Những cây chè ở xã Phú Đô, huyện Phú Lương (Thái Nguyên) phát triển vượt bậc để trở thành thức uống mát mẻ, chuẩn hương vị và ngon lành.
Đặc điểm cây chè về thân và cành
Xét về đặc điểm thân cây chè người ta thường dựa vào đặc điểm sinh trưởng của thân để chia thành các dạng thân gỗ, thân nữa gỗ và thân bụi.
Dạng thân gỗ cây cao, to, đường kính to, thân chính cao rõ rệt, vị trí phân cành cao. Để tự nhiên thì cây có thể cao tới trên 20m. Đại diện cho dạng thân chè này có chè Shan.
Cây chè Shan tuyết Hà Giang thân gỗ cổ thụ, to lớn nhiều cành.
Dạng thân nữa gỗ cây chè có thể cao từ 6 - 10 m nếu để mọc tự nhiên, thân trung gian. Dạng cây này có vị trí phân cành tương đối cao và thường cách 20 - 30 cm so với cổ rễ.
Cây chè Trung Quốc lá to, dạng thân nữa gỗ là đại diện của nhóm này.
Dạng thân bụi thường có tán cây rộng, thấp, nhiều cành và không có thân chính rõ rệt. Vị trí phân cành thấp và các cấp gần nhau bằng nhau.
Cây chè dạng bụi, lá nhỏ khá phổ biến ở nước ta hiện nay.
Đặc điểm cây chè xét về cành
Cành cây chè được hình thành từ mầm dinh dưỡng, có nhiều lóng dài từ 1 - 10 cm, thường có một mầm nách và một lá. Thông thường, cành chè phân cành liên tục và không rõ rệt về cấp cành chè. Khi lên càng cao thì khả năng sinh dưỡng cành kém, cho kích thước nhỏ và màu nhạt hơn.
Đặc điểm của cành chè nổi bật đó chính là phân cành liên tục với sức sống mãnh liệt.
Đặc điểm về mầm chè xanh
Mầm sinh thực và mầm dinh dưỡng là 2 loại mầm chính của cây chè tạo ra búp, lá, cành, hoa và quả. Cụ thể mầm dinh dưỡng giúp hình thành và phát triển cho búp, lá và cành chè từ các loại mầm đỉnh, mầm nách, mầm ngủ gọi chung là mầm cố định và các loại mầm bất định khác.
Nụ, hoa và quả được hình thành từ các mầm sinh thực. Thông thường, mầm này ở nách lá thứ 3 trở xuống, có khả năng sinh trưởng tốt hơn. Mầm sinh thực thường nằm hai bên của mầm nách và có từ 2 hoặc nhiều mầm sinh thực hơn.
Những mầm chè xanh hữu cơ đầy sức sống đem đến cảm giác thư giãn cho người nhìn.
Đặc điểm về lá chè
Mỗi đốt của cành chè thường có một lá và dài khoảng 3 - 15 cm. Dựa điều kiện tự nhiên lá có độ đậm, nhạt màu sắc và kích thước khác nhau, thường lá có màu nhạt dần khi lên cao. Lá chè có gân chính rõ từ cuốn lá ra, nhưng đến rìa lá thì không còn. Đặc điểm khác biệt dễ nhìn thấy của lá chè là hình răng cưa trên lá ở phía rìa.
Trên cành chè thường không phát triển hoàn toàn và là lá thật đầu tiên; lá thật - phát triển hoàn toàn, bình thường; tôm chè - bao bọc nhiều lá non và ở trên cùng cành.
Đặc điểm của lá chè chính là có màu sắc xanh đẹp mắt và kích thước khác nhau với hình dáng răng cưa ở phía rìa lá thường dài và sắc khi được chăm sóc hữu cơ.
Đặc điểm về búp chè
Búp chè là bộ phận trên cùng của cành chè, có màu xanh nhạt và còn non. Từ các mầm dinh dưỡng búp có thể hình thành và phát triển tốt hơn dưới tác động của nhiều yếu tố. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của búp có thể là, kỹ thuật chăm sóc, bón phân, kỹ thuật canh tác, đốn (cắt, tỉa), thu hái, và cả yếu tố ngoại cảnh. Búp chè biết đến với hai loại, búp mù xòe chỉ có lá non không có tôm chè, còn búp bình thường có đầy đủ lá non và tôm chè.
