Sức hút mạnh mẽ từ mô hình nhượng quyền
Nhượng quyền thương hiệu trà sữa dường như là lựa chọn an toàn cho những ai muốn bước chân vào lĩnh vực kinh doanh F&B nhưng chưa có nhiều kinh nghiệm. Các thương hiệu lớn thường đưa ra những con số đầy hứa hẹn về doanh thu, khoản đầu tư hòa vốn trong vòng một đến hai năm, cùng với sự hỗ trợ toàn diện từ khâu đào tạo đến marketing. Họ tạo ra một bức tranh tươi đẹp về một cửa hàng luôn đông khách, doanh thu ổn định và lợi nhuận dễ dàng thu về.
Nhiều người khởi nghiệp tin rằng việc gắn mình với một thương hiệu đã có tên tuổi sẽ giúp họ tiết kiệm được thời gian xây dựng uy tín và thu hút khách hàng ngay từ những ngày đầu. Họ nghĩ rằng mình chỉ cần bỏ ra một khoản phí nhượng quyền, tuân theo quy trình chuẩn, và thành công sẽ tự động đến. Thực tế không hề đơn giản như vậy.
Khởi nghiệp kinh doanh trà sữa: Làm sao để tránh 'bẫy' nhượng quyền?
Khi ký hợp đồng nhượng quyền, hầu hết các nhà đầu tư chỉ chú ý đến con số phí nhượng quyền ban đầu và ước tính chi phí mở cửa hàng. Nhưng những khoản chi phí thực sự nằm ở những điều khoản nhỏ trong hợp đồng, nơi ẩn chứa hàng loạt nghĩa vụ tài chính mà bên nhượng quyền không nhấn mạnh trong buổi tư vấn.
Phí bản quyền hàng tháng thường được tính theo phần trăm doanh thu, không phải lợi nhuận. Điều này có nghĩa là ngay cả khi cửa hàng của bạn đang thua lỗ, bạn vẫn phải nộp đầy đủ khoản phí này. Trong những tháng đầu kinh doanh khó khăn, khi doanh thu chưa ổn định nhưng chi phí vận hành vẫn phải chi trả đầy đủ, khoản phí royalty trở thành gánh nặng nghiêm trọng.
Bên cạnh đó, nhiều hợp đồng quy định bạn phải mua nguyên liệu, bao bì và thiết bị từ nhà cung cấp do bên nhượng quyền chỉ định với giá thường cao hơn thị trường từ mười lăm đến ba mươi phần trăm. Họ biện minh rằng đây là cách đảm bảo chất lượng sản phẩm đồng nhất, nhưng thực chất đây là nguồn thu bổ sung đáng kể cho công ty nhượng quyền. Một số thương hiệu còn bắt buộc phải chi trả cho các chiến dịch marketing chung mà hiệu quả đối với từng cửa hàng cụ thể là không rõ ràng.
Các công ty nhượng quyền thường có đội ngũ tư vấn chuyên nghiệp giúp bạn chọn địa điểm kinh doanh. Họ sẽ đưa ra những phân tích về dân số, mật độ giao thông, đối thủ cạnh tranh và dự báo doanh thu dựa trên các con số trông có vẻ khoa học. Tuy nhiên, những phân tích này thường dựa trên mô hình lý thuyết chứ không phải kinh nghiệm thực tế tại từng khu vực cụ thể.
Một vị trí có thể hoàn hảo trên báo cáo đánh giá nhưng lại không phù hợp với thị hiếu của khách hàng địa phương. Có những con phố tưởng chừng như đông đúc nhưng lại không phải là nơi mà người ta dừng lại để uống trà sữa. Có những khu vực trông có vẻ tiềm năng nhưng thói quen tiêu dùng của cư dân lại không hướng đến đồ uống cao cấp. Điều nguy hiểm hơn là nhiều hợp đồng nhượng quyền không cho phép bạn thay đổi địa điểm hoặc sẽ tính thêm phí cao nếu bạn muốn di chuyển cửa hàng.
Trong tài liệu giới thiệu, các thương hiệu nhượng quyền luôn cam kết hỗ trợ toàn diện từ đào tạo nhân viên, chuyển giao công nghệ, cho đến marketing và vận hành. Nhưng khi thực sự vận hành, nhiều chủ cửa hàng nhượng quyền nhận ra rằng sự hỗ trợ này chủ yếu tập trung vào giai đoạn mở cửa, còn sau đó họ gần như phải tự mình đối mặt với mọi vấn đề.
