Năm 2023, ngành hàng rau củ quả đạt kim ngạch xuất khẩu kỷ lục, trong đó có sự đóng góp rất lớn của mặt hàng sầu riêng với kim ngạch 2,3 tỷ USD. Theo đánh giá của Hiệp hội Rau quả Việt Nam, xuất khẩu sầu riêng năm 2024 có thể đạt kỷ lục 3,5 tỷ USD, tăng 55% so với năm trước.
Riêng với sản phẩm sầu riêng, Bộ NN&PTNT cho biết, từ khi Việt Nam xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc, phía Trung Quốc, Tổng cục Hải quan Trung Quốc đã tạo điều kiện để cấp cho hơn 700 mã số vùng trồng, gần 200 cơ sở đóng gói.
Tuy nhiên, diện tích vùng trồng sầu riêng đã được cấp mã số chỉ đạt 25.000 ha trên tổng số 150.000 ha. Như vậy có thể thấy diện tích trồng sầu riêng còn thấp và chưa tương xứng với tiềm năng của ngành sầu riêng. Nhưng ở một khía cạnh khác, ta cũng có thể thấy với diện tích trồng như vậy cũng khá khiêm tốn. Như vậy việc xuất khẩu sầu riêng còn nhỏ lẻ. Sản xuất nhỏ lẻ sầu riêng sẽ tiềm ẩn nhiều nguy cơ đối với các vùng trồng.
Ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ Thực vật (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) đánh giá rằng sản xuất và xuất khẩu sầu riêng hiện tại vẫn đang đứt đoạn, rời rạc và tiềm ẩn nhiều nguy cơ đối với các vùng trồng. mục tiêu định hướng đến năm 2030, diện tích sầu riêng nước ta là 75.000ha, nhưng đến thời điểm này đã cao gấp đôi so với quy hoạch.
Theo ông Hiếu, đã đến lúc cần tập trung vào chất lượng sầu riêng, nâng cao nhận thức của người dân, trong đó, quản lý hiệu quả chất lượng mã số được cấp ra. Địa phương cũng phải nghĩ tới câu chuyện giám sát các vùng trồng. Việc này xuất phát từ doanh nghiệp và địa phương, cần sự phối hợp của các cơ quan quản lý ở Trung ương và địa phương.
"Tôi cho rằng nâng cao chất lượng sản phẩm sẽ bền vững hơn so với việc phát triển diện tích vùng trồng sầu riêng ồ ạt nhưng chưa đạt chất lượng. Đồng thời, cần xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc rõ ràng. Việc này cũng cần sự phối hợp của doanh nghiệp và địa phương", ông Hiếu nhấn mạnh.
Về việc đàm phán xuất khẩu sầu riêng đông lạnh sang thị trường Trung Quốc, theo ông Hiếu, đầu tiên sản phẩm này giúp cho Việt Nam đa dạng hóa sản phẩm sầu riêng. Cùng với đó công nghệ bảo quản cũng cần phải được quan tâm.
Sản phẩm chế biến đông lạnh sẽ hỗ trợ cho các sản phẩm sầu riêng khác. Các nhà vườn sẽ tập trung sản xuất các sản phẩm chất lượng cao để xuất khẩu sang nước ngoài. Còn đối với những sản phẩm chưa đạt chất lượng cao, nhà vườn có thể chuyển sang dạng chế biến. Khi mà chúng ta chủ động về mặt nguyên liệu sẽ giảm chi phí, đa dạng hóa được các sản phẩm.
"Bộ NN&PTNT cũng đã sớm đưa vào đàm phán nội dung này với phía Trung Quốc. Chúng ta đã đưa vào trong dự thảo, điều khoản khá phù hợp, khả thi. Trong đó tính đến các yếu tố áp dụng công nghệ cao, công nghệ mới trong công nghệ chế biến. Chúng tôi đã gửi cho phía bên Trung Quốc xem xét các nội dung này. Tôi kỳ vọng các điều khoản này sẽ sớm được thông qua trong năm 2024, lúc đó xuất khẩu sản phẩm sầu riêng có nhiều cơ hội tăng lên", ông Hiếu thông tin.
Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, cho biết trong 6 tháng đầu năm 2024, xuất khẩu sầu riêng đã đạt trên 1,3 tỷ USD, tăng 40% so với cùng kỳ năm 2023 và dự báo cả năm 2024 có thể đạt trên 3 tỷ USD. Tuy nhiên, nếu Việt Nam chưa xuất khẩu được sầu riêng đông lạnh thì kim ngạch xuất khẩu đạt 3,5 tỷ USD/năm sẽ rất khó đạt được.
Mặc dù là loại trái cây mang về hàng tỷ đô nhưng Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam cũng lo ngại tình trạng nhiều nhà vườn chạy theo số lượng hơn là chất lượng, bán sầu riêng non khi được giá... có thể ảnh hưởng nghiêm trọng tới uy tín của trái sầu riêng Việt Nam.
Ông Nguyên thông tin thêm, hiện nay nhiều nhà vườn chạy theo số lượng hơn là chất lượng. Đáng ngại hơn, các nhà vườn móc nối với người gõ sầu riêng để bán sầu riêng non. Việc cắt sầu riêng non cho sản lượng cao hơn 10% so với sầu riêng chín, nhưng ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng. Bởi vậy, cơ quan quản lý nhà nước cần kiểm soát chặt chẽ chất lượng, quá trình thu hái và dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trước khi xuất khẩu.
Ông Nguyên cho rằng, việc cắt sầu riêng non làm ảnh hưởng đến cả một ngành hàng, hình ảnh nông sản Việt, bởi vậy, cơ quan quản lý nhà nước cần kiểm soát chặt chẽ chất lượng, quá trình thu hái và dư lượng thuốc BVTV trước khi xuất khẩu. Khi sầu riêng xuất khẩu đi Trung Quốc, EU thì bắt buộc phải kiểm tra dư lượng thuốc BVTV, khi nào đạt tiêu chuẩn mới thu hái để xuất khẩu.
Theo ông Ngô Xuân Nam, Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam (cơ quan thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn theo dõi các vấn đề và thông tin về chất lượng nông sản Việt Nam xuất khẩu) cho biết, khi xuất khẩu sang Trung Quốc, quả sầu riêng tươi của Việt Nam phải tuân thủ các luật, quy định và tiêu chuẩn liên quan đến vệ sinh an toàn thực phẩm của Trung Quốc.
Cụ thể, phải không có dư lượng thuốc bảo vệ thực vật vượt mức cho phép; các vùng trồng, cơ sở đóng gói sầu riêng phải có biện pháp quản lý phù hợp để loại bỏ các đối tượng dịch hại mà phía Trung Quốc quan tâm, đặc biệt là ruồi đục quả và các loài rệp sáp (6 loài); thu hái đúng độ chín, đảm bảo chất lượng; thực hiện đúng quy cách về đóng gói, thông tin rõ trên bao bì để đảm bảo truy xuất nguồn gốc; các vùng trồng và cơ sở đóng gói phải được giám sát theo hướng dẫn của cán bộ kỹ thuật được đào tạo để kiểm soát toàn bộ quy trình sản xuất, đóng gói.
Đồng thời, ông Nam đề nghị các doanh nghiệp, người dân và các cơ quan cần đáp ứng yêu cầu về nhật ký, hồ sơ sản xuất cũng như các chương trình giám sát an toàn thực phẩm trước khi thu hoạch sầu riêng mà phía Trung Quốc yêu cầu.
Bà Phan Thị Mến, Giám đốc Công ty TNHH Tư vấn Khoa học và Công nghệ Sutech cho biết, Trung Quốc là thị trường chính của trái cây tươi Việt Nam, trong đó có trái sầu riêng. Ở góc độ doanh nghiệp, bà Mến cho rằng, các cơ quan có thẩm quyền cần xây dựng các quy định pháp luật liên quan đến mã số vùng trồng - mã số cơ sở đóng gói để việc cấp và quản lý mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói thuận lợi, rõ ràng, minh bạch, tạo điều kiện tối đa cho hoạt động xuất khẩu và có căn cứ pháp lý để xử lý các vi phạm liên quan đến hoạt động này.