứng trước nhiều thách thức: từ dư lượng hóa chất, sự lai tạp hương liệu, đến thị hiếu ngày càng ưa ngọt, ưa "bắt mùi". Nhưng may mắn thay, cũng có một làn sóng những người trẻ quay về với trà nguyên bản – tìm lại hương vị thật, chậm mà sâu, ít nhưng chất.
Giữ gìn hương vị trà – tức là giữ gìn cả một di sản văn hóa. Đó không chỉ là câu chuyện của những nhà sản xuất, mà còn là trách nhiệm của mỗi người uống trà: lựa chọn tử tế, uống có hiểu biết, và biết trân trọng từng giọt trà chan chứa tinh hoa đất trời.