Khám phá làng nghề OCOP Hà Tĩnh: Tiềm năng và thách thức

Nằm ở trung tâm vùng Bắc Trung Bộ, Hà Tĩnh từ lâu được biết đến là miền đất cần cù, sáng tạo với nhiều làng nghề truyền thống mang đậm dấu ấn văn hóa bản địa. Những năm gần đây, cùng với việc triển khai chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP), các làng nghề nơi đây đang được hồi sinh và phát triển mạnh mẽ, góp phần tạo nên diện mạo kinh tế nông thôn mới năng động và bền vững.

Từ làng nghề bánh đa vừng Đức Thọ – sản phẩm OCOP 4 sao, đến làng nghề nước mắm Kỳ Ninh, nấm bào ngư Kỳ Hoa, mật ong và tinh bột nghệ Hương Sơn… mỗi sản phẩm không chỉ mang giá trị kinh tế, mà còn là kết tinh của trí tuệ, bàn tay lao động và tinh thần gìn giữ truyền thống qua nhiều thế hệ.

Với tầm nhìn phát triển OCOP trở thành động lực xây dựng nông thôn mới, Hà Tĩnh đang từng bước khẳng định vị thế là vùng đất hội tụ giữa giá trị văn hóa truyền thống và tư duy kinh tế hiện đại, tạo việc làm, nâng cao thu nhập và mở ra hướng đi bền vững cho người dân từ miền đồng bằng đến vùng núi cao biên giới.

Giữa đại ngàn Hương Sơn – “người lính ong” gìn giữ hương vị rừng

Tại thôn Chế Biến, xã Sơn Kim 2, huyện Hương Sơn – vùng đất biên viễn giáp Lào, cơ sở Mật ong Thức Dung đã trở thành địa chỉ quen thuộc với người tiêu dùng bởi những giọt mật thơm ngọt, tinh khiết, được chứng nhận sản phẩm OCOP 3 sao của tỉnh Hà Tĩnh.

Chủ cơ sở – cựu chiến binh Nguyễn Trí Thức là minh chứng sống cho tinh thần vượt khó, bền bỉ của người lính thời bình. Trước đây, ông từng là công nhân Nông trường chè Hương Sơn, sau đó lên đường nhập ngũ, có bốn năm đóng quân tại Campuchia. Ngày trở về, ông chọn mảnh đất quê hương để lập nghiệp, bắt đầu hành trình mới bên những đàn ong rừng.

Phát hiện tiềm năng thiên nhiên ưu đãi của vùng núi Sơn Kim, ông Thức mày mò học cách nuôi ong suốt gần hai thập kỷ, dù ban đầu gặp muôn vàn khó khăn do thiếu kiến thức kỹ thuật và kinh nghiệm tạo giống. Bước ngoặt đến vào năm 2022, khi ông được tham gia lớp tập huấn nuôi ong do Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Tĩnh tổ chức. Từ đó, ông mạnh dạn đầu tư, phát triển quy mô hơn 200 đàn ong, sản xuất mật ong và ong giống chất lượng cao.

Nhờ hướng đi bền vững, mỗi năm gia đình ông Thức thu về doanh thu hàng trăm triệu đồng, tạo việc làm ổn định cho lao động địa phương và góp phần lan tỏa giá trị của sản phẩm OCOP Hà Tĩnh kết tinh từ thiên nhiên, trí tuệ và nghị lực của con người vùng biên giới.

Ông Nguyễn Trí Thức chia sẻ, để có được những giọt mật ong chất lượng cao, ông luôn chú trọng từ kỹ thuật nuôi, tách đàn cho đến tạo chúa nhân giống – khâu quan trọng quyết định sức khỏe và năng suất của đàn ong. Nhờ kinh nghiệm tích lũy cùng kiến thức được tập huấn, từ một đàn ong ban đầu, ông có thể tạo ra khoảng 40 ong chúa khỏe mạnh, giúp duy trì và mở rộng quy mô đàn hiệu quả.

Vừa nhẹ tay kiểm tra tổ ong, ông Thức vừa say sưa kể: “Ong chúa phát ra mùi, chính mùi hương đó là tín hiệu điều hành cả đàn. Mỗi con chúa có mùi khác nhau, và ong thợ chỉ nghe theo ‘mệnh lệnh’ từ mùi đó. Dù bay đi kiếm mật cách tổ hơn hai cây số, chúng vẫn tìm được đường về chính xác nhờ mùi của ong chúa,” – ông cười hiền, ánh mắt ánh lên niềm say mê với nghề.

