Minh bạch xuất xứ: Bảo vệ người tiêu dùng, mở rộng thị trường toàn cầu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế sâu rộng và thương mại điện tử phát triển nhanh chóng, vấn đề minh bạch xuất xứ hàng hóa đã trở thành trung tâm của công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và nâng tầm sản phẩm Việt trên thị trường quốc tế. Thời gian qua, những vụ việc hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng tràn lan trên thị trường, đặc biệt là các sàn thương mại điện tử, đã làm giảm uy tín hàng Việt và gây thiệt hại trực tiếp cho người tiêu dùng. Để giải quyết vấn đề này, Kết luận số 207-KL/TW ngày 10/11/2025 của Ban Bí thư đã nhấn mạnh: việc truy xuất nguồn gốc hàng hóa không còn là khuyến nghị mà đã trở thành trách nhiệm pháp lý bắt buộc của doanh nghiệp, coi minh bạch chuỗi cung ứng là trụ cột bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Minh bạch xuất xứ không chỉ liên quan đến việc dán nhãn hay cung cấp giấy tờ chứng minh nguồn gốc. Đây là cả một chuỗi trách nhiệm toàn diện của doanh nghiệp, từ khâu thu mua nguyên liệu, chế biến, vận chuyển đến phân phối sản phẩm cuối cùng. Khi mọi bước trong chuỗi cung ứng được theo dõi, kiểm soát và công khai, người tiêu dùng có thể truy xuất thông tin nhanh chóng, từ đó giảm thiểu rủi ro mua phải hàng giả, hàng nhái hoặc hàng kém chất lượng. Trên thị trường thương mại điện tử, minh bạch xuất xứ còn giúp cơ quan quản lý dễ dàng giám sát, xử lý vi phạm, đồng thời xây dựng niềm tin với người tiêu dùng ngày càng thông minh và yêu cầu cao về chất lượng sản phẩm.

Vai trò của doanh nghiệp trong việc minh bạch xuất xứ được khẳng định mạnh mẽ bởi các chuyên gia kinh tế. Bà Trần Thanh Bình, Trưởng phòng Xuất xứ hàng hóa (Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương), cho rằng việc tuân thủ quy định về xuất xứ là “tấm hộ chiếu” để sản phẩm Việt vươn ra toàn cầu. Việt Nam hiện tham gia 19 Hiệp định thương mại tự do (FTA), trong đó 17 FTA đã có hiệu lực. Để tận dụng tối đa ưu đãi thuế quan và mở rộng thị trường xuất khẩu, doanh nghiệp không thể bỏ qua yêu cầu minh bạch xuất xứ. Mỗi lô hàng xuất khẩu phải đi kèm hồ sơ xuất xứ đầy đủ, chính xác; gian lận trong khai báo, làm giả chứng từ hay sử dụng nguyên liệu không đúng xuất xứ sẽ làm mất đi quyền lợi ưu đãi và ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín hàng Việt.

Minh bạch xuất xứ còn được coi là công cụ cạnh tranh chiến lược. Khi doanh nghiệp chủ động đầu tư công nghệ để theo dõi chuỗi cung ứng, như ứng dụng QR code, Blockchain, IoT hay hệ thống EPCIS, sản phẩm không chỉ minh bạch với người tiêu dùng mà còn nâng cao uy tín trên thị trường quốc tế. Mỗi sản phẩm có thể sở hữu một “hộ chiếu số”, cho phép truy xuất toàn bộ hành trình từ nguyên liệu đến tay người tiêu dùng chỉ bằng một thao tác quét mã. Đây chính là bước ngoặt giúp hàng Việt khẳng định chất lượng, chống gian lận thương mại và tạo lợi thế cạnh tranh bền vững.

Tuy nhiên, việc triển khai minh bạch xuất xứ không đơn giản. Thách thức lớn nhất hiện nay là thiếu liên thông dữ liệu giữa các cơ quan quản lý và hành lang pháp lý chưa đồng bộ. Ông Nguyễn Hồng Nghi, Giám đốc Trung tâm Giải pháp số doanh nghiệp VNPT, nhấn mạnh rằng cần xây dựng một mô hình liên thông định danh hàng hóa quốc gia với ba trụ cột: chuẩn hóa mã định danh theo GS1, liên thông dữ liệu giữa các bộ ngành và nền tảng dữ liệu quốc gia. Khi dữ liệu được chuẩn hóa và chia sẻ, việc giám sát, kiểm soát và xử lý vi phạm sẽ chính xác và nhanh chóng hơn. Đồng thời, doanh nghiệp có thể minh bạch hóa toàn bộ chuỗi cung ứng, từ nguyên liệu đầu vào đến sản phẩm hoàn thiện.

Không chỉ giúp bảo vệ người tiêu dùng, minh bạch xuất xứ còn mở ra cơ hội kinh doanh quốc tế. Trong bối cảnh các quốc gia nhập khẩu ngày càng siết chặt tiêu chuẩn và quy định về xuất xứ, doanh nghiệp Việt có thể tận dụng các ưu đãi thuế quan, tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu và xây dựng thương hiệu bền vững. Ngược lại, nếu doanh nghiệp chậm thích ứng, việc bị loại khỏi các thị trường cao cấp hoặc mất ưu đãi thuế quan là điều khó tránh khỏi. Do đó, minh bạch xuất xứ không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn là chiến lược sống còn trong kinh doanh quốc tế.

Ngoài yếu tố công nghệ và pháp lý, minh bạch xuất xứ còn gắn liền với văn hóa kinh doanh minh bạch, trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp. Khi doanh nghiệp cam kết công khai, kê khai trung thực, đồng nghĩa với việc tôn trọng quyền lợi người tiêu dùng, nâng cao uy tín thương hiệu và đóng góp vào sự phát triển bền vững của ngành hàng Việt. Điều này đặc biệt quan trọng trong kỷ nguyên thương mại điện tử, nơi người tiêu dùng dễ dàng so sánh thông tin, đánh giá sản phẩm và đưa ra quyết định nhanh chóng dựa trên độ tin cậy của nguồn gốc.

Minh bạch xuất xứ không chỉ là tấm khiên bảo vệ người tiêu dùng, mà còn là cánh cửa mở rộng thị trường toàn cầu. Việc doanh nghiệp tuân thủ đầy đủ trách nhiệm trong chuỗi cung ứng, áp dụng công nghệ hiện đại và khai thác dữ liệu thông minh sẽ giúp hàng Việt nâng cao uy tín, hưởng ưu đãi quốc tế, đồng thời tạo nền tảng phát triển bền vững trong thời kỳ kinh tế số. Ngược lại, chậm thích ứng với các yêu cầu pháp lý và công nghệ sẽ khiến doanh nghiệp bị loại khỏi cuộc chơi cạnh tranh toàn cầu. Minh bạch xuất xứ chính là chìa khóa chiến lược, giúp doanh nghiệp Việt vừa bảo vệ người tiêu dùng, vừa khẳng định vị thế trên bản đồ thương mại quốc tế.