Khóa đào tạo thường chỉ kéo dài vài ngày, tập trung vào quy trình pha chế cơ bản mà không đi sâu vào các kỹ năng quản lý thực tế như xử lý tình huống khách hàng khó tính, tối ưu hóa chi phí nguyên liệu, hay quản lý nhân sự hiệu quả. Nhiều nhân viên sau khi được đào tạo vẫn chưa đủ kỹ năng để làm việc độc lập, và việc đào tạo bổ sung phải do chính chủ cửa hàng tự lo.
Về mặt marketing, dù công ty mẹ có chạy các chiến dịch quảng cáo lớn, nhưng hiệu ứng lan tỏa đến từng cửa hàng nhỏ lẻ thường không đáng kể. Trong khi đó, bạn vẫn phải đóng góp vào quỹ marketing chung mà không có quyền quyết định cách thức chi tiêu hay đánh giá hiệu quả. Khi gặp khó khăn về doanh thu, việc được tư vấn và hỗ trợ thực chất từ công ty nhượng quyền trở nên mong manh và thiếu thực tế.
Hợp đồng nhượng quyền thường có thời hạn từ ba đến năm năm với nhiều điều khoản ràng buộc nghiêm ngặt đối với bên nhận nhượng quyền. Bạn không được quyền tự do điều chỉnh thực đơn theo sở thích của khách hàng địa phương, không thể thay đổi giá cả dù chi phí đầu vào tăng cao, và thậm chí không được linh hoạt trong việc trang trí hoặc cải tạo không gian cửa hàng.
Điều đáng nói là nếu bạn muốn chấm dứt hợp đồng sớm vì lý do kinh doanh không hiệu quả, bạn sẽ phải chịu các khoản phạt rất lớn, có khi lên đến vài trăm triệu đồng. Ngược lại, nếu công ty nhượng quyền muốn chấm dứt hợp đồng vì bạn vi phạm một điều khoản nào đó, họ có thể làm điều đó tương đối dễ dàng mà không phải bồi thường nhiều. Sự bất cân xứng này khiến người nhận nhượng quyền luôn ở thế yếu trong mối quan hệ hợp tác.
Hơn nữa, sau khi hợp đồng kết thúc, bạn phải cam kết không kinh doanh cùng ngành nghề trong một khoảng thời gian nhất định và trong phạm vi địa lý rộng. Điều này có nghĩa là nếu bạn đã tích lũy được kinh nghiệm và muốn tự mở thương hiệu riêng, bạn sẽ gặp rất nhiều trở ngại pháp lý.
Một trong những mâu thuẫn lớn nhất trong mô hình nhượng quyền là sự xung đột lợi ích giữa công ty nhượng quyền và các cửa hàng nhận nhượng quyền. Trong khi mục tiêu của bạn là tối đa hóa lợi nhuận cho cửa hàng của mình, mục tiêu của công ty nhượng quyền là mở rộng số lượng cửa hàng để thu thêm phí nhượng quyền và tăng sức ảnh hưởng thương hiệu.
Điều này dẫn đến tình trạng nhiều thương hiệu mở quá nhiều cửa hàng trong cùng một khu vực, gây ra cạnh tranh nội bộ gay gắt. Hai cửa hàng cùng thương hiệu có thể chỉ cách nhau vài trăm mét, chia sẻ cùng một lượng khách hàng tiềm năng. Doanh thu của mỗi cửa hàng sụt giảm nhưng công ty mẹ vẫn thu được gấp đôi phí royalty và lợi nhuận từ việc cung cấp nguyên liệu.
Thêm vào đó, thị trường trà sữa ở nhiều thành phố lớn đã bước vào giai đoạn bão hòa. Sở thích của người tiêu dùng cũng thay đổi nhanh chóng, hướng đến các thương hiệu mới lạ hoặc đồ uống có tính cá nhân hóa cao hơn. Một thương hiệu nhượng quyền với thực đơn cố định và thiếu linh hoạt sẽ khó có thể theo kịp xu hướng này.
Làm sao để tránh rơi vào bẫy?
Trước khi quyết định đầu tư vào bất kỳ thương hiệu nhượng quyền nào, các chuyên gia kinh tế cho rằng, bạn cần thực hiện một quá trình thẩm định kỹ lưỡng và độc lập. Đừng chỉ nghe những gì công ty nhượng quyền nói, mà hãy tự mình tìm hiểu thực tế từ những người đã và đang làm.