Không chỉ chăm chút trong khâu nuôi, ông Nguyễn Trí Thức còn đặc biệt kỹ lưỡng ở giai đoạn thu hoạch và chế biến mật ong. Ông cho biết, mỗi lần thu mật, ông sử dụng máy ly tâm hiện đại để tách mật ra khỏi tổ, sau đó đưa vào hệ thống lọc khép kín nhằm loại bỏ tạp chất và bọt khí. Tiếp đó, mật ong được khử trùng, diệt khuẩn đúng quy trình, giúp sản phẩm giữ trọn hương vị tự nhiên, đồng thời đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm và kéo dài thời gian bảo quản.

Nhờ tuân thủ nghiêm ngặt các quy trình kỹ thuật, đến tháng 7/2024, sản phẩm “Mật ong Thức Dung” chính thức được công nhận OCOP 3 sao của tỉnh Hà Tĩnh. Từ đó, thương hiệu của ông đã có mặt ở nhiều tỉnh, thành trong cả nước, đặc biệt là các tỉnh phía Nam – nơi người tiêu dùng ưa chuộng mật ong rừng nguyên chất.

“Tôi luôn chú trọng việc nâng cấp bao bì, cải tiến mẫu mã, nhưng quan trọng nhất vẫn là giữ vững chất lượng sản phẩm. Tôi mong thương hiệu mật ong quê hương Hương Sơn sẽ có chỗ đứng bền vững và được khách hàng cả nước tin yêu,” ông Thức chia sẻ.

Nhờ có nguồn thu nhập ổn định, ông đầu tư xây dựng ngôi nhà khang trang giữa không gian xanh mát, be bờ hồ tự nhiên bao quanh bởi cây cối, hoa lá, tạo nên môi trường trong lành, thanh bình. Cuối tuần, ngôi nhà nhỏ của ông lại rộn ràng tiếng cười, khi con cháu từ thành phố Hà Tĩnh trở về như một minh chứng giản dị cho thành quả lao động bền bỉ và cuộc sống an yên nơi miền biên viễn.

“Chiến Sơn” – Thương hiệu nhung hươu vươn xa từ vùng biên Hà Tĩnh

Nằm bên tuyến Quốc lộ 8, hướng về phía biên giới Việt – Lào, Cơ sở nhung hươu Chiến Sơn nổi bật với tấm biển lớn in hình Danh y Hải Thượng Lãn Ông – Lê Hữu Trác, như một biểu tượng cho nghề y, nghề dược và sự tận tâm với sức khỏe con người. Chủ cơ sở là anh Trần Đình Chiến, người con của vùng đất Hương Sơn – nơi được mệnh danh là “thủ phủ hươu sao” của cả nước.

Nhiều năm qua, thương hiệu Nhung hươu Chiến Sơn đã khẳng định uy tín trên thị trường, liên tiếp đạt chứng nhận OCOP 3 sao, 4 sao và nhiều giải thưởng chất lượng, được phân phối rộng rãi trên khắp các tỉnh, thành. Anh Chiến cho biết, các sản phẩm của cơ sở đều được chế biến từ nguồn hươu nuôi trong trang trại và từ người dân địa phương, đảm bảo quy trình chăn nuôi sạch, an toàn và thân thiện với môi trường.

Hiện tại, trang trại của anh có hơn 200 con hươu, bên cạnh đó anh còn thu mua ổn định nhung tươi từ hàng trăm hộ dân trong khu vực. Hầu hết các hộ chăn nuôi ở Hương Sơn vẫn duy trì phương pháp nuôi hươu truyền thống, mỗi hộ nuôi từ 5–10 con, tạo nên chuỗi liên kết sản xuất – tiêu thụ bền vững. Nhờ nguồn nguyên liệu dồi dào, mỗi năm cơ sở Chiến Sơn có thể chế biến từ 3 đến 5 tấn nhung hươu mang đến thị trường những sản phẩm đặc trưng, đậm đà hương vị núi rừng Hà Tĩnh.

Anh Trần Đình Chiến cho biết, các sản phẩm của Cơ sở nhung hươu Chiến Sơn được thị trường ưa chuộng nhất hiện nay là rượu nhung hươu, cao nhung hươu và lát nhung tươi, trong đó sản phẩm nhung hươu tán bột đã được chứng nhận OCOP 4 sao, còn các sản phẩm khác đạt OCOP 3 sao.

