Tên gọi "Lục Bảo" (Liu Bao) không chỉ gợi liên tưởng đến sáu tòa thành cổ, biểu tượng phòng thủ vững chãi của vùng Quảng Tây xưa, mà còn ẩn chứa một bề dày lịch sử đáng ngưỡng mộ. Hành trình của trà Lục Bảo được cho là bắt đầu từ thời nhà Đường (618-907), khi những phương pháp chế biến trà còn rất sơ khai. Tuy nhiên, phải đến thời nhà Thanh (1644-1912), Lục Bảo trà mới thực sự thăng hoa, trở thành một cống phẩm quý giá, được giới quý tộc và hoàng gia yêu thích, sử dụng trong các buổi tiệc trà, làm quà biếu tặng thể hiện sự trân trọng.
Ngôi làng Liu Bao (Lưu Bảo/Lục Bảo) thuộc tỉnh Quảng Tây chính là nơi khai sinh ra loại trà đặc biệt này, và cũng là nguồn gốc của cái tên "Liu Bao". Trải qua bao thăng trầm lịch sử, trà Lục Bảo từng được xuất khẩu sang nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ như Ma Cao, Hồng Kông, Malaysia, trở thành thức uống quen thuộc của giới lao động, đặc biệt là những người công nhân mỏ. Chính sự phổ biến này đã đưa trà Lục Bảo vượt ra khỏi biên giới địa phương, dần dần khẳng định vị thế trên bản đồ trà thế giới.
Sự độc đáo của trà Lục Bảo không chỉ nằm ở nguồn gốc lịch sử mà còn ở quy trình chế biến công phu, tỉ mỉ, đòi hỏi sự khéo léo và kinh nghiệm của người nghệ nhân. Khác với trà đen (hồng trà) chỉ dừng lại ở giai đoạn oxy hóa, trà Lục Bảo thuộc loại trà sau lên men (post-fermented tea). Điều này có nghĩa là lá trà sau khi trải qua các công đoạn chế biến ban đầu vẫn tiếp tục trải qua một quá trình biến đổi sinh học phức tạp, nhờ sự góp mặt của các vi sinh vật có lợi.
Quá trình này bắt đầu từ việc lựa chọn những búp trà và lá trà to, dày, mọng nước từ những cây trà cổ thụ. Những cây trà này được thiên nhiên ưu ái ban tặng cho điều kiện sinh trưởng lý tưởng: khí hậu cận nhiệt đới ẩm, mùa đông ngắn và ấm, mùa hè dài và nóng ẩm. Nhiệt độ trung bình ban ngày dao động trong khoảng 12-22 độ C, độ ẩm không khí thường xuyên duy trì ở mức 70-85%. Đặc biệt, ánh nắng mặt trời không chiếu trực tiếp xuống cây trà, giúp giảm thiểu sự thoát hơi nước, lá trà trở nên dày hơn, chứa đựng nhiều dưỡng chất hơn.
Sau khi thu hái, lá trà tươi trải qua các công đoạn truyền thống: xào (diệt men) trong chảo lớn để ngăn chặn quá trình oxy hóa, vò (cuộn) bằng tay hoặc máy để phá vỡ cấu trúc tế bào, giải phóng tinh dầu và các hợp chất tạo hương vị, và cuối cùng là sấy khô để giảm độ ẩm, tạo thành trà thô (mao trà).
Bước tiếp theo chính là điểm mấu chốt tạo nên sự khác biệt của trà Lục Bảo: quá trình ủ đống (wo dui). Lá trà được chất thành đống lớn, tưới nước để duy trì độ ẩm cao, tạo môi trường thuận lợi cho các vi sinh vật phát triển. Quá trình này tương tự như quá trình ủ phân compost, nhưng diễn ra trong điều kiện kiểm soát chặt chẽ về nhiệt độ, độ ẩm và thời gian. Chính trong giai đoạn này, các enzyme và vi sinh vật trong lá trà hoạt động mạnh mẽ, biến đổi các hợp chất hóa học, tạo ra hương vị và màu sắc đặc trưng của trà Lục Bảo.
Sau khi ủ đống, lá trà được hấp để làm mềm, sau đó ép vào các giỏ tre lớn – một hình ảnh quen thuộc gắn liền với trà Lục Bảo. Trà được ủ trong các giỏ tre này, trong những hầm ủ đặc biệt, có thể kéo dài từ vài tháng đến vài năm, thậm chí hàng chục năm. Quá trình ủ này không chỉ làm giảm vị chát, đắng của trà mà còn làm cho trà trở nên êm dịu, mượt mà hơn, đồng thời phát triển những tầng hương thơm phức tạp, độc đáo.
