Bà Trần Thị Lưu chia sẻ tâm huyết và hành trình gắn bó với văn hóa Thái cùng PV Tạp chí Kinh tế và Đồ uống.
Cơ duyên với “Văn hóa dân tộc Thái”
Mỗi lần đặt chân lên Quế Phong, bà Trần Thị Lưu lại được chị em người Thái dành tặng những món quà mộc mạc mà chan chứa tình cảm – khi là chiếc váy Thái thêu tay tinh xảo, khi là ít đặc sản núi rừng như vịt bầu, thịt chua, thuốc khỏe… Chính những ân tình giản dị ấy đã nuôi dưỡng trong bà niềm say mê đặc biệt với văn hóa Thái. Không biết tự bao giờ, bà bị cuốn hút bởi tiếng khèn bè ngân nga, điệu lăm rộn ràng, nhảy sạp khắc luống rộn tiếng cười và cả những tà váy, chiếc áo mang đậm hồn cốt dân tộc.
Trang phục truyền thống của đồng bào Thái được trưng bày tại nơi làm việc của gia đình bà Trần Thị Lưu, vừa là kỷ niệm văn hóa vừa là điểm tham quan độc đáo.
Ngôi nhà sàn truyền thống của người Thái được gia đình bà Trần Thị Lưu đưa về trưng bày giữa lòng thành phố.
Dẫn bước khách tham quan quanh khuôn viên Công ty TNHH Long Lưu, bà Trần Thị Lưu say sưa giới thiệu từng góc nhỏ: những chiếc cối giã gạo, lỏng giã lúa gợi nhớ nhịp sống nông nghiệp truyền thống; gian trưng bày áo váy Thái rực rỡ sắc màu; các loại nhạc cụ dân gian cùng vật dụng sinh hoạt đặc trưng… Tất cả hòa quyện như một “bảo tàng văn hóa Thái thu nhỏ” ngay giữa lòng doanh nghiệp.
Quế Phong – miền đất phên dậu Tổ quốc, tiếp giáp huyện Samtay, tỉnh Hua Phanh (Lào) – là nơi cư dân chủ yếu là đồng bào dân tộc Thái, với bản sắc văn hóa đậm đặc. Cũng tại đây, bà Lưu dẫn khách tới khu vực ngâm tẩm dược liệu với hơn 400 thùng, chứa loại cây quý “Mú từn” được thu hái từ rừng núi Quế Phong. Theo bà, “Mú từn” là món quà của thiên nhiên, có giá trị hỗ trợ chữa bệnh về xương khớp, tăng cường sinh lực, được đồng bào gìn giữ và truyền lại qua bao thế hệ.
Vợ chồng bà Trần Thị Lưu giới thiệu cây Mú từn – “thần dược” từ núi rừng Quế Phong, Nghệ An.
“Mú từn” – loài cây mọc trên núi cao ở Quế Phong mang một cái tên độc đáo trong tiếng Thái, nghĩa là “con lợn xổng chuồng” hay “cây con lợn điên”. Từ xa xưa, các danh y dân tộc Thái đã tìm hái loài cây này, đem về chế biến thành vị thuốc quý chữa bệnh về xương khớp, bồi bổ sức khỏe và cải thiện sinh lý. Chính tri thức bản địa ấy đã giúp “Mú từn” trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống và y học dân gian của người Thái nơi miền biên viễn.
Giới khoa học đã tìm đến với loại dược liệu quý có tiếng của người Thái
Theo ông Trần Quốc Thành – nguyên Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ Nghệ An, nhiều công trình nghiên cứu đã chỉ ra cây Mú từn thuộc họ dây khế, thân gỗ, dạng dây leo dài khoảng 30cm, có nhiều cành non phủ lớp lông tơ mềm. Loài cây này thường sinh trưởng ở vùng núi cao hoặc rừng sâu, càng địa hình hiểm trở thì tốc độ phát triển càng mạnh mẽ.
Đáng chú ý, các phân tích hóa học cho thấy Mú từn chứa nhiều hoạt chất quý: Neral có tác dụng kháng khuẩn; Nerolidol giúp ngăn chặn sự phát triển của tế bào ung thư; Spathulenol có khả năng chống oxy hóa và hỗ trợ hấp thu i-ốt ở tuyến giáp; trong khi Rourea Minor lại có tác dụng kích thích phóng thích Insulin và hạ đường huyết. Chính những đặc tính này khiến Mú từn không chỉ được xem là dược liệu dân gian mà còn có tiềm năng lớn trong y học hiện đại.
Những chiếc cồng chiêng của đồng bào Thái được Công ty TNHH Long Lưu sưu tầm, trưng bày như dấu ấn văn hóa đặc sắc.
Hàng trăm chum dược liệu Mú từn được ngâm ủ công phu, tạo nên điểm nhấn độc đáo trong khuôn viên Công ty TNHH Long Lưu.
Năm 2003, các nhà khoa học Thái Lan đã thực hiện thí nghiệm tiêm chiết xuất từ cây Mú từn trên chuột và nhận thấy cường độ giao phối của chúng tăng lên đáng kể so với nhóm đối chứng. Kết quả này góp phần lý giải vì sao từ lâu trong dân gian, Mú từn được bà con tin dùng như một loại “thần dược”, thường được ngâm rượu để bồi bổ sức khỏe.
Tuy nhiên, theo ông Trần Quốc Thành - nguyên Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ Nghệ An, việc sử dụng Mú từn ngâm rượu cần hết sức thận trọng. Nếu uống quá liều lượng, loại rượu này có thể gây tác dụng phụ nguy hiểm cho sức khỏe. Hơn nữa, pháp luật cũng đã quy định rõ: đã uống rượu, bia thì tuyệt đối không tham gia giao thông. Vì vậy, thay vì lạm dụng, việc khai thác Mú từn cần hướng tới chế biến an toàn, khoa học và bền vững, vừa phát huy giá trị dược liệu, vừa bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Sản phẩm dược liệu Mú từn của Công ty TNHH Long Lưu – sản phẩm OCOP tiêu biểu của Nghệ An được trưng bày tại Triển lãm kỷ niệm 80 năm thành tựu đất nước ở Hà Nội.
Trong một lần tiếp xúc, Thiếu tướng Hà Tân Tiến – nguyên Phó Tư lệnh Quân khu 4 từng gợi mở rằng các làng nghề, doanh nghiệp ở Nghệ An cần xây dựng những sản phẩm đặc trưng làm quà lưu niệm cho du khách khi đến với Xứ Nghệ quê Bác, như cách nhiều địa phương khác đã làm.
Đón nhận gợi ý ấy, bà Trần Thị Lưu – Giám đốc Công ty TNHH Long Lưu cho biết sản phẩm dược liệu Mú từn của đơn vị đã được công nhận OCOP từ nhiều năm nay. Nhờ uy tín và chất lượng, Mú từn Long Lưu không chỉ được người tiêu dùng trong nước tin tưởng tìm đến, mà còn vươn ra thị trường quốc tế, hiện diện tại một số quốc gia châu Âu như một “sứ giả xanh” mang hương vị núi rừng Quế Phong đến với bạn bè năm châu.
Quốc Khánh, Nguyệt Hằng (VP Bắc Trung Bộ)