“Hà Tĩnh đánh giá và cấp chứng nhận OCOP rất chặt chẽ, nên mỗi sản phẩm được xếp hạng là cả một quá trình nỗ lực, đầu tư nghiêm túc từ chất lượng đến quy trình sản xuất,”  anh Chiến nhấn mạnh.

Hiện nay, thương hiệu Nhung hươu Chiến Sơn đã được khách hàng trong và ngoài tỉnh biết đến rộng rãi với tên giao dịch chính thức là Công ty Cổ phần Nông nghiệp Hương Sơn, có địa chỉ tại thôn Hội Sơn, xã Kim Hoa, huyện Hương Sơn (cũ), tỉnh Hà Tĩnh – một điểm đến quen thuộc của những người yêu thích sản phẩm đặc sản vùng núi.

Từ gian khó vươn lên – câu chuyện khởi nghiệp của người phụ nữ miền sơn cước

Cũng trên tuyến Quốc lộ 8, tại thôn 5, xã Sơn Trà, huyện Hương Sơn (cũ), tỉnh Hà Tĩnh, có một cơ sở nhỏ nhưng luôn đỏ lửa sản xuất quanh năm – Cơ sở tinh bột nghệ và tinh bột sắn dây Võ Thị Thu Hằng.

Chị Võ Thị Thu Hằng, quê gốc huyện Hương Khê, về làm dâu ở Hương Sơn. Những năm đầu lập nghiệp, cuộc sống gia đình chị gặp vô vàn khó khăn, khi cả hai vợ chồng đều mang trong mình những vấn đề sức khỏe, không thể lao động nặng hay làm việc dài ngày. Thế nhưng, chính trong hoàn cảnh ấy, chị đã tìm ra hướng đi mới, bắt đầu từ nhu cầu chăm sóc sức khỏe cho chính gia đình mình.

Nhận thấy nghệ nếp đỏ và sắn dây – hai loại cây quen thuộc của vùng miền núi có giá trị dược liệu cao, chị bắt tay học hỏi, mày mò làm tinh bột nghệ nguyên chất để sử dụng. Sau một thời gian kiên trì, điều kỳ diệu đã đến: sức khỏe của hai vợ chồng chị dần hồi phục. Tin tưởng vào công dụng từ sản phẩm tự tay mình làm ra, chị quyết định thành lập cơ sở sản xuất tinh bột nghệ và sắn dây sạch, vừa để giúp người tiêu dùng có sản phẩm an toàn, vừa tạo sinh kế ổn định cho gia đình.

Nhờ chọn hướng đi đúng và kiên trì giữ chữ “tín” trong từng sản phẩm, thương hiệu tinh bột nghệ Võ Thị Thu Hằng ngày càng được khách hàng khắp mọi miền biết đến. Sản phẩm của chị không chỉ mang đậm hương vị tự nhiên, mà còn chứa đựng câu chuyện về ý chí vươn lên, nghị lực sống và niềm tin của người phụ nữ miền sơn cước.

Không chỉ dừng lại ở việc ổn định cuộc sống, chị Võ Thị Thu Hằng còn từng bước khẳng định bản lĩnh và năng lực của người phụ nữ khởi nghiệp nơi miền sơn cước. Tại Hội thi sản phẩm Nghệ Hà Tĩnh, sản phẩm tinh bột nghệ nguyên chất của chị đã được công nhận đạt chất lượng OCOP 3 sao – một minh chứng rõ ràng cho nỗ lực không ngừng đổi mới, sáng tạo và giữ vững chất lượng.

Bên cạnh đó, chị Võ Thị Thu Hằng còn được Hội Liên hiệp Phụ nữ tỉnh Hà Tĩnh trao tặng Giải thưởng Khởi nghiệp sáng tạo, ghi nhận hành trình vượt lên hoàn cảnh để khẳng định giá trị bản thân và đóng góp cho cộng đồng.

Không chỉ tạo ra sản phẩm sạch, an toàn và có lợi cho sức khỏe người tiêu dùng, chị Hằng còn là tấm gương phụ nữ tiêu biểu khi mang lại việc làm ổn định cho nhiều lao động nông thôn miền núi, góp phần nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống gia đình và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.

