Lá chắn bảo vệ “Quốc bảo” sâm Ngọc Linh

• Sâm Ngọc Linh hay còn gọi là Sâm Việt Nam (Panax vietnamensis Ha et Grushv.), từ lâu đã được mệnh danh là “Quốc bảo” với giá trị dược liệu quý hiếm và tác dụng vượt trội trong y học cổ truyền cũng như chăm sóc sức khỏe hiện đại. Thế nhưng trên thị trường hiện nay, sự nhầm lẫn và đánh tráo giữa Sâm Ngọc Linh với những loại sâm khác như Sâm Lai Châu hay Sâm Langbiang vẫn diễn ra phổ biến. Hình dáng bên ngoài của các loại sâm này khá tương đồng, khiến nhiều người tiêu dùng khó nhận biết, trong khi thành phần hoạt chất và giá trị sinh học lại hoàn toàn khác nhau. Không ít trường hợp đã vô tình bỏ ra số tiền lớn để mua phải sâm kém chất lượng, thậm chí một số đối tượng còn lợi dụng sự thiếu hiểu biết để trục lợi. Điều này đặt ra một yêu cầu bức thiết là làm thế nào để nhận diện chính xác và bảo vệ uy tín cho “Quốc bảo” Sâm Việt Nam?

Giải pháp đã được các nhà khoa học triển khai, đó là dựa vào cơ chế định danh và xác thực bằng các phân tích hóa học kết hợp sinh học phân tử. Đây là cách tiếp cận khoa học hiện đại, giúp phân biệt một cách rõ ràng, chính xác và khách quan nguồn gốc của Sâm Ngọc Linh. Viện Kiểm nghiệm Thuốc TP Hồ Chí Minh, thông qua Khoa Nghiên cứu- Phát triển đã xây dựng và cung cấp dịch vụ kiểm nghiệm chuyên biệt, trở thành cơ sở đáng tin cậy cho cả nhà quản lý, doanh nghiệp lẫn người tiêu dùng.

Theo đại diện Viện Kiểm nghiệm Thuốc TP Hồ Chí Minh- xây dựng và cung cấp dịch vụ kiểm nghiệm, định danh đối với Sâm Ngọc Linh, quy trình định danh bắt đầu từ công nghệ giải trình tự gene. Bằng cách sử dụng các chỉ thị phân tử chuyên biệt, các nhà khoa học của Viện có thể xác định được đúng nguồn gốc và chủng loại Sâm Việt Nam ở cấp độ phân tử, vượt xa cách nhận diện bằng hình thái bên ngoài vốn dễ gây nhầm lẫn. Tiếp đó, việc phân tích hóa học được tiến hành qua các phương pháp sắc ký tiên tiến. Sâm Ngọc Linh được kiểm nghiệm định tính nhanh bằng sắc ký lớp mỏng để nhận diện các Saponin đặc trưng, tuân thủ theo Dược điển Việt Nam V. Đặc biệt, kỹ thuật HPLC-DAD và HPLC-ELSD cho phép định tính và định lượng chi tiết tám Saponin quan trọng nhất, trong đó có hợp chất Majonoside R2- dấu hiệu hóa học đặc trưng chỉ có ở Sâm Ngọc Linh. Đây chính là “chìa khóa” để phân biệt tuyệt đối với những loài sâm khác.

Song song với đó, các phân tích về độ an toàn cũng được Viện Kiểm nghiệm Thuốc TP Hồ Chí Minh triển khai bằng ICP-MS, nhằm xác định sự hiện diện của các kim loại nặng độc hại như Asen, chì, cadimi, thủy ngân ở mức độ cực nhỏ, đảm bảo sản phẩm đạt chuẩn an toàn cho người sử dụng. Tất cả các bước này không chỉ giúp trả lời câu hỏi “có phải là Sâm Ngọc Linh thật hay không” mà còn mang lại một bộ hồ sơ khoa học đầy đủ, tạo nền tảng cho quản lý chất lượng, thương mại hóa và bảo tồn giống loài quý hiếm này.

Theo ThS. Nguyễn Văn Vĩnh Hà, Khoa Nghiên cứu- Phát triển, Viện Kiểm nghiệm Thuốc TP Hồ Chí Minh: “Định danh Sâm Ngọc Linh không chỉ là câu chuyện phân biệt thật- giả trên thị trường mà còn là nền tảng khoa học để bảo tồn và phát triển nguồn gen quý hiếm này. Chúng tôi xác định việc kiểm nghiệm bằng các kỹ thuật sinh học phân tử và phân tích hóa học hiện đại là con đường duy nhất để bảo đảm uy tín cho thương hiệu quốc gia, đồng thời giúp người tiêu dùng yên tâm tuyệt đối vào sản phẩm”.

Không chỉ là một loại dược liệu, Sâm Ngọc Linh còn mang trong mình giá trị văn hóa và tinh thần của cộng đồng cư dân miền núi Trung Trung Bộ. Với người Xê Đăng, người Ca Dong sống quanh vùng núi Ngọc Linh, loại sâm này gắn liền với những câu chuyện truyền đời, được coi như linh dược của núi rừng. Họ xem sâm như báu vật của thần linh ban tặng, góp phần tạo nên niềm tự hào và bản sắc riêng của địa phương. Những nghi thức truyền thống, tri thức, tâp tục bản địa và những câu chuyện dân gian về sâm cũng vì thế mà trở thành một phần không thể tách rời trong đời sống văn hóa cộng đồng.

Ở góc độ kinh tế, Sâm Ngọc Linh đang mở ra triển vọng lớn. Với giá trị thương mại cao, nó có thể trở thành sản phẩm chủ lực trong chiến lược phát triển dược liệu quốc gia. Khi được kiểm nghiệm, định danh và khẳng định chất lượng một cách minh bạch, sâm không chỉ tạo sinh kế bền vững cho người dân vùng trồng mà còn thu hút doanh nghiệp đầu tư, góp phần xóa đói giảm nghèo và phát triển kinh tế địa phương. Xa hơn, việc xây dựng thương hiệu Sâm Ngọc Linh trên trường quốc tế có thể nâng tầm vị thế dược liệu Việt Nam, sánh ngang với các loại sâm nổi tiếng của Hàn Quốc hay Mỹ.

Những giá trị ấy chỉ có thể bền vững khi được đặt trên nền tảng khoa học. Kiểm nghiệm và định danh chính là “lá chắn” bảo vệ cho uy tín, giá trị và sự trường tồn của “Quốc bảo” Sâm Việt Nam. Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, đây không chỉ là trách nhiệm của riêng các nhà khoa học, mà còn cần sự đồng hành của cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng. Bảo vệ và phát triển Sâm Ngọc Linh không đơn thuần là giữ lại một loài dược liệu, mà còn là bảo tồn một phần di sản thiên nhiên và văn hóa của dân tộc, đồng thời khẳng định bản lĩnh của Việt Nam trong việc đưa khoa học công nghệ phục vụ cho sự phát triển bền vững và nâng tầm giá trị quốc gia.