Hãy dành thời gian đến thăm ít nhất năm đến mười cửa hàng đã hoạt động của thương hiệu đó ở các khu vực khác nhau. Quan sát dòng khách, mức độ đông đúc vào từng khung giờ, thái độ phục vụ của nhân viên và chất lượng sản phẩm. Nếu có thể, hãy trò chuyện trực tiếp với các chủ cửa hàng về kinh nghiệm thực tế của họ, về những khó khăn không được đề cập trong tài liệu giới thiệu và về mức độ hài lòng với sự hỗ trợ từ công ty mẹ.
Hợp đồng nhượng quyền thường dài hàng chục trang với nhiều thuật ngữ pháp lý phức tạp. Đừng bao giờ ký hợp đồng mà chưa có luật sư tư vấn chuyên sâu. Một luật sư giỏi sẽ giúp bạn hiểu rõ từng điều khoản, chỉ ra những rủi ro tiềm ẩn và có thể đàm phán để có những điều khoản công bằng hơn. Đặc biệt chú ý đến các điều khoản về chi phí ẩn, quyền chấm dứt hợp đồng, điều kiện gia hạn và các hạn chế sau khi kết thúc hợp đồng.
Về tài chính, bạn cần chuẩn bị một nguồn vốn dự phòng ít nhất bằng với tổng số tiền đầu tư ban đầu. Nhiều cửa hàng thất bại không phải vì mô hình không hiệu quả, mà vì họ cạn kiệt nguồn lực trước khi kịp ổn định hoạt động. Giai đoạn đầu kinh doanh luôn khó khăn hơn dự tính, và bạn cần có đủ tiền để tồn tại qua những tháng đầu tiên.
Đừng phụ thuộc hoàn toàn vào con số dự báo doanh thu mà công ty nhượng quyền đưa ra. Hãy tự tính toán dựa trên thực tế của từng địa điểm cụ thể, dựa trên số liệu của các đối thủ cạnh tranh gần đó và dựa trên mức tiêu dùng trung bình của khu vực. Hãy luôn tính toán theo kịch bản xấu nhất để đảm bảo bạn có thể tồn tại ngay cả khi mọi thứ không diễn ra như kế hoạch.
Ngoài ra, hãy đánh giá nghiêm túc năng lực và cam kết của bản thân. Kinh doanh trà sữa, dù có sự hỗ trợ từ thương hiệu lớn, vẫn đòi hỏi sự chăm chỉ, kiên nhẫn và khả năng giải quyết vấn đề hàng ngày. Nếu bạn nghĩ rằng chỉ cần bỏ tiền và thuê người quản lý thay mình, thì cơ hội thành công sẽ rất thấp. Chủ cửa hàng thành công thường là những người hiện diện thường xuyên, hiểu rõ từng khía cạnh vận hành và không ngừng cải tiến quy trình.
Nhượng quyền không phải là con đường duy nhất để bước vào ngành kinh doanh trà sữa. Với cùng số vốn, bạn hoàn toàn có thể tự xây dựng thương hiệu riêng với sự linh hoạt và quyền kiểm soát cao hơn nhiều. Dù khó khăn ban đầu có thể lớn hơn vì phải tự xây dựng từ đầu, nhưng về dài hạn, bạn sẽ không phải chịu các khoản phí định kỳ, không bị ràng buộc bởi quy định cứng nhắc và có thể tự do sáng tạo theo cách riêng của mình.
Một lựa chọn khác là hợp tác với những người có kinh nghiệm trong ngành để cùng nhau phát triển một mô hình mới. Sự kết hợp giữa người có vốn và người có kinh nghiệm vận hành có thể tạo ra lợi thế cạnh tranh lớn hơn so với việc đơn thuần mua một gói nhượng quyền chuẩn.
Thị trường trà sữa hiện nay đang chuyển dịch mạnh mẽ. Người tiêu dùng không còn chỉ chạy theo thương hiệu lớn mà họ tìm kiếm những trải nghiệm độc đáo, sản phẩm chất lượng và không gian riêng biệt. Một thương hiệu nhỏ với định vị rõ ràng, sản phẩm ngon và dịch vụ tốt hoàn toàn có thể cạnh tranh thành công với các ông lớn.
Hoàng Nguyễn