Người thầy ong của Hương Sơn: HTX Cường Nga và hành trình OCOP 4 sao”

Trong hành trình khám phá những mô hình OCOP tiêu biểu của huyện Hương Sơn, chúng tôi ghé thăm Hợp tác xã Mật ong Cường Nga tại xã Quang Diệm – cơ sở đầu tiên của Hà Tĩnh có sản phẩm mật ong đạt chuẩn OCOP 4 sao năm 2024.

Để có được thành công này, anh Nguyễn Văn Cường – Giám đốc HTX cùng các thành viên đã kiên trì đầu tư toàn diện, từ khâu chọn giống ong chất lượng cao, đến quy trình thu hoạch, chế biến và đóng gói sản phẩm theo chuỗi khép kín, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm và giữ trọn hương vị mật ong tự nhiên.

Hiện HTX có hơn 1.500 đàn ong cho sản lượng mật ổn định, đồng thời mở rộng hoạt động kinh doanh ong giống và cung ứng dụng cụ ngành ong cho bà con trong vùng. Không chỉ tập trung vào sản xuất, anh Cường còn đặc biệt chú trọng đào tạo kỹ thuật, thường xuyên tổ chức các lớp tập huấn, hướng dẫn nông dân cách chăm sóc và nhân đàn đúng chuẩn, góp phần phát triển nghề nuôi ong bền vững tại Hương Sơn.

Điều thú vị là CCB Nguyễn Trí Thức, chủ cơ sở Mật ong Thức Dung, luôn coi anh Nguyễn Văn Cường là “người thầy đầu tiên” đã giúp ông tiếp cận kỹ thuật nuôi ong hiện đại, một mối kết nối đẹp giữa tình đồng hương, tình đồng nghiệp và tinh thần chia sẻ để cùng phát triển.

Theo chia sẻ của anh Nguyễn Văn Cường – Giám đốc HTX Mật ong Cường Nga, nghề nuôi ong không phải là độc quyền mà là cơ hội cho nhiều người dân có nghề, cải thiện cuộc sống. “HTX luôn tập trung xây dựng thương hiệu mật ong sạch, nguyên chất và thiết lập mối quan hệ với các kênh phân phối uy tín, từ bán lẻ, chuỗi cửa hàng thực phẩm sạch đến sàn thương mại điện tử. Khi nghề nuôi ong phát triển bài bản và chuyên nghiệp, người dân sẽ có sinh kế ổn định, đồng thời đưa mật ong Hương Sơn vươn xa hơn trên thị trường quốc gia”, anh Cường chia sẻ.

Hiện toàn huyện Hương Sơn cũ có hơn 21.000 đàn ong, cho sản lượng hàng trăm tấn mật mỗi năm. Việc xây dựng thương hiệu, phát triển sản phẩm theo tiêu chuẩn OCOP là hướng đi chiến lược, tạo đà cho nghề nuôi ong địa phương phát triển bền vững, chuyên nghiệp và nâng cao giá trị kinh tế.

Chia tay các làng nghề, chúng tôi vẫn nhớ lời nhận định của ông Ngô Đình Long – Phó Chánh Văn phòng Điều phối Chương trình Mục tiêu Quốc gia xây dựng Nông thôn mới Hà Tĩnh: “OCOP đã tạo ra sinh kế bền vững, thúc đẩy kinh tế hộ gia đình và hợp tác xã. Đây là nền tảng quan trọng để Hà Tĩnh không chỉ đạt mà còn nâng cao chất lượng tiêu chí trong xây dựng nông thôn mới. Mỗi sản phẩm OCOP là một ‘viên gạch’ góp phần xây nên ngôi nhà nông thôn mới bền vững và có chiều sâu.”

Giai đoạn 2025–2030, tỉnh Hà Tĩnh đặt mục tiêu mỗi năm có thêm 20–30 sản phẩm OCOP đạt chuẩn, trong đó có các sản phẩm 5 sao, tập trung vào nhóm nông sản hữu cơ, sản phẩm chế biến sâu và sản phẩm gắn với du lịch cộng đồng. Song song đó, các làng nghề OCOP sẽ được hỗ trợ vốn, kỹ thuật và nâng cao năng lực cạnh tranh, nhằm tạo niềm tin, duy trì và phát triển nghề bền vững, đồng thời góp phần nâng tầm giá trị nông sản địa phương trên thị trường cả nước và quốc tế.

Quốc Khánh, Nguyệt Hằng, Cát Tường