“Rượu đầy, trà vơi”
Tục ngữ nói: “Trà đầy khinh người, rượu đầy kính người”. Đây đã là văn hóa đãi khách được lưu truyền mấy ngàn năm của người xưa. Tất nhiên ở các địa phương khác nhau có thể có những cách nói khác nhau, nhưng về cơ bản thì ý tứ đều là giống nhau.
Hàm ý của nét văn hóa này chính là lúc châm trà mời khách thì không nên rót đầy, chỉ nên rót vơi, bảy tám phần là được rồi. Bởi vì nước trà nóng, nếu rót đầy chén chẳng những có thể làm cho khách bị phỏng, mà chén trà quá nóng, khách cũng không có cách nào bưng lên để uống được. Ngoài ra chén trà đầy sẽ khiến nhiệt độ của trà khó hạ xuống làm ảnh hưởng đến việc cảm thụ hương vị trà. Cho nên, theo cổ nhân làm như thế là không có sự tôn kính đối với khách.
Nước trà rất nóng khi rót đầy, chén nóng sẽ làm bỏng tay khách, có khi chén trà bị rơi vỡ. Điều đó sẽ làm khách bối rối và mất tự nhiên. Bên cạnh đó, trong văn hóa trà, người xưa coi trọng ba yếu tố là xem, ngửi và phẩm khi thưởng thức trà. Xem chính là xem màu sắc của trà, ngửi chính là ngửi mùi vị của trà, còn phẩm chính là phẩm hương vị của trà. Người dùng trà chiêu đãi khách cần chú ý trong lúc nói chuyện với khách, mượn hương vị của trà để tạo nên một bầu không khí thảnh thơi, thanh nhàn, hòa ái. Vì vậy mới sinh ra quy tắc “châm trà chỉ đầy bảy phần, lưu lại ba phần cho nhân nghĩa”. Làm được như vậy là đã thể hiện đầy đủ sự tôn trọng và lễ nghĩa đối với khách.
Kính trước sau khiêm, già trước trẻ sau
Khi bạn đến gặp ai đó và nói mời uống trà, đối phương sẽ đáp lại bằng một câu để đáp lễ một cách khiêm nhường đừng khách khí và cảm ơn bạn. Nếu là dịp có nhiều người, thật bất tiện khi phải lấy từng chiếc cốc và đặt lên bàn trước mặt mọi người.
Lần rót trà đầu tiên nên kính người lớn trước, sau đó đến người nhỏ tuổi hơn, lần thứ hai rót trà theo thứ tự. Khi đối phương nhận trà thì nên đáp lại: Người lớn tuổi uống trà thì búng ngón giữa 2 lần xuống bàn để cảm ơn, đối với người trẻ và bạn bè đồng nghiệp thì vuốt ngón tay giữa hai lần lên mặt bàn để bày tỏ lòng biết ơn.
Khi phục vụ trà, ngoài việc xếp hạng theo thâm niên và bậc thang độ tuổi, bạn còn phải tôn trọng khách trước, sau đó là người nhà của mình. Sau khi tất cả những người có mặt đều đã uống trà, người nhóm lò, thường được gọi là người pha trà mới được uống, nếu không sẽ bất kính với khách, gọi là lừa dối khách và vô lễ với người khác.
Khi chủ và khách đang uống trà, nếu có khách mới đến giữa chừng, chủ nhà nên chào mừng và đổi trà ngay, nếu không sẽ bị coi là do khách chậm chạp nên bị đối xử thiếu tôn trọng. Sau khi đổi trà mới, khách mới nên uống trà pha lần thứ hai trước, nhưng khách hàng mới thường trốn tránh và cho rằng đó là hành động thiếu tôn trọng người đến trước.
Trà tam tửu tứ đá đào nhị
Câu nói “trà tam rượu tứ đá đào nhị” cũng đã diễn giải một cách sinh động phong tục dân gian, cũng như bao quan niệm văn hóa truyền thống tao nhã, đẹp đẽ, có thể thấy được nét đặc sắc của một dân tộc.
Nhiều nơi, có thói quen bày ba chén trên bàn trà, xuất phát từ câu nói trà tam rượu tứ, đá đào nhị. Người ta luôn tin rằng trà phải ba người uống, rượu phải bốn người cùng bàn để có thể đàm tiếu, chuyện trò với nhau, nên đông người hơn.
Số “bốn” cũng là một con số rất đặc biệt trong văn hóa truyền thống, ví như vị trí được chia thành: “đông, tây nam, bắc”; mùa chia thành “xuân, hạ, thu, đông”; loài hoa miêu tả sự kiên cường trong giá lạnh thì có “ tùng, cúc, trúc mai”… “Bốn” thực sự có nghĩa là cân bằng và có đi có lại thích hợp.
Tương đối với yên tĩnh uống trà, uống rượu càng sôi nổi càng tốt, nhưng không phải là càng nhiều người càng tốt, bởi vì quá nhiều người sẽ dễ dàng dẫn đến hỗn loạn… Tuy nhiên, nếu đi chơi thì điều tốt hơn là nên có hai người đi cùng nhau ra ngoài ngắm cảnh và vui chơi, họ có thể bàn bạc thống nhất ý kiến và thỏa mãn những điều mình thích.
Trong cuộc sống hàng ngày, việc uống hay mời bạn bè một chén trà, chén rượu như thế nào có lẽ không cần để ý nhiều lắm đến lễ tiết cũng như nghi lễ. Nhưng ở những buổi tiệc trang trọng, nếu sơ sẩy một chút, rất có thể sẽ khiến không khí trở nên mất vui, thậm chí căng thẳng khiến cả chủ và khách đều cảm thấy khó xử. Nghi lễ “uống rượu, thưởng trà” tuy đơn giản nhưng bao hàm rất nhiều ý tứ, qua đó thể hiện sâu sắc nghệ thuật đối nhân xử thế và trí huệ của cổ nhân.