Khi pha trà Lục Bảo, nước trà từ từ chuyển sang màu đỏ đậm, trong vắt như ngọc, tỏa ra một thứ ánh sáng lung linh, huyền ảo. Hương thơm của trà Lục Bảo là một bản hòa ca phức tạp, đan xen nhiều cung bậc:
Hương thơm nguyên thủy, thường được mô tả là "hương lâu năm", là mùi hương cơ bản của trà Lục Bảo sau quá trình ủ, mang đến cảm giác thư thái, dễ chịu, gợi nhớ đến những loại trà cổ thụ quý hiếm.
Một trong những nét đặc trưng của trà Lục Bảo là "hương cau" (hay hương trầu). Hương thơm này có thể xuất phát từ hai nguồn: một là do trong quá trình chế biến truyền thống, người ta sử dụng củi thông để xào trà, tạo ra một chút hương khói thoang thoảng; hai là do quá trình lên men tạo ra các hợp chất có hương thơm tương tự như hương cau.
"Hương gỗ" cũng là một yếu tố thường thấy trong hương thơm của trà Lục Bảo, đặc biệt là những loại trà được ủ trong hầm làm bằng gỗ.
Đôi khi, người ta còn cảm nhận được "hương dược liệu" thoảng nhẹ trong trà Lục Bảo, đặc biệt là ở những loại trà có thời gian ủ chưa đủ dài hoặc quá trình lên men chưa hoàn toàn.
Ngoài ra, còn có thể kể đến "hương nấm" và "hương đất" – những hương thơm đặc trưng của các loại trà lên men, xuất hiện sau quá trình ủ lâu năm.
Vị của trà Lục Bảo đậm đà, êm dịu, có vị ngọt tự nhiên và hậu vị sâu lắng, kéo dài. Sự kết hợp hài hòa giữa hương thơm và vị trà tạo nên một trải nghiệm thưởng thức độc đáo, khó quên.
Trà Lục Bảo và trà phổ nhĩ chín thường được đặt cạnh nhau để so sánh, bởi chúng có nhiều điểm tương đồng: đều thuộc dòng hắc trà, đều trải qua quá trình ủ đống (wo dui) và đều có nguồn gốc từ Trung Quốc. Tuy nhiên, giữa chúng vẫn có những điểm khác biệt đáng lưu ý:
Về nguồn gốc, trà Lục Bảo có xuất xứ từ tỉnh Quảng Tây, còn trà phổ nhĩ chín có nguồn gốc từ tỉnh Vân Nam.
Về phân loại, trà Lục Bảo là một loại trà độc lập, trong khi trà phổ nhĩ chín là một nhánh của trà phổ nhĩ (pu-erh).
Về quy trình chế biến, mặc dù cả hai loại trà đều trải qua quá trình ủ đống, nhưng kỹ thuật ủ, điều kiện môi trường (nhiệt độ, độ ẩm, vi sinh vật) có thể khác nhau, dẫn đến sự khác biệt trong hương vị.
Về hương vị, trà Lục Bảo thường có hương thơm của gỗ, hương cau và hương lâu năm rõ nét hơn, trong khi trà phổ nhĩ chín thường có hương đất, hương nấm và hương gỗ đậm đà hơn.
Về hình thức đóng gói, trà Lục Bảo truyền thống thường được đóng trong các giỏ tre lớn, còn trà phổ nhĩ chín thường được ép thành bánh, viên, hoặc các hình dạng khác.
Tuy có những điểm khác biệt, cả trà Lục Bảo và trà phổ nhĩ chín đều là những loại trà quý, mang đến những trải nghiệm thưởng thức trà độc đáo và những lợi ích sức khỏe đáng kể.
Không chỉ là một thức uống thơm ngon, trà Lục Bảo còn được biết đến với nhiều công dụng tốt cho sức khỏe. Nhờ quá trình lên men đặc biệt, trà Lục Bảo chứa nhiều vi sinh vật có lợi, tương tự như men vi sinh, giúp cải thiện hệ tiêu hóa, hỗ trợ quá trình trao đổi chất và tăng cường hệ miễn dịch.
Bảo An