Đặc điểm búp chè non, vươn mình đón ánh nắng.
Đặc điểm về rễ cây chè
Rễ cây chè gồm rễ hấp thu, rễ trụ, rễ bên. Rễ cây chè mang nhiều đặc điểm tương ứng như: Rễ phát triển nhanh khi mới nảy mầm, sau đó tầm 3 tháng - 5 tháng các rễ bên phát triển và rễ trụ sẽ phát triển chậm lại. Rễ cây sẽ phát triển chậm lại khi thân lá bước vào giai đoạn phát triển mạnh. Rễ hấp thu có thể nhiều hoặc ít tùy vào mạch nước và đất. Đất từ 10 - 40 cm là khu vực để phát triển rễ hấp thu.
Hạt giống, độ tuổi của cây, điều kiện ngoại cảnh và kỹ thuật canh tác sẽ quyết định sự phân bố của rễ phụ. Rễ cây cần nhiều chất dinh dưỡng như đạm, kali hữu cơ...
Đặc điểm rễ của cây chè sau 120 ngày giâm cành.
Đặc điểm về hoa và quả cây chè
Hoa được hình thành từng chùm ở nách lá, từ những mầm sinh thực. Thông thường, vào tháng 6 sẽ xuất hiện nụ hoa và đến tháng 11 - 12 sẽ nở rộ. Hoa trà thường có màu trắng, là loại hoa lưỡng tính có khoảng 200 - 400 nhị đực.
Quả cây chè có 3 ngăn, có 2 - 3 - 4 hạt. Quả chè thuộc loại quả nang và có màu xanh khi sống chuyển sang nâu khi chín. Khi chín thì các hạt cũng dễ bị bắn ra ngoài theo vết nứt của quả.
Hoa và quả non của cây chè cành TRI 777 tại HTX trà an toàn Phú Đô, Phú Lương, (Thái Nguyên).
Đặc điểm về hạt của cây chè
Khi tách vỏ quả chè ra, bạn có thể thấy hạt chè có vỏ cứng và dày. Hạt chè thường chiếm khoảng ¾ khối lượng tử diệp, có >30% hàm lượng dầu và chất béo. Nên thu hoạch sớm vì hạt chè thường chính hình thái sau chín sinh lý.
Hạt thu hoạch từ quả của cây chè trung du (chè ta).
Đặc điểm sinh thái của cây chè
Bên cạnh những đặc điểm thực vật thì cây chè cũng có nhiều đặc điểm sinh thái thú vị như về thời vụ, chu kỳ phát triển và nhiều hơn nữa các yếu tố khác rất đặc sắc.
Về thời vụ
Đặc điểm cây chè với thời vụ được chia làm 4, mỗi mùa vụ sẽ có cách thu hoạch hiệu quả, giúp cây chè luôn phát triển và đảm bảo năng suất. Cụ thể, vào vụ xuân (tháng 3 - 4), bạn nên chừa 2 lá và lá cá, vụ hè thu (tháng 5 - 10) nên chừa 1 lá và lá cá. Vụ thu đông (tháng 11 - 12) nên chừa lá cá vào tháng 11 và hái lá cá vào tháng 12. Ngoài ra, bạn có thể hái sát lá cá nếu muốn tạo tán tù những búp cao hơn mặt tán.
Về chu kỳ phát triển
Đối với chu kỳ phát triển của cây chè sẽ dài tầm khoảng 3 - 4 năm và qua 3 giai đoạn. Giai đoạn đầu là giai đoạn hình thành, cây non phát triển. Giai đoạn 2 là giai đoạn cây phát triển và lớn. Giai đoạn 3 là giai đoạn cây trưởng thành và già cỗi. Trong khoảng thời gian 20 - 30 năm là khoảng thời gian cây cho năng suất tốt. Chính vì vậy, bạn cần nghiên cứu, tính toán kỹ mọi yếu tố tác động đến sự phát triển của cây để đảm bảo chất lượng tốt nhất. Đến giai đoạn chè già thì người nông dân sẽ tạo ra những tán lá mới bằng cách đốn lửng (đốn trẻ lại), hoặc đốn đau, thì sẽ kéo dài thêm tuổi thọ của cây chè (trà) lên trên 10 năm.
HOÀNG TUẤN